ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡρακλεῖδαι (983-1017)

ΕΥΡΥΣΘΕΥΣ
γύναι, σάφ᾽ ἴσθι μή με θωπεύσοντά σε
μηδ᾽ ἄλλο μηδὲν τῆς ἐμῆς ψυχῆς πέρι
985 λέξονθ᾽ ὅθεν χρὴ δειλίαν ὀφλεῖν τινα.
ἐγὼ δὲ νεῖκος οὐχ ἑκὼν τόδ᾽ ἠράμην·
ἤιδη γε σοὶ μὲν αὐτανέψιος γεγώς,
τῶι σῶι δὲ παιδὶ συγγενὴς Ἡρακλέει.
ἀλλ᾽ εἴτ᾽ ἔχρηιζον εἴτε μή—θεὸς γὰρ ἦν—
990 Ἥρα με κάμνειν τήνδ᾽ ἔθηκε τὴν νόσον.
ἐπεὶ δ᾽ ἐκείνωι δυσμένειαν ἠράμην
κἄγνων ἀγῶνα τόνδ᾽ ἀγωνιούμενος,
πολλῶν σοφιστὴς πημάτων ἐγιγνόμην
καὶ πόλλ᾽ ἔτικτον νυκτὶ συνθακῶν ἀεί,
995 ὅπως διώσας καὶ κατακτείνας ἐμοὺς
ἐχθροὺς τὸ λοιπὸν μὴ συνοικοίην φόβωι,
εἰδὼς μὲν οὐκ ἀριθμὸν ἀλλ᾽ ἐτητύμως
ἄνδρ᾽ ὄντα τὸν σὸν παῖδα· καὶ γὰρ ἐχθρὸς ὢν
ἀκούσεταί †γ᾽ ἐσθλὰ† χρηστὸς ὢν ἀνήρ.
1000 κείνου δ᾽ ἀπαλλαχθέντος οὐκ ἐχρῆν μ᾽ ἄρα,
μισούμενον πρὸς τῶνδε καὶ ξυνειδότα
ἔχθραν πατρώιαν, πάντα κινῆσαι πέτρον
κτείνοντα κἀκβάλλοντα καὶ τεχνώμενον;
τοιαῦτα δρῶντι τἄμ᾽ ἐγίγνετ᾽ ἀσφαλῆ.
1005 οὔκουν σύ γ᾽ ἀναλαβοῦσα τὰς ἐμὰς τύχας
ἐχθροῦ λέοντος δυσμενῆ βλαστήματα
ἤλαυνες ἂν κακοῖσιν ἀλλὰ σωφρόνως
εἴασας οἰκεῖν Ἄργος· οὔτιν᾽ ἂν πίθοις.
νῦν οὖν ἐπειδή μ᾽ οὐ διώλεσαν τότε
1010 πρόθυμον ὄντα, τοῖσιν Ἑλλήνων νόμοις
οὐχ ἁγνός εἰμι τῶι κτανόντι κατθανών·
πόλις τ᾽ ἀφῆκε σωφρονοῦσα, τὸν θεὸν
μεῖζον τίουσα τῆς ἐμῆς ἔχθρας πολύ.
προσεῖπας, ἀντήκουσας· ἐντεῦθεν δὲ χρὴ
1015 τὸν προστρόπαιον †τόν τε γενναῖον† καλεῖν.
οὕτω γε μέντοι τἄμ᾽ ἔχει· θανεῖν μὲν οὐ
χρήιζω, λιπὼν δ᾽ ἂν οὐδὲν ἀχθοίμην βίον.

***
ΕΥΡΥΣΘΕΥΣ
Μάθε, ω γυναίκα, πως δεν θέλω σε χαϊδέψει
μήτε άλλο τίποτε θα πω για τη ζωή μου,
που να φανώ πως είμαι φοβητσάρης. Τούτη
την έχθρητα χωρίς να θέλω σάς την είχα·
ήξερα πως εξάδερφος ήμουν δικός σου
και με τον Ηρακλή τον γιο σου συγγενάδια.
Μα αν ήτανε δίκιον είτε όχι, θεός όμως,
990 η Ήρα, μου ᾽βαλεν αυτό το ολέθριο πάθος!
Κι αφού τον είχα κάνει οχτρό μου κι είχα νιώσει
πως έπρεπε ν᾽ αγωνιστώ αυτόν τον αγώνα,
πολλά παθήματα για εκειόν εσοφιζόμουν
και στο σκοτάδι της νυχτός γεννοβολούσα
πώς τον οχτρό μου ξεπαστρεύοντας θα μπόρεια
στο εξής να μένω δίχως φόβο, ησυχασμένος,
ξέροντας πως δεν ήτανε τυχαίος ο γιος σου
μα αληθινός ήρωας· κι ας ήτανε κι οχτρός μου,
εγώ θα τον παινέσω τον γενναίον τον άντρα!
1000 Κι αφού απ᾽ εκείνον γλίτωσα, σωστό δεν ήταν,
απ᾽ τα παιδιά του μισημένος, γιατί ξέραν
τα πάθια του πατρός των, να κινήσω κάθε
πέτρα τον θάνατό τους θέλοντας, κι ολούθες
καταποδιάζοντάς τα με όποιον τρόπο μπόρεια;
Έτσ᾽ ήταν μονάχα η ζωή μου ασφαλισμένη!
Μήπως και συ, αν την εδική μου τύχην είχες,
δεν θα κυνήγαες τα κακόβουλα βλαστάρια
του λιονταριού σου του εχθρικού με τα κακά όλα,
μα φρόνιμα θαν τ᾽ άφηνες στο Άργος να ζούνε;
Κανένας δεν θα σε πίστευε. Κι αν τότες όπου
το προθυμιόμουν δεν με σκότωσαν, τώρα είναι
1010 με τους νόμους των Ελλήνων ιεροσυλία!
Αυτή ᾽ναι η απόκρισή μου· κι από τώρα πρέπει
να με ονομάζουνε και ικέτην και γενναίον.
Έτσι λοιπόν τον θάνατο εγώ δεν τον θέλω,
κι αν πάλι τη ζωή άφηνα, δεν θα λυπόμουν.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η τέχνη της αρχαϊκής εποχής

3.3.6. Επιτύμβιες κόρες από την Αττική

Στη μνημειακή πλαστική της πρώιμης αρχαϊκής εποχής (δηλαδή από το 610 ως το 570 π.Χ. περίπου) κυριαρχούν οι ανδρικές μορφές, οι κούροι που στήνονταν σε ιερά ή σε τάφους και, όπως είδαμε, σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν εντυπωσιακές διαστάσεις. Αντίθετα, οι όρθιες γυναικείες μορφές (οι κόρες) είναι σχετικά λίγες και το μέγεθος τους δεν φτάνει ποτέ εκείνο των μεγάλων κούρων.

 

Ένα παράδειγμα πρώιμης κόρης από την Αττική είναι η λεγόμενη «θεά του Βερολίνου», που φυλάσσεται στο Μουσείο Αρχαίας Τέχνης του Βερολίνου. Το άγαλμα, που χρονολογείται γύρω στο 570 π.Χ., βρέθηκε στην Κερατέα της Αττικής και πρέπει να ήταν στημένο επάνω στον τάφο μιας νέας γυναίκας από αριστοκρατική γενιά. Τα ρούχα σώζουν ακόμη σε κάποια σημεία τα αρχικά τους ζωηρά χρώματα, ιδίως το κόκκινο· πρέπει να τα φανταστούμε πλούσια διακοσμημένα με διάφορα σχέδια. Το κύριο ένδυμα είναι ο χιτώνας, ένα ολόσωμο φόρεμα ζωσμένο στη μέση, που πέφτει ως τα πόδια, σχηματίζοντας ίσιες πτυχές· τα φαρδιά μανίκια φτάνουν ως τους αγκώνες. Από πάνω η γυναίκα φοράει ένα ορθογώνιο κομμάτι ύφασμα, προσεκτικά διπλωμένο, που καλύπτει τους ώμους και την πλάτη, ενώ οι άκρες του πέφτουν μπροστά στο στήθος φτάνοντας ως τους γοφούς. Αξιοπρόσεκτα είναι τα περίτεχνα δουλεμένα λουριά των σανδαλιών καθώς και τα κοσμήματα που φοράει: περιδέραιο, σκουλαρίκια και βραχιόλι στον αριστερό καρπό. Τα πλούσια μαλλιά της, χτενισμένα πίσω σε μια μεγάλη πλεξίδα, δένονται με μια λεπτή ταινία. Χαρακτηριστικό είναι το κυλινδρικό κάλυμμα στο κεφάλι της, που στην αρχαιολογική γλώσσα λέγεται πόλος και διακοσμείται με σχηματοποιημένα φυτικά μοτίβα. Το κάλυμμα αυτό (κάτι ανάμεσα σε καπέλο και περίτεχνο στεφάνι) βλέπουμε να το φοράει κυρίως η Ήρα, η θεά του γάμου, και γι᾽ αυτό το έβαζαν στο κεφάλι τους οι νύφες, όταν παντρεύονταν. Πήλινα ομοιώματα πόλων έχουν βρεθεί σε τάφους γυναικών της αρχαϊκής εποχής, κυρίως στη Βοιωτία. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι η κόρη του Βερολίνου είναι «στολισμένη σαν νύφη». Τη στενή σχέση της κόρης με τη θεά του γάμου τη φανερώνει άλλωστε και το ρόδι που κρατάει στο δεξιό της χέρι: ο Φιλόστρατος (Τα εις τον Τυανέα Απολλώνιον 4.28) μας λέει ότι η ροδιά ήταν το ιερό φυτό της Ήρας. Από απεικονίσεις σε αγγεία ξέρουμε ότι οι αρχαίοι Έλληνες συνήθιζαν να στολίζουν τις νεαρές γυναίκες που πέθαιναν πριν από τον γάμο σαν νύφες στο νεκρικό τους κρεβάτι. Φαίνεται λοιπόν ότι η «θεά του Βερολίνου» εικονίζει ένα νέο κορίτσι από αρχοντική οικογένεια, που πέθανε πρόωρα, πριν προλάβει να παντρευτεί. Οι γονείς της, που σίγουρα τη θρήνησαν πολύ και την έθαψαν ντυμένη νύφη, έστησαν στον τάφο της ένα άγαλμα που την έδειχνε έτσι, όπως ήθελαν να τη θυμούνται οι ίδιοι και να την αναγνωρίζουν όσοι περνούσαν μπροστά από το μνημείο της: μια όμορφη αρχοντοπούλα που πέθανε στο άνθος της ηλικίας της.

 

Όμοια χαρακτηριστικά έχει και μια άλλη κόρη από τα Μεσόγεια της Αττικής, συγκεκριμένα από τη Μερέντα (τον αρχαίο δήμο Μυρρινούντος), που είναι το πολύ 20 χρόνια νεότερη από τη «θεά του Βερολίνου», χρονολογείται δηλαδή λίγο πριν από τα μέσα του 6ου αιώνα (560-550 π.Χ.). Και αυτή φοράει πολύχρωμα ρούχα (σώζονται μάλιστα πολύ καλύτερα τα χρώματα), πόλο στολισμένο με άνθη στο κεφάλι, βραχιόλι στο χέρι, περιδέραιο στον λαιμό, σκουλαρίκια στα αφτιά και κρατάει επίσης στο χέρι ένα ρόδι· στα πόδια φοράει περίτεχνα σανδάλια. Σημαντικό είναι στην περίπτωση αυτή ότι σώζεται και η βάση του αγάλματος, στην οποία είναι χαραγμένο ένα επίγραμμα, δηλαδή ένα σύντομο ποίημα που μας πληροφορεί για το όνομα και την ιδιότητα της νεκρής: «Μνήμα της Φρασίκλειας· θα λέγομαι για πάντα κόρη [δηλαδή ανύπαντρο κορίτσι], γιατί από τους θεούς μού έλαχε να πάρω αντί για γάμο αυτό το όνομα.» Η Φρασίκλεια λοιπόν πέθανε ανύπαντρη και έτσι η μοίρα της το θέλησε να τη λένε για πάντα κόρη, αφού πραγματική γυναίκα θα γινόταν μόνο με τον γάμο. Καταλαβαίνουμε τον πόνο των δικών της για τον πρώιμο και άδικο χαμό της. Εκτός από το επίγραμμα, στη βάση είναι χαραγμένο και το όνομα του γλύπτη: είναι ο Αριστίων ο Πάριος. Παρόλο που ο καλλιτέχνης κατάγεται από την Πάρο, η κόρη έχει από τεχνοτροπική άποψη ομοιότητες με αττικά γλυπτά της ίδιας εποχής. Φαίνεται, επομένως, ότι ο Αριστίων ήταν από καιρό εγκατεστημένος στην Αττική και είχε αφομοιώσει αρκετά στοιχεία της τέχνης των τοπικών εργαστηρίων.

Βανεγκέμ: Η Βίβλος των Ηδονών

«Ο έρωτας αγνοεί την ανταλλακτική σχέση. Αρκείται στον εαυτό του». «Αν ο έρωτας είναι τυφλός, ο λόγος είναι ότι δεν βλέπει τίποτα με τα μάτια της εξουσίας. Μην ελπίζετε να κρίνει και να κυβερνήσει, γιατί αγνοεί την ανταλλακτική σχέση. Αρκείται στον εαυτό του. Όντας το κέρας της Αμάλθειας της σεξουαλικότητας, εκφράζει καλύτερα απ' οτιδήποτε άλλο στον κόσμο του ευνουχισμού τη θέληση για ζωή και την υπέροχη αγριάδα της.

Αν πάντως, οι εραστές που χτες λατρευόταν, χωρίζουν ξαφνικά μέσα στο μίσος και στην περιφρόνηση, η αιτία δεν βρίσκεται σε κάποιον αναλλοίωτο νόμο της παρακμής, σε κάποια αδυσώπητη μοίρα της κούρασης. Προέρχεται από τη μέγγενη των ανταλλαγών, που μαραίνει τα πάθη, σβήνει τις φλόγες της καρδιάς, πνίγει τις παρορμήσεις.

Αντί να μείνουν άπληστοι για τα πάντα μέχρι την εσχατιά του κορεσμού, να που οι εραστές επικαλούνται το καθήκον, απαιτούν αποδείξεις, αναζητούν μια παραγωγικότητα της στοργής. Επιβάλλονται νόρμες συνοδευόμενες από την απαίτηση της αυστηρής τήρησής τους, δεν γίνεται πια ανεκτή η απερίσκεπτη λήθη, η αδεξιότητα, το ανάρμοστο, η φαντασιοκοπία, τα πάντα αποτελούν αφορμή επιπλήξεων και κυρώσεων. Επειδή τους λείπει η θέληση να δημιουργήσουν την αλλαγή όπου θα ξαναβρεθούν, δανείζονται τα δεκανίκια της κοινωνίας που τους ακρωτηριάζει από τη γενναιοδωρία τους.

Η ψυχρή λογική αποδιώχνει την τρέλα της αφθονίας και έρχεται να κάνει απολογισμό των πραγμάτων. Έφτασαν οι ύπουλοι καιροί του να ζητάς και να δίνεις λογαριασμό, των υποχρεώσεων που πληρώνουν εντόκως τα αναγνωριζόμενα δικαιώματα, των φιλιών έναντι φιλιών που προαναγγέλλουν το ''μία σου και μία μου'' του απελπισμένου γοήτρου.

Με το να ιδιοποιούνται ο ένας τον άλλο, με το να μετράνε την αμοιβαία στοργή, ο καθένας καταλήγει να πειστεί ότι τα προτερήματα του αλλού ήταν προϊόν της φαντασίας, ότι η γενναιοδωρία δεν ανταμείβεται όπως πρέπει κι ότι η έλξη δεν ήταν καθόλου δικαιολογημένη.

Ο έρωτας διαμαρτύρεται ότι εκχωρήθηκε σε αφερέγγυο οφειλέτη, οι απογοητεύσεις συντάσσουν ένα πιστοποιητικό χρεωκοπίας, το πάθος καταλήγει στη μικροπρέπεια, η στοργή στο παζάρεμα, η φιλία στη συκοφάντηση...

Πως να ζήσουμε σ' έναν κόσμο όπου τα πάντα πληρώνονται; Τις λίγες απολαύσεις που σας απέμειναν να προσφέρετε στους άλλους και στον εαυτό σας, έχετε βαλθεί να τις ανταλλάξετε, να τις λογαριάσετε, να τις ζυγίσετε, να ορίσετε ισοτιμίες.

Το να πίνουμε με ακόρεστη δίψα από το ποτήρι της ζωής είναι η καλύτερη εγγύηση ότι δεν θα στερέψει ποτέ. Αυτό το ξέρουν τα παιδιά, που παίρνουν τα πάντα για να τα προσφέρουν στην τύχη. Η αισθησιακή αφθονία ζωογονεί τις τοπιογραφίες τους πριν η οικονομική επιταγή αρχίσει την αντίστροφη μέτρηση του βιώματος. Πριν μάθουν την ανταποδοτικότητα, πριν μυηθούν στο να αξίζουν ένα δώρο, να απαιτούν τα οφειλόμενα, να ανταμείβουν για ένα κέρδος, να τιμωρούν για μια υποτίμηση, να ευχαριστούν εκείνους που τους αφαιρούν ένα προς ένα τα θέλγητρα μιας ύπαρξης δίχως αντάλλαγμα.

Το ίδιο ισχύει και για τους παθιασμένους, αυτά τα παιδιά που ξανα-ανακαλύφθηκαν μέσα στον εαυτό τους. Οι εραστές δίνουν τα πάντα και παίρνουν τα πάντα ανεπιφύλακτα. Σαν να συναγωνίζονται ποιος θα προσφέρει τα περισσότερα, δίχως να ζητά τίποτα σε ανταπόδοση. Κι αυτό δεν παύει να δίνει περισσότερη δύναμη στον έρωτα, που αντλεί νέες απολαύσεις ακόμα κι από τις ατονίες του και τις εξαντλήσεις του.

Αν η συγκυρία των συναντήσεων μου προσφέρει τον έρωτά σου και σου προσφέρει τον δικό μου, μην υποβιβάζεις την αρμονία των επιθυμιών μας σε ανταλλαγή... [Πρέπει να ζητώ ανταπόδοση] για να αγαπήσω; Τόσο λίγο αγαπώ τον εαυτό μου; Όποιος δεν είναι γεμάτος από τις δικές του επιθυμίες δεν μπορεί να δώσει τίποτα. Όποιος βαδίζει στον δρόμο του δούναι και λαβείν, προχωρά σιγά σιγά προς την ανία, την κούραση και τον θάνατο...

Όποιος ξέρει να αφουγκράζεται προσεκτικά την απόλαυση, αγνοεί πατρίδες και σύνορα, αφέντες και δούλους, κέρδος και ζημία. Η σεξουαλική πληθώρα είναι αυτάρκης, έχει στον χώρο της και στον χρόνο της αρκετή τόλμη για να συντρίψει ό,τι την εμποδίζει».

 

Raoul Vaneigem, Βίβλο των Ηδονών

Ο Ραούλ Βανεγκέμ (4 Σεπτεμβρίου 1934) είναι Βέλγος συγγραφέας και φιλόσοφος. Σπούδασε λατινική φιλολογία στις Βρυξέλλες, δίδαξε στο πανεπιστήμιο και συμμετείχε στην Καταστασιακή Διεθνή από το '61 ως το '70. Μέχρι σήμερα έχει γράψει περισσότερα από 30 βιβλία, ανάμεσά τους τα: Βασικές κοινοτοπίες, Η βίβλος των Ηδονών, Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπινου όντος, Η επανάσταση της καθημερινής ζωής. Ο Βανεγκέμ στα έργα του απορρίπτει την ηθική της εργασίας και ασκεί έντονη κριτική στον σύγχρονο κόσμο, θεωρώντας ότι οι αυταπάτες εμποδίζουν τη δημιουργία και καλεί σε μια αλλαγή προοπτικής. Ο Βανεγκέμ συνεχίζει να γράφει βιβλία, προωθώντας την ιδέα μιας ελεύθερης και αυτοδιαχειριζόμενης κοινωνίας.

Η Εσωτερική Ενέργεια και τα Τσάκρα

Τί είναι η ενέργεια; Κάτι που εξηγείται πολύ απλά από τις επιστήμες, αλλά κάτι που είναι εξίσου απλό και φυσικό στον κόσμο της ανατολικής σκέψης. Η ενέργεια την οποία χρησιμοποιούμε για να κάνουμε τα πάντα, είναι ιερή. Είναι το νέκταρ μας, ακόμα κι αν δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει. Σ αυτό το άρθρο θα αναλύσουμε ότι σχετίζεται με την ενέργεια που βρίσκεται μέσα μας, ξεκινώντας από το φαγητό ως την γνωριμία με τα τσάκρα.


Η αρχή

Όλα ξεκινούν από την τροφή. Ο άνθρωπος ως ψυχοσωματικό ον οφείλει να τρέφεται. Υπάρχουν διαφόρων ειδών τροφές, διαφόρων κατηγοριών. Βάση της ινδουιστικής παράδοσης για τα τσάκρα η κάθε τροφή έχει το χρώμα βάση του οποίου ενεργοποιεί το αντίστοιχο ενεργειακό κέντρο. Για παράδειγμα, η ντομάτα είναι κόκκινη, κόκκινος δε είναι ο χρωματισμός του 1ου τσάκρα. Καταναλώνοντας λοιπόν ντομάτες, ενεργοποιείται το 1ο τσάκρα το οποίο είναι συνδεδεμένο με μια σειρά ψυχοσωματικών γνωρισμάτων.

Έτσι, γίνεται φανερό ότι ακόμα και η τροφή είναι μέρος της «φόρτισης» θα λέγαμε και η σωστή διατροφή έχει να κάνει με την ισορροπία των τσάκρα και κατ’ επέκταση την ψυχοσωματική μας ισορροπία.

Άλλωστε αυτός είναι και ο λόγος που στην ασιατική παράδοση η κατανάλωση τροφής είναι ιεροτελεστία. Από την επιλογή της τροφής, στο μαγείρεμα, στον τρόπο τελικής κατανάλωσης της. Η τροφή, είτε φυτική, είτε ζωική, οφείλει σεβασμό, όχι μόνο γιατί παρέχει στον ανθρώπινο οργανισμό την απαραίτητη ενέργεια και την ισορροπία όπως είπαμε παραπάνω, αλλά γιατί μέσω της τροφικής αλυσίδας, στον άνθρωπο καταλήγει ένα μέρος της Φύσης, ένα μέρος του Όλου, στο οποίο ακόμα και ο άνθρωπος ανήκει.

Η ενέργεια

Η ζωτική ενέργεια, αυτό που απαρτίζει όλα τα ζώα συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου και όλα τα φυτά, έχει απασχολήσει τους ανθρώπους από την αρχαιότητα. Συναντάται σε όλους τους πολιτισμούς, με διαφορετικές λέξεις ανάλογα την παράδοση ή το πεδίο που ερευνούσε ο εκάστοτε άνθρωπος.

Πράνα (Ινδία), Τσι (Κίνα), Κι (Ιαπωνία), Μάννα (Χαβάη). Ο Ιπποκράτης μίλησε για την θεραπευτική δύναμη της φύσης, ο Ερμής ο Τρισμέγιστος για το Τέλεσμα, οι αλχημιστές το αποκαλούσαν spiritus, οι Καμπαλιστές αστρικό φως, ενώ στην αγγλική σήμερα είναι γνωστό ως life force. Υπάρχουν ίσως άπειρα ονόματα, τα οποία δόθηκαν σε όλες τις εποχές από τη στιγμή που έχουμε γραπτό λόγο. Παρά τις διαφορές όμως στις λέξεις, η ουσία, η έννοια είναι η ίδια. Η ενέργεια «είναι η ζωτική ενέργεια που υπερβαίνει τον χώρο και τον χρόνο, διαπερνά τα πάντα και πάνω σε αυτή στηρίζει την υγεία και τη ζωή του καθετί στο σύμπαν.» Προσωπικά θα προσέθετα μια παράμετρο εδώ, στο ως τώρα γνωστό σύμπαν.

Αυτή η δύναμη είναι όμως που χρησιμοποιείτο στις πολεμικές τέχνες και δίνει στους ασκούμενους «υπερφυσικές» δυνάμεις, αυτή η δύναμη είναι που δίνει την δυνατότητα στον άνθρωπο να μεταβεί από το φυσικό στο πνευματικό και να υπερβεί τον εαυτό του. Όπως άλλωστε είναι γνωστό και από την φυσική, η ενέργεια δεν χάνεται ποτέ, απλώς μετασχηματίζεται.

Το ενεργειακό σύστημα του ανθρώπου

Ο Ινδουισμός έχει πολλές πρακτικές. Σε αυτό βασίζεται η γιόγκα, το κάμα σούτρα, τα τσάκρα και πολλά άλλα. Ο άνθρωπος έτσι αποτελεί ένα μεγάλο σύστημα εισροής και εκροής ενέργειας. Τα τρία βασικά «όργανα» για αυτό είναι, τα ενεργειακά του σώματα, τα τσάκρα και τα νάντι.

Ενεργειακά σώματα

Τα ενεργειακά σώματα είναι τέσσερα, το αιθερικό σώμα, το συναισθηματικό ή αστρικό σώμα, το νοητικό σώμα και το πνευματικό. Το κάθε ένα από αυτά έχει τη δική του δόνηση. Το πρώτο, το αιθερικό είναι το πιο κοντινό στο φυσικό μας σώμα και γι' αυτό έχει την χαμηλότερη συχνότητα. Όσο αυξάνεται η πνευματικότητα και ανεβαίνουμε δονήσεις, αυξάνεται και η συχνότητα των ενεργειακών σωμάτων.

Το αιθερικό σώμα αποτελεί δίδυμο του φυσικού μας σώματος και γι' αυτό σχετίζεται με όλες τις φυσικές μας αισθήσεις και την ενέργεια της ζωής. Το φυσικό μας σώμα αντλεί την ενέργεια του από την τροφή. Το αιθερικό σώμα αντλεί την ενέργεια του από τον ήλιο, μέσα από το τσάκρα του ηλιακού πλέγματος και από τη γη μέσα από το ριζικό τσάκρα. Αυτή η ενέργεια μεταφέρεται σε όλο το σώμα μέσα από τα τσάκρα και τα νάντι.

Η λεγόμενη αιθερική αύρα προκύπτει όταν υπάρξει κορεσμός για την ηλιακή ενέργεια, οπότε και το αιθερικό σώμα «αποβάλει» κάθε πλεόνασμα ενέργειας από τους πόρους του σώματος. Λόγω της στενής σχέσης του φυσικού σώματος και του αιθερικού, συχνά αυτή η αύρα ονομάζεται και αύρα υγείας και αντικατοπτρίζει την υγεία ενός οργανισμού.

Το αστρικό σώμα είναι ο φορέας των συναισθημάτων και γι' αυτό το δεύτερο του όνομα είναι συναισθηματικό σώμα. Η συναισθηματική αύρα έχει οβάλ σχήμα και πέρα από τα σταθερά γνωρίσματα του κάθε χαρακτήρα, ο χρωματισμός της μεταβάλλεται συνεχώς, όπως και η ένταση ή το μέγεθος της. Ο χρωματισμός της αύρας, η φωτεινότητα και η διαύγεια των χρωμάτων ποικίλλει ανάλογα με τον άνθρωπο και την συναισθηματική ισορροπία, ωριμότητα και συνειδητότητα του και φυσικά με τα όρια του, στην συγκεκριμένη περίπτωση με τα συναισθηματικά.

Στο αστρικό σώμα εκδηλώνεται κάθε ανησυχία του υποσυνείδητου και γι' αυτό η ισορροπία του αστρικού σώματος και η συνέχεια προς την επίτευξη ισορροπίας και των άλλων δύο, αποτελεί μεγάλο ζήτημα. Μιας και το αστρικό σώμα είναι η εκδήλωση όλων των συναισθημάτων μας, πρέπει κάποιος να είναι απαλλαγμένος από κάθε ανεπίλυτο φόβο, ανησυχία ή άλλο «αρνητικό» συναίσθημα. Εδώ όμως ελλοχεύουν κίνδυνοι. Μπορεί ένα άτομο συνειδητά να πιστεύει ότι έχει λύσει τις ανασφάλειες του, ότι δεν έχει μέσα του φθόνο κ.α. Όμως η συνειδητή σκέψη και γενικά ο διανοητικός τομέας του νοητικού σώματος μας ασκούν ελάχιστη επιρροή στο αστρικό. Και αυτό γιατί το αστρικό σώμα αλληλεπιδρά με το υποσυνείδητο μας.

Καθώς λοιπόν υπάρχει μια συνεχόμενη ροή στον κόσμο γύρω ας, οι καταστάσεις διαδέχονται η μια την άλλη με απίστευτη συχνότητα και όλα αλλάζουν κατανοούμε αμέσως πόσο δύσκολο είναι να κρατήσουμε το αστρικό μας σώμα σε ισορροπία και δη πραγματικά να απαλλαγούμε από ότι -ακόμα και υποσυνείδητα – μας απασχολεί. Ίσως μάλιστα, αυτό το σκαλοπάτι να είναι και το πιο δύσκολο για τον άνθρωπο.

Το νοητικό σώμα αποτελεί όλες τις σκέψεις, τις ιδέες, την λογική και τη διαίσθηση. Η αύρα του έχει επίσης οβάλ σχήμα, ενώ η έκταση της αύρας μπορεί να φτάσει αυτήν της αστρικής και της αιθερικής μαζί. Όσο αυξάνεται η γνώση, η βαθύτερη επίγνωση των καταστάσεων τόσο μεγαλώνει και η αύρα, ενώ γίνεται πιο διαυγής. Το νοητικό σώμα διαθέτει μια χαμηλότερη οκτάβα που το συνδέει με το φυσικό σώμα και μια ανώτερη. Η χαμηλότερη επηρεάζεται από τη γραμμική σκέψη του νου , ενώ η νοητική δραστηριότητα βασίζεται σε αυτά που μαθαίνει ο άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ζωής του. Με λίγα λόγια η συγκεκριμένη οκτάβα χρησιμοποιείτο περισσότερο από όλα τα ενεργειακά όργανα του ανθρώπου. Οι πληροφορίες στην χαμηλή οκτάβα «παραμορφώνονται» από το αστρικό σώμα και τα συναισθήματα, γι' αυτό και η πρώτη οκτάβα του νοητικού σώματος, ο λογικός νους ουσιαστικά δεν μπορεί να είναι από μόνος του μεροληπτικός και «αντικειμενικός», όσο κι αν αυτό είναι το ζητούμενο.

Η δεύτερη οκτάβα του νοητικού σώματος ανεβαίνει προς το πνευματικό μας σώμα μέσω του τσάκρα του τρίτου ματιού. Η δεύτερη οκτάβα είναι υπεύθυνη για τη διαίσθηση μας, από την άποψη ότι εάν είναι σε ισορροπία και ανάπτυξη, μέσω του τσάκρα του τρίτου ματιού, δέχεται «διαισθητικά» πληροφορίες οι οποίες πηγάζουν από το πνευματικό μας σώμα και την ένωση με το Όλον. Όταν η δεύτερη οκτάβα του νοητικού σώματος είναι ανοιχτή μπορεί να ανοίξει ο δρόμος για το πνευματικό μας κομμάτι και τον Ανώτερο Εαυτό.

Το πνευματικό σώμα αποτελεί την ενεργειακή κορύφωση του ανθρώπου. Δονείται στις υψηλότερες συχνότητες και συνδέεται άμεσα με το Όλον. Μόνο με το πνευματικό σώμα μπορούμε να φτάσουμε στην Πηγή, ενώ ενυπάρχει σε κάθε τι «αγκαλιάζει». Η κορώνα του ανθρώπου, το τσάκρα του στέμματος, είναι αυτό μέσα από το οποίο ερχόμαστε σε ένωση με το Όλον και τα πάντα.

Η αύρα του πνευματικού σώματος μπορεί να φτάσει σε απίστευτη έκταση και όγκο ανάλογα το ποσοστό αφύπνισης του ανθρώπου, ενώ το τελικό της σχήμα είναι αυτό του κύκλου.

Τσάκρα και λειτουργίες

Πρώτο Τσάκρα

Γνωστό ως Μουλαντάρα, ριζικό κέντρο, βασικό τσάκρα ή κέντρο του κόκκυγα. Το πρώτο τσάκρα βρίσκεται ανάμεσα στα γεννητικά όργανα και τον πρωκτό, συνδέεται με τον κόκκυγα και ανοίγει προς τα κάτω.

Χρώμα: έντονο κόκκινο | Στοιχείο: Γη | Αίσθηση: Όσφρηση | Σύμβολα: Λωτός με 4 πέταλα | Βασική αρχή: Σωματική θέληση ύπαρξης | Αντιστοιχία με μέρη του σώματος: Όλα τα στερεά μέλη, όπως οστά, νύχια, πρωκτός, κόλον, προστάτης αδένας, αίμα και παραγωγή κυττάρων. Αδένες: επινεφρίδια | Λίθοι: Αχάτης, Αιματίτης, Γρανάτης, Κόκκινο κοράλλι

Δεύτερο Τσάκρα

Γνωστό ως Σβαντιστάνα, ιερό τσάκρα, κέντρο του σταυρού. Το δεύτερο τσάκρα βρίσκεται πάνω από τα γεννητικά όργανα, συνδέεται με το ιερό οστό και ανοίγει προς τα εμπρός.

Χρώμα: Πορτοκαλί | Στοιχείο: Νερό | Αίσθηση: Γεύση | Σύμβολα: Λωτός με 6 πέταλα | Βασική αρχή: Δημιουργική αναπαραγωγή της ύπαρξης | Αντιστοιχία με μέρη του σώματος: Πυελική ζώνη, αναπαραγωγικά όργανα, νεφρά, ουροδόχος κύστη, όλα τα υγρά, όπως πχ αίμα. Αδένες: γεννητικοί αδένες | Λίθοι: Καρνεόλιο, Σεληνόλιθος

Τρίτο Τσάκρα

Γνωστό ως Μανιπούρα, τσάκρα του ηλιακού πλέγματος, τσάκρα του αφαλού. Το τρίτο τσάκρα βρίσκεται δυο δάχτυλα πάνω από τον αφαλό και ανοίγει προς τα εμπρός.

Χρώμα: κίτρινο ή χρυσαφί | Στοιχείο: Φωτιά | Αίσθηση: Όραση | Σύμβολα: Λωτός με 10 πέταλα | Βασική αρχή: Διαμόρφωση του είναι | Αντιστοιχία με μέρη του σώματος: Μέση, υπογάστριο, πεπτικό σύστημα, στομάχι, συκώτι, σπλήνα, χολή, νευρικό σύστημα. Αδένες: πάγκρεας | Λίθοι: Μάτι τίγρης, Κεχριμπάρι, Τοπάζι, Κιτρίνης

Τέταρτο Τσάκρα

Γνωστό ως Αναχάτα, τσάκρα της καρδιάς, κέντρο της καρδιάς. Το τέταρτο τσάκρα βρίσκεται στο κέντρο του στήθους, στο ύψος της καρδιάς και ανοίγει προς τα εμπρός.

Χρώμα: Πράσινο, Ροζ | Στοιχείο: Αέρας | Αίσθηση: Αφή | Σύμβολα: Λωτός με 12 πέταλα | Βασική αρχή: Αφοσίωση, Αυταπάρνηση | Αντιστοιχία με μέρη του σώματος: Καρδιά, πλάτη, θώρακας και θωρακική κοιλότητα, κάτω περιοχή των πνευμόνων, κυκλοφοριακό σύστημα, δέρμα. Αδένες: θύμος | Λίθοι: Ροζ χαλαζίας, Ροζ ή Πράσινος Τουρμαλίνης

Πέμπτο Τσάκρα

Γνωστό ως Βισούντα, τσάκρα του λαιμού, κέντρο επικοινωνίας. Το πέμπτο τσάκρα βρίσκεται ανάμεσα στην κοιλότητα του λαιμού και το λάρυγγα, αρχίζει από τους αυχενικούς σπονδύλους και ανοίγει προς τα εμπρός.

Χρώμα: Ανοιχτό γαλάζιο, πρασινογαλάζιο | Στοιχείο: Αιθέρας | Αίσθηση: Ακοή | Σύμβολα: Λωτός με 16 πέταλα | Βασική αρχή: Συντονισμός του είναι. | Αντιστοιχία με μέρη του σώματος: Αυχένας, λαιμός, σαγόνι, αυτιά, φωνή, βρογχικοί σωλήνες, άνω μέρος των πνευμόνων, οισοφάγος, μπράτσα. Αδένες: Θυροειδής | Λίθοι: Ακουαμαρίνα, Τυρκουάζ, Χαλκηδόνιος

Έκτο Τσάκρα

Γνωστό ως Άτζνα, τσάκρα του μετώπου, τρίτο μάτι, μάτι της σοφίας, τσάκρα του εσωτερικού ματιού, τσάκρα του ελέγχου. Το έκτο τσάκρα βρίσκεται ένα δάχτυλο πάνω από τη ρίζα της μύτης, στο κέντρο του μετώπου και ανοίγει προς τα εμπρός.

Χρώμα: Βαθυκυανό (λουλακί), ιώδες (βιολετί) | Αίσθηση: Όλες οι αισθήσεις, συν η εξωαισθητήρια αντίληψη | Σύμβολα: Λωτός με 96 πέταλα | Βασική αρχή: Γνώση του είναι | Αντιστοιχία με μέρη του σώματος: Πρόσωπο, μάτια, αυτιά, μύτη, κεντρικό νευρικό σύστημα, ιγμόρεια. Αδένες: Υπόφυση | Λίθοι: Λαζούριο, Σοδαλίτης

Έβδομο Τσάκρα

Γνωστό ως Σαχασράρα, τσάκρα του στέμματος, κέντρο τη κορυφής, λωτός με τα χίλια πέταλα. Το έβδομο τσάκρα βρίσκεται στο κέντρο του κεφαλιού, στο ψηλότερο σημείο του και ανοίγει προς τα πάνω.

Χρώμα: Βιολετί, Λευκό και Χρυσό | Σύμβολα: Λωτός με 1000 πέταλα * | Βασική αρχή: Καθαρότατο Είναι | Αντιστοιχία με μέρη του σώματος: Εγκέφαλος. Αδένες: Επίφυση | Λίθοι: Αμέθυστος, Λευκός Χαλαζίας

*Το σύμβολο του 7ου τσάκρα είναι ένας λωτός με 1000 πέταλα. Εδώ να θυμηθούμε την θεά Σέντζου Κάνον για την Ιαπωνία ή Αβαλοκιτεσβάρα για την Ινδία με τα χίλια χέρια, την οποία αναλύσαμε σε προηγούμενο άρθρο. Ξανά στο προσκήνιο η φιλοσοφία αυτή. Ανοιχτός Νους, Υπερβατικός Νους. Βλέπουμε λοιπόν ξανά την σύνδεση της αρμονίας της φιλοσοφίας των τσάκρα με τις πολεμικές τέχνες και τον ασιατικό πνευματισμό εν γένει.

Νάντι

Τα νάντι αποτελούν τα ενεργειακά αγγεία από τα οποία διατρέχει η πράνα, η ενέργεια όπως είπαμε παραπάνω, μέσω των τσάκρα σε ολόκληρο το σώμα. Τα νάντι είναι αντιστοιχία των φλεβών που τρέφουν με ενέργεια όλο το σώμα, κρατώντας μας σε αρμονία.

Υπάρχουν πολύ λίγα τέρατα που δικαιολογούν τον φόβο μας γι’ αυτά

Ευτυχώς που υπάρχει ο φόβος. Αν δεν υπήρχε, θα ήμαστε όλοι νεκροί. Εδώ, δεν μιλάμε για τον φόβο που μας κρατάει ζωντανούς (π.χ. ο φόβος όταν στεκόμαστε μπροστά από ένα κινούμενο τρένο). Μιλάμε για τον φόβο που μας κρατάει μικρούς και κολλημένους.

Ο φόβος είναι μία από τις πιο παρεξηγημένες λέξεις. Αν δεν τον αμφισβητήσουμε, γίνεται δολοφόνος ονείρων. Καταπνίγει την ψυχή μας. Ο φόβος είναι ο μύστης της μετριότητας. Αν αυτό ήταν το Family feud και ο Στιβ Χάρβεϊ ρωτούσε «Τι σταματάει εμάς, τους ανθρώπους, από το να πετύχουμε το μέγιστο των δυνατοτήτων μας;» η έρευνα λέει ότι ο φόβος θα έπαιρνε την πρώτη θέση.

Ξέρετε κάτι; Όλοι νιώθουμε φόβο. Κάθε κορυφαίος καλλιτέχνης, αθλητής, συγγραφέας, ηθοποιός, γονιός, επιχειρηματίας, κοινωνικός ακτιβιστής, επιστήμονας και αξιωματικός του στρατού. Από πρωτάρηδες μέχρι είδωλα. Κάθε άτομο που γνωρίζετε και θαυμάζετε. Όλοι βιώνουν τον φόβο σε καθημερινή βάση. Δεν είστε διαλυμένοι ή αδύναμοι αν φοβάστε. Είστε απλώς άνθρωποι.

Αλλά αυτό φέρνει στον νου μια άλλη ερώτηση: Γιατί ο φόβος παραλύει μερικούς ανθρώπους ενώ άλλοι τον προσπερνούν; Αυτή η μία ικανότητα είναι που ξεχωρίζει αυτούς που έχουν φιλοδοξίες από αυτούς που τις υλοποιούν. Σε αυτό το κεφάλαιο, θα γίνετε κι εσείς μέρος της δεύτερης ομάδας.

Ο φόβος, όπως και όλα τα άλλα, έχει τη λύση του. Και πρέπει να βρείτε τη λύση του, γιατί ανεξάρτητα από το τι θέλετε να εξερευνήσετε, να αλλάξετε ή να ξεπεράσετε, ο φόβος θα βγει στην επιφάνεια στη διάρκεια του ταξιδιού σας.

Τα καλά νέα είναι ότι ο φόβος που δεν έχει αμφισβητηθεί είναι σαν χρυσός που δεν έχει εξορυχθεί ακόμα. Περιέχει πλούτη γι’ αυτούς που είναι σοφοί και αρκετά υπομονετικοί ώστε να ψάξουν μέσα στο χώμα. Προφανώς, δεν είναι δυνατόν να γνωρίζω ποιος συγκεκριμένος φόβος σας κρατάει πίσω. Ακόμα κι αν το γνώριζα, δεν υπάρχει μία γενική προσέγγιση που δουλεύει για όλους σε κάθε δεδομένη περίσταση.

Ο φόβος έρχεται σε πολλές γεύσεις και εντάσεις, από ιδρωμένες παλάμες και κόμπους στο στομάχι μέχρι εφιαλτικά σενάρια στο κεφάλι σας που ξεσπούν σε καθηλωτικές φοβίες. Σε αυτό προσθέστε και ότι όλοι μας έχουμε τα δικά μας ονόματα για τον φόβο – έγνοια, στρες, ανησυχία, πανικός, τρόμος, άγχος στη σκηνή, για να αναφέρουμε μερικά.

Τελικά, ο καθένας μας βάζει τη δική του μοναδική και πολύπλευρη ιστορία στο μείγμα, από παιδικά τραύματα και εφηβικές ταπεινώσεις έως μια ταπισερί συναισθηματικών εμπειριών που έχουν συσσωρευτεί στην ενήλικη ζωή μας. Και όλα αυτά για να πούμε το προφανές: ο φόβος είναι περίπλοκος και πολύπλευρος. Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είναι το μοναδικό σημείο όπου εστιάζουν πολλά αξιόλογα βιβλία, μαθήματα και θεραπείες.

Το να μεταμορφώσετε τον φόβο σας σε κάτι άλλο είναι περισσότερο τέχνη παρά επιστήμη. Διαφορετικές προσεγγίσεις λειτουργούν για διαφορετικούς ανθρώπους. Γι’ αυτό πρέπει να κάνετε δοκιμές, να ανακατεύετε και να πειραματίζεστε με τις παρακάτω προτάσεις. Είναι ένα μείγμα γνωσιακών, συναισθηματικών και σωματικών στρατηγικών που μπορούν να μεταμορφώσουν κάθε φόβο σε παραγωγικό και δημιουργικό καύσιμο.

Τις έχω χρησιμοποιήσει και διδάξει μέσα στα χρόνια, κι έτσι γνωρίζω από πρώτο χέρι ότι όλες λειτουργούν καλή τη πίστει. Ας ξεκινήσουμε με μια σημαντική αλλαγή στη φιλοσοφία μας.

Ο φόβος δεν είναι ο εχθρός

«Υπάρχουν πολύ λίγα τέρατα που δικαιολογούν τον φόβο μας γι’ αυτά» –Αντρέ Ζιντ

Το πρώτο και μεγαλύτερο λάθος μας είναι ότι έχουμε μετατρέψει τον φόβο σε εχθρό. Ένα μεγάλο, εύσωμο, μοχθηρό τέρας που στέκεται ανάμεσα σ’ εμάς και τα όνειρά μας. Τι γίνεται όμως αν αυτή η ιδέα δεν είναι μόνο λανθασμένη, αλλά επιπλέον μας κάνει περισσότερο κακό παρά καλό;

Τι γίνεται αν έχουμε μάθει να πιστεύουμε μια αποκαρδιωτική ιστορία γι’ αυτό το φυσικό συναίσθημα που, στην πραγματικότητα, έχει σχεδιαστεί για να μας υπηρετήσει και όχι για να μας σταματήσει; Ο φόβος είναι εξελικτική αντίδραση που προστάτευσε τους προγόνους μας από το να φαγωθούν από τίγρεις.

Αυτές τις μέρες, το ίδιο ένστικτο μας αποτρέπει από το να περπατήσουμε μέσα στην κίνηση. Είναι τουλάχιστον χρήσιμος. Αλλά ο φόβος είναι πάντα χρήσιμος αν τον κατανοήσουμε απόλυτα. Ο φόβος σας δεν χρειάζεται να «συνθλιβεί» ή να εκμηδενιστεί. Χρειάζεται να τον ακούσετε και να τον εκτιμήσετε για το δώρο που σας προσφέρει.

Σκεφτείτε ένα βρέφος που κλαίει στην κούνια ή έναν σκύλο που γαβγίζει ασταμάτητα. Προσπαθούν όσο καλύτερα μπορούν να επικοινωνήσουν κάτι, απλώς δεν έχουν τη δεξιότητα της γλώσσας για να το αρθρώσουν.

Το ίδιο ισχύει και για τον φόβο. Ο φόβος επικοινωνεί χρησιμοποιώντας το μόνο εργαλείο που έχει: την ικανότητα να σας κάνει να αισθάνεστε. Όταν νιώθετε την παρουσία του, είναι επειδή χτυπάει έναν συναγερμό συμπόνιας. Κάνει το καλύτερο δυνατόν για να σας κάνει να δώσετε προσοχή. Αυτή η ανεπαίσθητη αλλά σημαντική διάκριση θα σας βοηθήσει να ρίξετε τα οχυρά σας και, αντίθετα, να συναντήσετε τον φόβο σας με ανοιχτές αγκάλες και ένα πλατύ χαμόγελο.

Ο φόβος δεν είναι ο εχθρός. Το να περιμένετε να ξεπεράσετε τον φόβο είναι ο εχθρός!

Nα μου μιλάς, να ηρεμούν οι σκέψεις μου

Δεν υπάρχει πιο όμορφο συναίσθημα από αυτό που έχουμε όταν συμβουλεύουμε τα παιδιά μας, τους μαθητές μας. Όταν μιλάμε ανοιχτά για ό,τι μας απασχολεί, όταν εκφράζουμε ελεύθερα σκέψεις, απόψεις, ιδέες, συναισθήματα. Όταν δεν αναπαράγουμε τα στερεότυπα και ταμπού της κοινωνίας στην οποία ζούμε.

Όταν μοιραζόμαστε τις εμπειρίες μας, όταν συζητάμε τις αναμνήσεις μας μαζί τους. Όταν μιλάμε με ειλικρίνεια, όταν χρησιμοποιούμε λόγια καρδιάς, μόνο οφέλη μπορούν να προκύψουν. Μέσα από τις εμπειρίες και τα λάθη μας προκύπτουν μαθήματα ζωής και αποφεύγονται οι κακοτοπιές.

Αν δεν ακούσουμε εμείς τα παιδιά μας ως γονείς, δάσκαλοι, τότε ποιος θα τα ακούσει; Ποιος θα κατανοήσει τα κίνητρα και τα συναισθήματά τους; Αν δεν τα συμβουλεύσουμε εμείς ως μεγαλύτεροι και εμπειρότεροι, τότε ποιος θα το κάνει αυτό; Οι φίλοι τους που θα τους δώσουν ανακριβείς ή διαστρεβλωμένες πληροφορίες; Ή μήπως οι άγνωστοι, ξένοι προς εκείνα που ίσως στοχεύσουν στο να τα εκμεταλλευτούν και να τα παραπλανήσουν;

Κάτι που συμβαίνει συχνά και στη σύγχρονη εποχή. Κάλλιον το προλαμβάνειν του θεραπεύειν, όπως συνήθιζαν να λένε και οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, οι οποίοι διακρίνονταν για τη σοφία τους. Όταν δεν είμαστε εκεί στο πλάι των παιδιών μας, τότε πολλά δεινά μπορούν να συμβούν, τα οποία δε θα έχουμε καν φανταστεί.

Όταν δεν τους μιλάμε για τις φιλίες, τις σχέσεις, τον έρωτα, τότε τα στέλνουμε ως πρόβατα στη σφαγή. Δε ζούμε πια στο Μεσαίωνα, όλα πλέον μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο συζήτησης. Όταν δουλεύουμε ατελείωτες ώρες, για να μην τους λείψει τίποτα, για να μη στερηθούν ανέσεις και να μην τους χαλάσουμε χατίρια, εν τέλει το μόνο που καταφέρνουμε είναι να στερούνται την παρουσία μας στη ζωή τους που είναι η σημαντικότερη όλων για την υγιή ανάπτυξή τους.

Στα πρώτα τους βήματα, στα πρώτα τους σχολικά χρόνια, στις επιτυχίες, στις αποτυχίες τους, στα άγχη, στις απογοητεύσεις τους θα πρέπει να είμαστε διακριτικά παρόντες. Να τα παρηγορούμε όταν χρειαστεί, να τα επιβραβεύουμε όταν κάνουν κάτι καλό. Να τα ακούμε χωρίς να τα κατακρίνουμε, χωρίς να τους χτυπάμε τα λάθη και τις παραλείψεις τους. Να τα πονάμε, γιατί αν δεν το κάνουμε εμείς, τότε ποιος θα το κάνει;

Να τα μαλώνουμε τρυφερά, δείχνοντάς τους το ενδιαφέρον μας, να τα συγχωρούμε. Να μην κρατάμε μούτρα, να μην ταυτιζόμαστε, να τα αφήνουμε ελεύθερα να κάνουν τις επιλογές τους, αλλά να τους μιλάμε και για τις συνέπειες των πράξεών τους, για να μάθουν να αναλαμβάνουν την ευθύνη του εαυτού τους. Να τους μεταβιβάζουμε αξίες και ιδανικά, γιατί δίχως αυτά η ζωή δεν έχει κανένα νόημα.

Πάντα όμως θα πρέπει να αντιλαμβανόμαστε στο τέλος της μέρας ότι η ζωή είναι δικιά τους και όχι δικιά μας. Να φτάνουμε μέχρι ένα σημείο, να μην τα καταπιέζουμε. Να μην ξεπερνάμε τα όρια. Να τα υποστηρίζουμε στις επιλογές τους, να είμαστε φίλοι, σύμμαχοι και συνοδοιπόροι.

Να τα ενθαρρύνουμε να πάρουν τα ρίσκα τους, να μη τους μεταφέρουμε συνεχώς τις φοβίες και τους προβληματισμούς μας μιας και εμείς ανήκουμε σε μια διαφορετική γενιά και έχουμε άλλη κοσμοθεωρία. Να μην επηρεαζόμαστε από τη γνώμη του κόσμου.

Κάθε παιδί θα πρέπει να ζει τη ζωή του όπως εκείνο την ονειρεύτηκε κι όχι όπως θα θέλαμε εμείς. Να μην τους κάνουμε συνεχώς παρατηρήσεις, να μην τους κουνάμε συνέχεια το δάχτυλο. Να μη το παίζουμε παντογνώστες και ξερόλες, γιατί έτσι δε θα καταφέρουμε να δομήσουμε ποτέ μια σχέση εμπιστοσύνης με ο παιδί μας. Να μεγαλώνουμε αυτόνομα παιδιά και όχι παιδιά εξαρτημένα από εμάς.

Σίγουρα δεν είναι καθόλου εύκολο το να γίνει κάποιος γονιός ούτε είμαστε όλοι γεννημένοι να γίνουμε γονείς. Για αυτό θα ήταν ιδανικό αν η απόφασή μας να τεκνοποιήσουμε ήταν προϊόν ώριμης σκέψης.

Ερχόμαστε καθημερινά σε επαφή με πολλά παιδιά, με διαφορετικό χαρακτήρα και προσωπικότητα. Κάποια είναι πιστά αντίγραφα των γονιών τους, κάποια άλλα συνήθως στην εφηβεία έχουν καταφέρει να διαμορφώσουν τη δική τους αυτόνομη προσωπικότητα. Άλλα γεμάτα άγχη και προβληματισμούς, άλλα πιο ευαίσθητα. Όλα όμως σε γεμίζουν εμπειρίες. Από όλα κάτι παίρνεις στο τέλος, κάποια πληροφορία που καλείσαι να αποκωδικοποιήσεις, να αναλύσεις παραπάνω κάνοντας μετά τη δική σου αυτοκριτική.

Να μου μιλάς, να ηρεμούν οι σκέψεις μου, μου είπε πριν λίγο καιρό κι όμως δεν είχα ακούσει μέχρι τότε πιο σοφή κουβέντα από κανέναν άλλο άνθρωπο πόσο μάλλον από ένα παιδί. Δεν είχα ακούσει καλύτερο έπαινο μέχρι τότε. Ήταν η καλύτερη αποζημίωση, λίγα λόγια καρδιάς. Ήξερα ότι εννοούσε την κάθε της λέξη.

Μεγάλο πράγμα τα μάτια, είναι ο καθρέπτης της ψυχής. Το συγκεκριμένο παιδί μάλλον δεν το είχε ακούσει ουσιαστικά κανείς μέχρι τότε. Και φανταστείτε ότι αυτό ήταν το πιο εύκολο πράγμα που μπορεί να κάνει κάποιος για εμάς, σχεδόν αυτονόητο κυρίως για εμάς τους ψυχολόγους.

Ακριβώς αυτό καλούμαστε να κάνουμε καθημερινά τόσο ως γονείς όσο και ως δάσκαλοι. Σίγουρα δεν πρόκειται για κάτι απλό. Χρειάζεται υπομονή και επιμονή για να το καταφέρουμε. Όμως στο τέλος, το αποτέλεσμα θα μας αποζημιώσει.

Πώς οι ήρεμοι άνθρωποι καταφέρνουν να διαχειρίζονται το στρες στη ζωή τους

Ορισμένοι άνθρωποι διαθέτουν σε μεγαλύτερο βαθμό το αγαθό της ηρεμίας, είναι ευκολότερο για εκείνους να παραμείνουν σε αυτή την κατάσταση – και έτσι υπάρχουν πολλά που μπορούμε να μάθουμε από αυτούς. Παρακάτω αναφέρουμε ορισμένους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να ελέγξουμε το στρες ή και τον θυμό μας και να κρατήσουμε την ψυχραιμία μας πριν τα συναισθήματα βγουν εκτός ελέγχου.

Διατηρούν την ενσυνειδητότητά τους

Η κληρονομικότητα και η ανατροφή είναι ισχυρές δυνάμεις που καθορίζουν ένα τέτοιο χαρακτηριστικό ηρεμίας ή άγχους, αλλά δεν έχουν την τελευταία λέξη. Οι έρευνες δείχνουν ότι ο εγκέφαλος και το νευρικό σύστημα είναι ευέλικτα. Ασχέτως του πώς έχουμε μάθει να αντιδρούμε στο στρες, έχουμε τη δυνατότητα να ξεμάθουμε και να ξαναμάθουμε.

Μία από τις καλύτερες νοητικές συνήθειες που μπορούμε να καλλιεργήσουμε είναι η εστίαση στο παρόν. Η ανάλυση του παρελθόντος και του μέλλοντος μπορούν να μεγεθύνουν άσχημα αυτό που συμβαίνει στο παρόν. Ανησυχούμε για τις πιθανότητες που δεν είναι τόσο απειλητικές όσο νιώθουμε εκείνη τη στιγμή.

Διατηρούν τη στάση «είμαι τυχερός»

Οι άνθρωποι που είναι φυσικά ήρεμοι νιώθουν επίσης ευγνωμοσύνη. Για παράδειγμα, μπορεί να σκεφτούν «είμαι τόσο τυχερή που η μητέρα μου κράτησε τα παιδιά χθες ώστε να μπορέσω να βγω για ένα δείπνο». Με αυτό τον τρόπο, έχουν την τάση να σκέφτονται τα θετικά στη ζωή τους. Και το σημαντικότερο, στρέφουν την προσοχή τους από την έλλειψη στην αφθονία.

Συνηθίζουν να παίρνουν βαθιές ανάσες σε δύσκολες στιγμές

Λίγες βαθιές ανάσες ενεργοποιούν το παρασυμπαθητικό νευρικό μας σύστημα. Πάρτε μια βαθιά εισπνοή από τη μύτη και εστιάστε στον διαφραγματικό τύπο αναπνοής. Το παρασυμπαθητικό σύστημα μειώνει τον καρδιακό ρυθμό και χαλαρώνει επίσης τους μύες του γαστρεντερικού.

Καλλιεργούν την αυτεπίγνωση

Παρατηρήστε απλά τι συμβαίνει στο σώμα και στο νου σας σε πραγματικό χρόνο και επιτρέψτε του να περάσει, να φύγει. Σταδιακά, θα αρχίσετε να αναθεωρείτε τη σημασία που δίνετε σε μικρές καθημερινές ενοχλήσεις και θα τους δίνετε όλο και λιγότερο χώρο στη ζωή σας.

Χάνονται στη στιγμή

Οι μελέτες υποδεικνύουν ότι η ικανότητα να είμαστε παρόντες στις εμπειρίες του τώρα είναι δείκτης γενικής ευτυχίας και αίσθησης ευεξίας. Όταν ο νους μας περιπλανιέται, συχνά σκεφτόμαστε δυσάρεστα πράγματα – ανησυχούμε, μετανιώνουμε, ντρεπόμαστε, αγχωνόμαστε. Αντιθέτως, εσείς δοκιμάστε να απορροφηθείτε από τη στιγμή, διαβάζοντας ένα βιβλίο ή εστιάζοντας σε μια συζήτηση με έναν φίλο.

Δίνουν χώρο σε άλλες ερμηνείες των γεγονότων

Αν βγαίνετε εκτός ελέγχου, επειδή ένας οδηγός σας κόβει το δρόμο ή ένας συνάδελφος σας διακόπτει στο meeting, κάντε ένα βήμα πίσω και μετρήστε την κατάσταση από διάφορες οπτικές: μήπως αντιληφθήκατε κάτι λάθος; Τους γνωρίζετε αρκετά καλά για να ξέρετε τι σκέφτονται ή νιώθουν; Υιοθετήστε αυτή τη στάση και θα δείτε ότι σταδιακά η συνεργασία και η κατανόηση θα λαμβάνουν όλο και περισσότερο χώρο στη ζωή σας.

Αφουγκράζονται πραγματικά τους άλλους

Η πρώτη μας κίνηση είναι συνήθως να γινόμαστε αμυντικοί και να θέτουμε σε κίνδυνο τις σχέσεις μας. Είναι πολλά τα ζευγάρια που φθείρονται σε τέτοιες συγκρούσεις. Γι’ αυτό υιοθετήστε έναν πιο ήρεμο τρόπο προσέγγισης τέτοιων διαφωνιών: δεν διακόπτουμε ο ένας τον άλλο, δίνουμε χώρο για την έκφραση της δική του οπτικής και απαντάμε πιο προσεκτικά.

Πλήξη και ανία: Γιατί τις αισθανόμαστε και πώς μπορούν να μας φανούν χρήσιμες

Συχνά ακούμε τη φράση «βαριέμαι και δεν ξέρω τι ακριβώς μου φταίει», η οποία συνοδεύεται από απώλεια διάθεσης και ενεργητικότητας. Το μεγάλο ερώτημα λοιπόν είναι: Γιατί πλήττουμε; Και έχει τελικά σημασία η πλήξη μας;

Η πλήξη είναι «επακόλουθη». Συνήθως κάτι προηγείται και εκείνη ακολουθεί, με βάση το πώς αισθανθήκαμε.
 
Γνωρίζουμε ότι σε αρκετές περιπτώσεις, στη ζωή των ανθρώπων που βιώνουν πλήξη με συχνότητα και ένταση, προκύπτει έκπτωση της ψυχικής τους υγείας, αύξηση των επιπέδων κατάθλιψης, άγχος, επιθετικότητα, καθώς και κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών. Σύμφωνα με έρευνες, η πλήξη επίσης συσχετίζεται συχνά με καρδιαγγειακά προβλήματα στη μετέπειτα ζωή ενός ατόμου που είχε βιώσει στο παρελθόν έντονη ανία.

Επιπλέον, έχει να κάνει με διάσπαση προσοχής και έκπτωση των σχολικών και ακαδημαϊκών επιδόσεων. Στην εφηβεία παρουσιάζεται ακραία επικίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά καθώς και συμπεριφορές έντονη βίας και χουλιγκανισμού. Η πλήξη – ή πιο συγκεκριμένα, η τάση να είμαστε επιρρεπείς στην πλήξη – είναι κάτι που έρχεται για να αποκρύψει άλλα συναισθήματα, καθιστώντας ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε την κατάσταση του συναισθήματος αυτού και τα αποτελέσματά του σε βάθος.

Πέρα από τις προφανείς καταστάσεις στις οποίες η πλήξη είναι παρούσα, η ίδια η κατάσταση του αισθήματος αυτού είναι μια πανταχού παρούσα ανθρώπινη εμπειρία, που μέχρι πρόσφατα, δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς. Και αυτό μας οδηγεί στο αρχικό μας ερώτημα, γιατί υπάρχει η πλήξη;

Ένας τρόπος να σκεφτούμε την απάντηση είναι να αναρωτηθούμε: Γιατί οι εξελικτικές δυνάμεις της φύσης θα επέλεγαν ένα τόσο άβολο συναίσθημα; Αυτή είναι μια μεγάλη απορία για την λειτουργία της πλήξης: Σε τι χρησιμεύει; Συχνά λέγεται ότι η πλήξη είναι μια «ώθηση για δράση». Σίγουρα ακόμα διερευνάται το ζήτημα, όμως αναμφισβήτητα η πλήξη είναι μια παρότρυνση για δράση και για την επίτευξη αυτού του σκοπού.

Όταν πλήττουμε στη δουλειά μας για παράδειγμα, ίσως είναι ενδεικτικό του ότι δεν ικανοποιούμαστε αρκετά από αυτήν. Είναι επίσης πιθανό, να νιώσουμε ότι βαριόμαστε όταν διεκπεραιώνουμε μια εργασία που απαιτεί τη διαρκή προσοχή μας.

Η πλήξη είναι αλληλένδετη με την διαπίστωση πως δεν κάνουμε κάτι όσο καλά θα θέλαμε, είτε ότι υπάρχει μια αναντιστοιχία των ικανοτήτων μας σε σχέση με αυτό με το οποίο έχουμε καταπιαστεί. Μπορούμε λοιπόν να πούμε, πως η έλλειψη ικανοποίησης και η προσωπική ματαίωση οδηγούν σε μια κατάσταση ανίας και πλήξης.

Σαφώς, η πλήξη είναι άβολη και συχνά προκύπτει σε καταστάσεις που είναι μονότονες και δεν έχουν νόημα. Αλλά πολύ περισσότερο από αυτό, ουσιαστικά η πλήξη, μας καταδεικνύει ότι δεν είμαστε αποτελεσματικοί και ενεργητικοί στο περιβάλλον μας. Δεν αναπτύσσουμε τις δεξιότητες και τα ταλέντα μας με τρόπο που να μας επιτρέπει να αισθανόμαστε ότι λειτουργούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Όντας σε συνθήκες πλήξης, στην χειρότερη περίπτωση, αναζητούμε προσωρινά λύσεις που συχνά δεν είναι οι κατάλληλες για εμάς (καταχρηστικές συμπεριφορές, επιθετικότητα, παραίτηση κλπ).

Στην καλύτερη περίπτωση, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την πλήξη για να σκεφτούμε αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία για εμάς. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να βρούμε κάτι που να έχει σημασία στη ζωή μας, και το οποίο θα απεικονίζει τους πολλούς τρόπους με τους οποίους συνεισφέρουμε στον κόσμο γύρω μας.

Με αφορμή την πανδημία και τον εγκλεισμό της καραντίνας, αυτό που ήταν ξεκάθαρο κατά τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου, είναι ότι οι περιορισμοί στο κανονικό ρεπερτόριο των ενεργειών μας υπήρξαν εύφορο έδαφος για την πλήξη. Πολλές φορές είναι και η ίδια η προσβολή της αίσθησης της ελευθερίας μας, που την δημιουργεί. Επιθυμούμε να είμαστε οι «συγγραφείς» των δικών μας «έργων» και επιλογών. Όταν αυτή η «ιδιοκτησία» αφαιρεθεί από εμάς, προκύπτει πλήξη.

Αυτό που είναι σημαντικό να κατανοήσουμε είναι ότι η ανία μάς αναγκάζει να επικεντρωθούμε σε αυτό που έχει σημασία. Αν και μπορεί να είναι δύσκολο να εκπληρώσουμε την επιθυμία μας να είμαστε αποτελεσματικοί και άκρως παραγωγικοί κατά τη διάρκεια μιας κατάστασης αξίζει τουλάχιστον να εξετάσουμε αυτό που πραγματικά θέλουμε.

Εάν η πλήξη αντιπροσωπεύει το άβολο συναίσθημα της αποτυχίας να αναπτύξουμε βέλτιστα τις δεξιότητες και τα ταλέντα μας, τότε το επόμενο προφανές ερώτημα που πρέπει να κάνουμε είναι: Πώς μπορούμε να συνεργαζόμαστε αποτελεσματικά με τον κόσμο; Πιθανόν να μην υπάρχει καμία σαφής απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Μάλλον καλύτερα θα λέγαμε ότι η απάντηση είναι καθαρά υποκειμενική για τον καθένα.

Συμπερασματικά, καταλήγουμε στο ότι η πλήξη μπορεί να λειτουργήσει σαν παράγοντας αυτορρύθμισης, ως μια μεταβατική κατάσταση που υποδηλώνει την ανάγκη για αλλαγή. Είναι πιθανόν να οδηγήσει σε αυτοκριτική, είτε για τις έως τώρα επιλογές και αποφάσεις μας, είτε για την στάση ζωής μας στο εδώ και τώρα αλλά και στο μέλλον.

Κάθε φορά που συναισθήματα ανίας κάνουν την εμφάνιση τους σίγουρα «κρύβουν» και κάτι πίσω τους. Η κατάσταση της πλήξης έχει επομένως μια πολύ σημαντική ιδιότητα: να μας απομακρύνει από ανεκπλήρωτες, άσκοπες ή μη ενδιαφέρουσες συνθήκες.

Η σημασία της «πρώτης κίνησης»: Ας απλώσουμε πρώτοι εμείς το χέρι προς τη συμφιλίωση

Πολλοί από εμάς διαιωνίζουμε μικροκακίες που μπορεί να προέκυψαν από μια διαφωνία, από μια παρεξήγηση, από τον τρόπο ανατροφής μας ή από κάποιο οδυνηρό γεγονός. Περιμένουμε πεισματικά από τον άλλο να κάνει εκείνος την πρώτη κίνηση – πιστεύουμε ότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να μπορέσουμε να συγχωρήσουμε ή να αναζωπυρώσουμε μια φιλία ή μια συγγενική σχέση.

Μια γνωστή μου, με όχι και τόσο καλή υγεία, μου είπε πρόσφατα ότι είχε να μιλήσει με το γιο της σχεδόν τρία ολόκληρα χρόνια. «Γιατί;» τη ρώτησα. Μου απάντησε πως κάποτε είχαν διαφωνήσει μεταξύ τους σχετικά με τη γυναίκα του και ότι δεν σκόπευε να του μιλήσει αν δεν της τηλεφωνούσε εκείνος πρώτα. Όταν της πρότεινα να του απλώσει πρώτη εκείνη το χέρι, αρνήθηκε επίμονα λέγοντας: «Δεν μπορώ να το κάνω αυτό. Εκείνος είναι που πρέπει να ζητήσει συγγνώμη».

Ήταν στην κυριολεξία έτοιμη να πεθάνει παρά να κάνει η ίδια την πρώτη κίνηση επανασύνδεσης με τον μοναδικό της γιο. Παρ’ όλα αυτά, μετά από κάποια μικρή και ευγενική ενθάρρυνση, αποφάσισε να του τηλεφωνήσει. Προς μεγάλη της έκπληξη, ο γιος της αισθάνθηκε τόσο ευγνώμων για την καλή θέληση που επέδειξε η μητέρα του, ώστε της ζήτησε από μόνος του συγγνώμη. Και όπως συμβαίνει συνήθως, όταν κάποιος βρίσκει την ευκαιρία να κάνει την πρώτη κίνηση, όλοι βγαίνουν κερδισμένοι.

Όποτε εμμένουμε στο θυμό μας, μετατρέπουμε στο μυαλό μας τα «μικροπράγματα» σε πραγματικά «σοβαρά πράγματα». Αρχίζουμε να πιστεύουμε ότι οι απόψεις μας είναι πιο σημαντικές από την ευτυχία μας. Δεν είναι.

Αν θέλετε να είστε ένα πιο ήρεμο άτομο, πρέπει να συνειδητοποιήσετε ότι το να έχετε δίκιο σχεδόν ποτέ δεν είναι πιο σημαντικό από το να επιτρέπετε στον εαυτό σας να είναι ευτυχισμένος. Και ο τρόπος για να είστε ευτυχισμένοι είναι να δώσετε τόπο στην οργή και να απλώσετε το χέρι σας.

Αφήστε τους άλλους να έχουν δίκιο. Αυτό δεν σημαίνει ότι εσείς έχετε άδικο. Και όλα θα είναι μια χαρά. Έτσι θα νιώσετε την ηρεμία του να δίνετε τόπο στην οργή, καθώς και τη χαρά να αφήνετε τους άλλους να έχουν δίκιο.

Θα παρατηρήσετε επίσης ότι, ενώ εσείς κάνετε την πρώτη κίνηση και αφήνετε τους άλλους να έχουν «δίκιο», εκείνοι θα γίνουν λιγότερο αμυντικοί απέναντί σας και θα σας αντιμετωπίζουν με περισσότερη αγάπη. Μπορεί ακόμα και να ανταποδώσουν την κίνηση της καλής θέλησης που κάνατε.

Αλλά αν δεν το κάνουν για κάποιο λόγο, τα πράγματα και πάλι θα είναι εντάξει. Εσείς θα έχετε την εσωτερική ικανοποίηση ότι συνεισφέρατε στη δημιουργία ενός κόσμου με περισσότερη αγάπη και σίγουρα θα αισθάνεστε πιο ήρεμοι μέσα σας.

Πεπρωμένο – Δεν υπάρχει τίποτα τυχαίο

Καθώς είμαστε βυθισμένοι στα θέλγητρα των παιχνιδιών της Μάγια, το πεπρωμένο μάς προστάζει σαν ένα είδος παρτίδας ζαριών, ένα είδος ρουλέτας ή λοταρίας, όπου το τυχαίο είναι αυτό που επιβάλλει μια μεγαλύτερη ή μικρότερη καλοτυχία στους ανθρώπους.

Όμως αν, όπως κάνουμε μέχρι τώρα, προσπαθήσουμε να απομακρύνουμε με επιδεξιότητα τα πέπλα της Μάγια, για να καταλάβουμε το νόημα του παιχνιδιού της, θα δούμε ότι δεν υπάρχει τέτοιο τυχαίο αλλά αντίθετα μια αξιοσημείωτη αιτιότητα, μια τάξη, ένας νόμος που καθορίζει όλα τα γεγονότα.

Το τυχαίο δεν υπάρχει, αν και η Μάγια φροντίζει να φαίνεται το αντίθετο, υπάρχει μόνο η άγνοια της αιτιότητας. Το γεγονός ότι εμείς σαν άνθρωποι δεν φτάνουμε να καταλάβουμε το σκοπό του παιχνιδιού της Μάγια, το ότι δεν καταλαβαίνουμε γιατί κάνουμε αυτό που κάνει και γιατί μας κατευθύνει εκεί που μας κατευθύνει, δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι η Μάγια κυβερνιέται από το τυχαίο. Το να αρνούμαστε το πεπρωμένο και να εντάσσουμε όλο τον κόσμο στο τυχαίο είναι το χειρότερο σύμπτωμα άγνοιας , έλλειψης συνειδητής παρατήρησης της φύσης και σ’ αυτά θα μπορούσαμε ακόμα να προσθέσουμε μια συνειδητή και ασυνείδητη φυγοπονία, ώστε να δουλέψουμε για να μην κατανοήσουμε κανένα από τα μυστήρια που μας απασχολούν. Υπάρχουν μυστήρια; Λοιπόν ναι, εξακολουθούν να υπάρχουν. Με το να τα αρνείται ο φυγόπονος λύνει τάχα το πρόβλημα.

Το πεπρωμένο είναι ο δρόμος που δείχνει ο νόμος της εξέλιξης. Είναι ένας ανηφορικός δρόμος προσπάθειας, όπου κάθε βήμα προϋποθέτει μια υπέρβαση. Όμως έτσι όπως είναι τα πράγματα, σκληρά και ψυχρά, κανένας δεν θα ήθελε να διαβεί αυτόν το δρόμο, κανείς δεν θα διοχέτευε τη δύναμη που χρειάζεται για να το κάνει.

Εδώ είναι που παρεμβαίνει η Μάγια και κοσμεί το δρόμο με κάθε είδους φτιασίδια, με χίλια στολίδια, που εξυπηρετούν στο παιχνίδι κι ακόμα στο να πιστεύουμε ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε καταμεσής στο μονοπάτι. Έτσι επίσης κανένας δεν προσέχει ότι ο δρόμος είναι στέρεα εντοιχισμένος στα πλάγια του με παχείς ελαστικούς τοίχους, που επαναφέρουν στο κέντρο του δρόμου κάθε τι, που εξ αιτίας της μη συνειδητότητάς του πλησιάζει επικίνδυνα τα άκρα. Κάθε προσπάθεια να ξεφύγουμε από τη χαραγμένη γραμμή είναι μια ανάκρουση πάνω στα ελαστικά τοιχώματα, για να μας δείξει ότι υπάρχει μια μόνο δυνατότητα διάβασης.

Μπορούμε να περπατήσουμε πιο αργά ή πιο γρήγορα, μπορούμε να σταθούμε σε κάποια στροφή του δρόμου, μπορούμε να προσπαθήσουμε να πλησιάσουμε προς τις εντοιχισμένες του άκρες, μπορούμε να περπατήσουμε με τα πόδια ή με ρόδες, κλαίγοντας ή γελώντας όμως δεν μπορούμε να αποφύγουμε το πεπρωμένο των ανθρώπων, αν και η Μάγια προσπαθεί να μας κάνει τη διαδρομή όσο το δυνατόν πιο ευχάριστη.

Προς τα πού οδηγεί τελικά αυτό το πεπρωμένο; Ποιος είναι ο τελικός σκοπός αυτού του παιχνιδιού; Αν κι έχουμε αόριστα συναισθήματα πάνω σ’ αυτό, στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε τίποτα. Κι αν το ξέρουμε, με την αδύνατη βούληση που έχουμε, είναι πολύ δυνατό να θέλουμε να εγκαταλείψουμε τη διαδρομή, χάνοντας έτσι την ευκαιρία να γίνουμε άνθρωποι, να εκπληρώσουμε το πεπρωμένο.

Πιστεύω πως όλοι θα δεχόμαστε την έννοια του πεπρωμένου με μεγάλη ευπείθεια, αν δεν παρουσίαζε τόσο σοβαρά προβλήματα, όπως το συνηθίζει.

Κατά πρώτο λόγο, δεν ξέρουμε από πού ξεκίνησε αυτός ο δρόμος, δεν ξέρουμε από πού ερχόμαστε . Ούτε ξέρουμε προς τα πού κατευθύνεται ο δρόμος. Δεν ξέρουμε προς τα πού πηγαίνουμε . Προαισθανόμαστε μια μακρινή ανάμνηση από το παρελθόν με αόριστες εμπειρίες, που ξαφνικά ταράσσουν την ψυχή μας. Προαισθανόμαστε επίσης ένα απεριόριστο μέλλον γεμάτο από ευκαιρίες… Όμως εμείς βρισκόμαστε εδώ στη μέση, χωρίς καμιά καθαρή εικόνα, χωρίς να φτάσει ο νους μας να προσδιορίσει τίποτα απ’ αυτά που μας συμβαίνουν, ούτε καν την παρούσα στιγμή που ζούμε. Δηλαδή δεν ξέρουμε ούτε ποιοι είμαστε ούτε γιατί είμαστε εδώ.

Αυτό είναι σημάδι για το ότι περπατάμε κοιμισμένοι κι ότι είναι μια ευλογία το ότι ο δρόμος περιβάλλεται από τοιχώματα, για να μην ξεφύγουμε απ’ αυτόν. Η ζωή μας είναι ένας εφιάλτης μη συνειδητότητας, όπου αθροίζονται τα τεχνητά πέπλα και φώτα της Μάγια, η οποία επίσης προσπαθεί με όλα τα μέσα να μας κρατήσει στο δρόμο, τουλάχιστον στο μέρος που βρίσκεται υπό τη δική της καθοδήγηση.

Αν κατορθώναμε να ξυπνήσουμε, θα περπατούσαμε με μεγαλύτερη σιγουριά, κι αν δε θα διακρίναμε τον απόλυτο προορισμό του μονοπατιού , το παιχνίδι θα είχε τώρα άλλα χαρακτηριστικά. Θα επρόκειτο για το φτάσιμο στο επόμενο κομμάτι της διαδρομής, σαν να ήταν αυτό το τέλος. Μόλις θα φτάναμε εκεί, θα βλέπαμε μπροστά μας άλλο κομμάτι του δρόμου κι έτσι θα προχωρούσαμε διαδοχικά μέχρι να συμπληρώσουμε το σύνολο, οδηγημένοι από σταθμούς όχι οριστικούς, αλλά τουλάχιστον χρήσιμους.

Αν ξέρουμε ότι είμαστε κοιμισμένοι, αν ξέρουμε ότι η Μάγια παίζει μαζί μας ενώ διαβαίνουμε το δρόμο του πεπρωμένου, πώς να ξέρουμε να διαβαίνουμε καλά, αν δεν αποκλίνουμε πολλές φορές, αν εκπληρώνουμε εκείνο που έχουμε να κάνουμε;

Υπάρχει ένα αλάνθαστο σημάδι που μας δείχνει κάτι τέτοιο: ο πόνος.

Υπάρχουν μόνο δύο τύποι όντων που δεν αισθάνονται πόνο: αυτά που δεν έχουν συνείδηση κι αυτά που έχουν απελευθερωθεί από το λάθος. Προϋποθέτοντας ότι έχουμε αφήσει πίσω μας το στάδιο της καθολικής ασυνειδητότητας και γνωρίζοντας ότι ο άνθρωπος κάνει ακόμα λάθη, είναι αδύνατο να αποφύγουμε τον πόνο.

Όμως αντί να τον κακολογούμε, θα έπρεπε να τον δεχτούμε σαν ένα φάρο στο δρόμο, σαν φως ενδεικτικό των πλανών μας, σαν το χτύπημα που μας οδηγεί στο να αποτιμούμε τις πράξεις μας και να διορθώνουμε τα λάθη μας.

Λίγος πόνος; Καλή εκπλήρωση του πεπρωμένου. Πολύ πόνος; Δεν ανοίξαμε ακόμα τα μάτια μας, για να δούμε με ευκρίνεια πού μας πηγαίνουν τα βήματά μας.

Δεν πρέπει να σκεφτόμαστε ότι το πεπρωμένο είναι ένας σκληρός αφέντης που δίνει λίγες ελευθερίες -για να μην πούμε μία μόνο- στους φτωχούς και τυφλούς ανθρώπους που κυκλοφορούν γύρω του. Αντίθετα, υπάρχουν πολλές, χιλιάδες ευκαιρίες για να εκπληρώσουμε το πεπρωμένο μας, για να διορθώσουμε τα λάθη μας αποκαθαίροντάς τα με τον πόνο που διδάσκει και με τη συσσωρευμένη εμπειρία.

Τι είναι μια ζωή στο μακρύ δρόμο της εξέλιξης του ανθρώπου; Τίποτα, μόλις μια μέρα, το χρονικό διάστημα που χωράει μεταξύ του ήλιου που ανατέλλει και του ήλιου που κρύβεται κατά το σούρουπο…

Οι πολλές ζωές, σαν σκαλοπάτια στο μακρύ εξελικτικό ανήφορο, είναι αυτές που θα μας οδηγήσουν στη συμπλήρωση της Μοναδικής Ζωής, αθροίζοντας τις θετικές δράσεις κάθε ζωής

Γι’ αυτούς που το καλό είναι εχθρός του καλύτερου στη ζωή τους

Γι’ αυτούς που δεν μπορούν να λύσουν τα μάγια της ζωής που τους κρατούν σε ανούσιες αγκαλιές.

Γι’ αυτούς που μένουν δεμένοι στο μέτριο και ζουν με την ελπίδα του καλύτερου χωρίς ποτέ να κάνουν τίποτα γι’ αυτό.

Γι’ αυτούς που αν και από διαίσθηση καταλαβαίνουν ότι το δέσιμο σημαίνει θάνατο, μένουν αγκιστρωμένοι σ’ αυτό που πια δεν υπάρχει, τρέμοντας τις φανταστικές συνέπειες σε περίπτωση που αποδεσμευτούν.

Γι’ αυτούς που κάποιες νύχτες νιώθουν τον θόρυβο της ζωής τους να κυλάει και δικαιολογούν τις πράξεις τους κάνοντας “θυσίες” και επιλογές “βολέματος” βουτηγμένες στην ανασφάλεια, το φόβο και την ενοχή.

Γι’ αυτούς που ζουν σε ένα “βόλεμά” γεμάτο με ένα βαθύ υπαρξιακό κενό, που τους καταβροχθίζει κάθε μέρα από λίγο και που στο τέλος της ζωής τους, θα εύχονταν να ήξεραν νωρίτερα πόση αληθινή ζωή τους κοστίζει.

Γι’ αυτούς που κάνουν μια “θυσία” να μείνουν σε μια σχέση χωρίς να ξέρουν γιατί. Γιατί η αγάπη δεν μετριέται με το πόσο εαυτό θυσιάζουμε για τον άλλον, αλλά με το πόσο μεγάλη χαρά μας δίνει η παρουσία του άλλου.

Γι’ αυτούς που αρνούνται τη σοφία που μπορούν να αποκτήσουν από την πραγματική ζωή και μαθαίνουν να ζουν με ανθρώπους που δεν σέβονται τον προσωπικό τους χρόνο και την ελευθερία τους.

Γι’ αυτούς που μένουν με την ανάμνηση του πραγματικού πάθους και της ζωής, βουλιάζοντας σε μια ηρεμία χωρίς ερεθίσματα και διστάζουν να πάνε πιο πέρα, να “ταξιδέψουν” και να βουτήξουν σε καινούρια νερά.

Γι’ αυτούς που μένουν εκεί που πια δεν υπάρχουν. Ζουν σε μια σύμβαση και όχι σε έναν έρωτα. Σε μάτια που ψάχνουν αλλά δεν τους κοιτάνε.

Γι’ αυτούς που φοβούνται τον πόνο του αποχωρισμού γιατί δεν ξέρουν ότι εκτός από τον πόνο που σε πληγώνει, υπάρχει και ο πόνος που σε αλλάζει και αποτελεί τρόπο εξέλιξης. Δεν έχουν μάθει ότι τα σημάδια από τις πληγές τους είναι τα σύμβολα της δύναμής τους.

Γι’ αυτούς που δεν έχουν καταλάβει ότι οι τρίτες ευκαιρίες είναι ένας μικρός θάνατος και χρησιμοποιούν αποτυχημένες σχέσεις ως δικαιολογία γιατί δεν έχουν μάθει να κλείνουν κύκλους.

Γι’ αυτούς που φοβούνται ότι ήδη έχουν χάσει την ευκαιρία της ζωής τους και θυσιάζουν συνεχώς τη δική τους ευτυχία για όλους τους άλλους.

Γι’ αυτούς που δεν έχουν συνειδητοποιήσει ότι εχθρούς έχουν μόνο όσοι αξίζουν και αφήνουν τα “πρέπει” και τη γνώμη των άλλων να κυβερνούν τη ζωή τους.

Γι’ αυτούς που δεν ταξιδεύουν όσο περισσότερο μπορούν και δεν είχαν ποτέ χρόνο να μάθουν καινούρια πράγματα. Δεν τόλμησαν ποτέ ώστε να καταλάβουν πως το δύσκολο είναι πιθανότερο από το αδύνατο.

Γι’ αυτούς που ζουν στην πολυθρόνα τους κλεμμένες ζωές.

Γι’ αυτούς που δεν ξέρουν πως η διαδρομή προς τον προορισμό μας δεν είναι ποτέ μια ευθεία γραμμή.

Γι’ αυτούς που ζουν σε χρυσά κλουβιά, υπνωτισμένοι, χωρίς να μπορούν να δουν τα κάγκελα γιατί έχουν πείσει τον εαυτό τους ότι μόνο εκεί είναι προστατευμένοι.

Για όλους εκείνους τους ανθρώπους που δεν βιάζονται να ζήσουν με την ένταση που μέσα τους επιθυμούν, που ποτέ δεν πήραν μια λευκή κόλλα χαρτί να γράψουν τα όνειρά τους από τότε που θυμούνται τον εαυτό τους και δίπλα πόσα τελικά κατάφεραν να πραγματοποιήσουν.

Γι’ αυτούς που η ζωή τους θα ήταν πολύ διαφορετική αν απλά τολμούσαν, για όλους αυτούς, ίσως, τελικά:

Ο μοναδικός εχθρός του καλύτερου να υπήρξε το “καλό” τους.

Παράδοξο του Ζήνωνα και κβαντική μηχανική

Η κβαντική μηχανική είναι η θεωρία που περιγράφει πώς λειτουργεί ο μικρόκοσμος – και δεν εννοώ τον κόσμο που γίνεται ορατός μόνο κάτω από το μικροσκόπιο, αλλά τον πολύ, πολύ μικρότερο κόσμο των μορίων, των ατόμων και των υπο-ατομικών σωματιδίων (ηλεκτρονίων, πρωτονίων και νετρονίων) που τον συνθέτουν. Ουσιαστικά, η κβαντική μηχανική αποτελεί το πιο ισχυρό, σημαντικό και θεμελιώδες μαθηματικό σύνολο ιδεών σε όλη την επιστήμη. Είναι αξιοπρόσεκτη για δύο φαινομενικούς αντιφατικούς λόγους (κάτι που από μόνο του αποτελεί σχεδόν παράδοξο!) Από τη μια, είναι τόσο θεμελιώδης για την κατανόηση των λειτουργιών του κόσμου μας, ώστε βρίσκεται στην καρδιά των περισσότερων τεχνολογικών επιτευγμάτων των τελευταίων πενήντα χρόνων. Από την άλλη, κανείς δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται ακριβώς το νόημά της.

Πρέπει να διευκρινίσω ευθύς εξαρχής ότι η μαθηματική θεωρία της κβαντικής μηχανικής δεν είναι αφεαυτής αλλόκοτη ή παράλογη. Αντίθετος, είναι μια όμορφη και λογική κατασκευή μεγάλης ακρίβειας, που περιγράφει τη φύση εξαιρετικά καλά. Χωρίς αυτήν δεν θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε ούτε καν τα βασικά της σύγχρονης χημείας, της ηλεκτρονικής, ή της επιστήμης των υλικών. Δεν θα είχαμε εφεύρει το τσιπ πυριτίου και το λέιζερ, δεν θα υπήρχαν τηλεοπτικές συσκευές, υπολογιστές, μικροκύματα, CD και DVD, κινητά τηλέφωνα – και πολλά περισσότερα που θεωρούμε δεδομένα στη σύγχρονη τεχνολογική εποχή μας.

Η κβαντική μηχανική περιγράφει και εξηγεί με εξαιρετική ακρίβεια τη συμπεριφορά των δομικών λίθων της ύλης. Μας βοήθησε να κατανοήσουμε πώς συμπεριφέρεται ο υποατομικός κόσμος, και πως αλληλεπιδρούν και συνδέονται μεταξύ τους τα μυριάδες σωματίδια για να σχηματίσουν τον κόσμο που βλέπουμε γύρω μας και στον οποίον, φυσικά, ζούμε. Σε τελική ανάλυση, δεν είμαστε παρά μια συλλογή τρισεκατομμυρίων ατόμων, που υπακούουν στους κανόνες της κβαντικής μηχανικής και είναι οργανωμένα με εξαιρετικά πολύπλοκο τρόπο.

Αυτοί οι παράξενοι μαθηματικοί κανόνες ανακαλύφθηκαν τη δεκαετία του 1920. Αποδεικνύονται πολύ διαφορετικοί από τους κανόνες που διέπουν τον πιο πεζό και οικείο κόσμο της καθημερινότητάς μας, τον κόσμο των αντικειμένων που μας περιβάλλουν. Προς το τέλος του βιβλίου, όταν θ’ αναφερθώ στο παράδοξο της Γάτας του Σρέντινγκερ, θα διερευνήσω πόσο παράξενοι είναι ορισμένοι από αυτούς τους κανόνες. Προς το παρόν, θέλω να επικεντρωθώ σε ένα ιδιαιτέρως περίεργο χαρακτηριστικό του κβαντικού κόσμου, συγκεκριμένα, στο γεγονός ότι η συμπεριφορά ενός απομονωμένου ατόμου διαφέρει από εκείνη ενός ατόμου που «παρατηρείται» — δηλαδή, που «μετράται» με κάποιον (κβαντομηχανικό) τρόπο: διεγείρεται, διαταράσσεται, συγκρούεται ή καταστρέφεται. Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό του κβαντικού κόσμου δεν έχει ακόμη κατανοηθεί πλήρως, εν μέρει επειδή μόλις τώρα τελευταία αρχίζει να γίνεται σαφής η έννοια της «παρατήρησης». Πρόκειται για το γνωστό «πρόβλημα της μέτρησης», το οποίο συνεχίζει να αποτελεί ενεργό περιοχή επιστημονικής έρευνας.

Ο κβαντικός κόσμος διέπεται από την τύχη και την πιθανότητα, ένα μέρος όπου τίποτε δεν είναι όπως φαίνεται. Ένα απομονωμένο ραδιενεργό άτομο θα εκπέμψει ένα σωματίδιο, αλλά δεν μπορούμε να προβλέψουμε πότε θα συμβεί αυτό – μπορούμε μόνο να υπολογίσουμε ένα μέγεθος που ονομάζεται χρόνος ημίσειας ζωής, ή ημιζωή. Είναι ο χρόνος που απαιτείται για να «διασπαστούν» τα μισά άτομα ενός ραδιενεργού στοιχείου. Όσο περισσότερα τα άτομα, τόσο πιο ακριβής η εκτίμηση της ημιζωής· ωστόσο, και πάλι δεν μπορούμε ποτέ να προβλέψουμε ποιο ακριβώς άτομο στο δείγμα πρόκειται να διασπαστεί. Η κατάσταση θυμίζει πολύ τη στατιστική της ρίψης ενός νομίσματος. Ξέρουμε ότι αν στρίψουμε ένα νόμισμα πολλές φορές, τότε τις μισές θα φέρουμε κεφάλι και τις άλλες μισές γράμματα. Όσο περισσότερες φορές στρίψουμε το νόμισμα, τόσο ακριβέστερη θα είναι η στατιστική πρόβλεψε. Αλλά δεν μπορούμε ποτέ να προβλέψουμε με ακρίβεια αν στην επόμενη ρίψη θα φέρουμε κεφάλι ή γράμματα.

Ο κβαντικός κόσμος είναι από τη φύση του πιθανοκρατικός, όχι επειδή η κβαντική μηχανική ως θεωρία είναι ατελής ή προσεγγιστική, αλλά μάλλον επειδή το ίδιο το άτομο δεν “ξέρει” πότε θα εκδηλωθεί το επόμενο τυχαίο περιστατικό. Είναι μια περίπτωση αυτού που ονομάζεται “απροσδιοριστία”, ή(πιο σωστά) μη προβλεψιμότητα.

Η εργασία των Μίσρα και Σουνταρσνάν, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Journal of Mathematical Physics, περιγράφει την εκπληκτική κατάσταση όπου ένα ραδιενεργό άτομο, όταν παρατηρείται διαρκώς και προσεκτικά, δεν διασπάται ποτέ! Η ιδέα συνοψίζεται ιδανικά με τη φράση «the watched pot never boils» («χύτρα που παρακολουθείται δεν βράζει ποτέ»), η οποία, απ’ όσο ξέρω, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1848 από τη βικτοριανή συγγραφέα Ελίζαμπεθ Γκάσκελ, στο μυθιστόρημά της Mary Barton-αν και μάλλον ανήκει στα αποφθέγματα που φτάνουν πολύ πιο πίσω στο παρελθόν. Οι απαρχές της ιδέας ανάγονται, φυσικά, στο παράδοξο του βέλους του Ζήνωνα και στην ανικανότητά μας να ανιχνεύσουμε την κίνηση μελετώντας ένα στιγμιότυπο ενός κινούμενου αντικειμένου.

Αλλά πώς, και γιατί θα μπορούσε να συμβεί αυτό στην πραγματικότητα; Σαφώς, η φράση για τη χύτρα που φαίνεται να μη βράζει ποτέ όταν την παρακολουθούμε, δεν είναι τίποτε πέρα από ένα απλό μάθημα υπομονής: το περιεχόμενο της χύτρας δεν θα βράσει γρηγορότερα αν την κοιτάζουμε. Ωστόσο, οι Μίσρα και Σουνταρσχάν φαίνεται να υποστηρίζουν πως παρακολουθώντας τα άτομα, επηρεάζουμε πράγματι τη συμπεριφορά τους. Επιπλέον, αυτού του είδους η παρέμβαση είναι, εντέλει, αναπόφευκτη- μοιραία, η πράξη της παρατήρησης θα μεταβάλει την κατάσταση του παρατηρούμενου αντικειμένου.

Η ιδέα πίσω από τη θεωρία των Μίσρα και Σουνταρσχάν αποτελεί την ουσία της κβαντικής περιγραφής του μικρόκοσμου, ως μιας ασαφούς και απόκοσμης πραγματικότητας, η οποία, όταν δεν είναι αντικείμενο παρατήρησης, βρίθει αλλόκοτων φαινομένων τα οποία δεν μπορούν να ανιχνευθούν την ώρα που εκδηλώνονται. Έτσι, ένα άτομο που θα εξέπεμπε αυθορμήτως ένα σωματίδιο, αν δεν το παρατηρούσαμε, θα παραμείνει κατά κάποιον τρόπο αδρανές όταν παρακολουθείται, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε ποτέ να το συλλάβουμε «εν δράσει». Μοιάζει λες και το άτομο έχει προικιστεί μ ένα είδος επίγνωσης — μια παράλογη ιδέα. Αλλά, πάλι, ο κβαντικός κόσμος είναι όντως παράλογος. Ο Δανός φυσικός Νιλς Μπορ (Niels Bohr), ένας από τους πατέρες της κβαντικής θεωρίας, ίδρυσε το 1920 ένα ερευνητικό Ινστιτούτο στην Κοπεγχάγη όπου και προσέλκυσε τα μεγαλύτερα ονόματα της επιστήμης εκείνης της εποχής -μορφές όπως ο Βέρνερ Χάιζενμπεργκ, ο Βόλφγκανγκ Πάουλι και ο Έρβιν Σρέντινγκερ- επιχειρώντας να ξεκλειδώσει τα μυστικά των μικρότερων δομικών λίθων της φύσης. Μία από τις διασημότερες φράσεις που αποδίδονται στον Μπορ ήταν πως, «αν δεν εκπλήσσεσαι από τα πορίσματα της κβαντικής μηχανικής, τότε δεν την έχεις κατανοήσει».

Η εργασία των Μίσρα και Σουνταρσχάν είχε τον τίτλο «Το Παράδοξο του Ζήνωνα στην κβαντική θεωρία», επειδή αναφερόταν στο παράδοξο του βέλους. Σήμερα, μπορεί κάποιος να ισχυριστεί πως μολονότι τα συμπεράσματά του παραμένουν κάπως αμφιλεγόμενα, δεν αποτελεί πια παράδοξο για τους περισσότερους κβαντικούς φυσικούς. Στη βιβλιογραφία το συναντάμε τις περισσότερες φορές ως “κβαντικό φαινόμενο του Ζήνων”, και βρίσκει πολύ περισσότερες εφαρμογές απ’ όσες περιγράφουν οι Μίσρα και Σουνταρσχάν. Ένας ειδικός της κβαντικής Φυσικής, θα σας πει περιχαρής ότι το φαινόμενο μπορεί να εξηγηθεί με βάση τη “συνεχή κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης στην αρχική αδιάσπαστη κατάσταση”, λόγια που μοιάζουν με τις αρλούμπες που περιμένει κανείς από τέτοιους ανθρώπους – τα ξέρω καλά, ένας απ’ αυτούς είμαι κι εγώ. Αλλά για να μην αρχίσετε ν’ αναρωτιέστε με τι μπλέξατε, σας δηλώνω ότι δεν θα ακολουθήσω περαιτέρω αυτό το μονοπάτι και δεν θα παραθέσω περισσότερες λεπτομέρειες εδώ.

Η πρόσφατη ανακάλυψη, ότι το κβαντικό φαινόμενο του Ζήνωνα βρίσκεται σχεδόν παντού, οφείλεται στο γεγονός ότι οι φυσικοί έχουν πια κατανοήσει καλύτερα πώς αποκρίνεται ένα άτομο στο περιβάλλον του. Σημαντική πρόοδος επιτεύχθηκε όταν επιστήμονες σ’ ένα από τα πιο έγκυρα εργαστήρια του κόσμου, το Εθνικό Ινστιτούτο Προτύπων και Τεχνολογίας στο Κολοράντο, επιβεβαίωσαν το κβαντικό φαινόμενο του Ζήνωνα με ένα περίφημο πείραμα, το 1990. Το πείραμα διεξήχθη στη Μονάδα Χρόνου και Συχνότητας, που είναι γνωστή επειδή εκεί ορίζονται τα πρότυπα με βάση τα οποία εκτελούνται οι ακριβέστερες μετρήσεις του χρόνου. Μάλιστα, οι επιστήμονες του εργαστηρίου κατασκεύασαν προσφάτως το ατομικό ρολόι με τη μεγαλύτερη ακρίβεια παγκοσμίως, που αποκλίνει κατά ένα δευτερόλεπτο κάθε τριάμισι δισεκατομμύρια χρόνια – σχεδόν όση και η ηλικία της Γης.

Ένας από τους φυσικούς που εργάζονται σε αυτά τα απίστευτης ακρίβειας ρολόγια, είναι ο Γουέινι Άιτανο (Wayne Itano). Η ομάδα του σχεδίασε ένα πείραμα για να διαπιστώσει αν μπορούμε πράγματι να ανιχνεύσουμε το κβαντικό φαινόμενο του Ζήνωνα. Ο έλεγχος απαιτούσε τον εγκλωβισμό αρκετών χιλιάδων ατόμων σε μαγνητικό πεδίο και στη συνέχεια, την ελαφρά διατάραξή τους με λέιζερ. Όπως αναμενόταν, οι ερευνητές εντόπισαν ξεκάθαρες του κβαντικού φαινομένου του Ζήνωνα: κάτω από διαρκή παρατήρηση,τα άτομα συμπεριφέρονταν πολύ διαφορετικά απ’ ό,τι περίμεναν, μέχρι τότε, οι επιστήμονες.

Μια τελευταία λεπτομέρεια: υπάρχουν σήμερα ενδείξεις και για το αντίστροφο φαινόμενο του Ζήνωνα, το επονομαζόμενο διεθνώς ως «Anti-Zeno Effect», το κβαντικό ισοδύναμο της επιτάχυνσης του βρασμού του περιεχομένου μιας χύτρας, απλώς με την παρατήρησή της. Παρ’ ότι στηρίζεται ακόμη σε εικοτολογίες, η σχετική έρευνα φτάνει στην καρδιά ορισμένων πολύ σημαντικών περιοχών της επιστήμης του εικοστού πρώτου αιώνα, όπως οι προσπάθειες κατασκευής του περίφημου κβαντικού υπολογιστή. Είναι μια συσκευή που αξιοποιεί με άμεσο τρόπο χαρακτηριστικά της αλλόκοτης συμπεριφοράς του κβαντικού κόσμου, επιτυγχάνοντας έτσι πολύ μεγαλύτερες επιδόσεις κατά την εκτέλεση υπολογισμών.

Δεν ξέρω τι θα καταλάβαινε ο Ζήνων ο Ελεάτης από αυτή την αναβίωση του παραδόξου του, ή από το γεγονός ότι το όνομά του έχει συνδεθεί με ένα εκπληκτικό φαινόμενο της Φυσικής, δυόμιση χιλιάδες χρόνια μετά την εποχή του. Εδώ, το παράδοξο δεν έχει καμιά σχέση με τεχνάσματα της λογικής, αλλά σχετίζεται απολύτως με τα ακόμη πιο παράξενα τεχνάσματα που φαίνεται ικανή να σκαρώνει η φύση στις μικροσκοπικές κλίμακες των ατόμων – τεχνάσματα που μόλις τώρα αρχίζουμε να κατανοούμε.

Ομάρ Καγιάμ: Τώρα είμαι ελεύθερος να απαγκιστρωθώ απ’ ό,τι είναι πια παρελθόν

Από τα Ρουμπαγτάτ του Ομάρ Καγιάμ

Το δάχτυλο που κινείται γράφει. Κι όταν γράψει, κινείται παρακάτω. Καμιά ευσέβεια, πνεύμα κανένα δεν θα το θέλξει πίσω, μισή γραμμή να ακυρώσει, δάκρυ κανένα ούτε μισή γραμμή θα σβήσει.-ΟΜΑΡ ΚΑΓΙΑΜ (περ. 1048 – 1122)

Ο Ομάρ Καγιάμ ήταν λόγιος και αστρονόμος, και έζησε στο Ιράν. Η ποίησή του αντανακλά τις σκέψεις του σχετικά με το θεϊκό στοιχείο, το καλό και το κακό, το πνεύμα, την ύλη και το πεπρωμένο.

Σχεδόν χίλια χρόνια έχουν περάσει από τη γέννηση του Ομάρ Καγιάμ, του πιο γνωστού σκηνοποιού, ποιητή και αστρονόμου, που υπήρξε συγχρόνως λαμπρός αφηγητής ιστοριών με φιλοσοφικό συμβολισμό. Το παραπάνω τετράστιχο από τα Ρουμπαγιάτ περιέχει ένα μάθημα ζωής που στο πέρασμα μιας ολόκληρης χιλιετίας διατηρεί ατόφια την αξία του. Τα περίφημα αυτά λόγια περικλείουν μια αλήθεια πολύ λεπτής φύσης, που συνήθως διαφεύγει από πολλούς ανθρώπους.

Ένας τρόπος για να κατανοήσετε τη σοφία αυτού του τετράστιχου είναι να φανταστείτε το σώμα σας σαν ένα ταχύπλοο σκάφος που διασχίζει τα ύδατα με ταχύτητα σαράντα κόμβων την ώρα. Εσείς στέκεστε στην πρύμνη αυτού του σκάφους με το βλέμμα σας καρφωμένο στο νερό. Αυτό το οποίο βλέπετε κατά τη φανταστική αυτή σκηνή, είναι το αυλάκι που χαράζει το σκάφος στο νερό. Τώρα, θέλω από εσάς να στοχαστείτε σχετικά με τα ακόλουθα τρία ερωτήματα:

Ερώτημα πρώτο: Τι είναι αυτό το αυλάκι στο νερό; Το πιθανότερο είναι πως θα καταλήξετε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για το ίχνος που αφήνει πίσω του το σκάφος, και τίποτα περισσότερο.

Ερώτημα δεύτερο: Τί είναι αυτό που κινεί το σκάφος; (Το σκάφος αντιπροσωπεύει τον διάπλου σας στη ζωή.) Η απάντηση είναι: «Η ενέργεια που παράγεται αυτή τη στιγμή από τη μηχανή, και μόνο αυτή, είναι η αιτία της κίνησης του σκάφους». Ή, όταν πρόκειται για τη ζωή σας, οι σκέψεις της παρούσας στιγμής είναι αυτές που κινούν προς τα εμπρός το σώμα σας, και τίποτε περισσότερο!

Ερώτημα τρίτο: Είναι δυνατόν το σκάφος να το κινεί το αυλάκι που αυτό το ίδιο αφήνει πίσω του; Η απάντηση είναι προφανής: «Το ίχνος που το σκάφος αφήνει πίσω του ουδέποτε θα μπορούσε να το κάνει να προχωρήσει μπροστά». Το αυλάκι είναι το ίχνος, και τίποτε περισσότερο. «Το δάχτυλο που κινείται γράφει. Κι όταν γράψει, κινείται παρακάτω».

Μία από τις μεγαλύτερες ψευδαισθήσεις στη ζωή μας είναι η πεποίθηση πως το παρελθόν ευθύνεται για τις τωρινές συνθήκες. Συχνά, καταφεύγουμε σε μια τέτοια εξήγηση για να δικαιολογήσουμε το γεγονός ότι δεν μπορούμε να βγούμε από την άσκοπη ρουτίνα μας. Επιμένουμε πως αυτό συμβαίνει εξαιτίας όλων των προβλημάτων που είχαμε αντιμετωπίσει κατά το παρελθόν. Ανατρέχουμε σε τραύματα που είχαμε βιώσει κατά τα νεανικά μας χρόνια προσκολλόμαστε σε αυτά και εξακολουθούμε να κατηγορούμε εκείνες τις ατυχείς εμπειρίες για τις τωρινές δυσχερείς συνθήκες. Αυτοί, λέμε κι επιμένουμε, είναι οι λόγοι για τους οποίους δεν μπορούμε να προχωρήσουμε παρακάτω. Με άλλα λόγια, βιώνουμε την ψευδαίσθηση πως το αυλάκι που αφήνουμε πίσω μας οδηγεί τη ζωή μας.

Σκεφτείτε όλες τις φορές που υποστήκατε κάποιο σωματικό τραυματισμό, όπως για παράδειγμα ένα κάψιμο στο χέρι σας. Από την ίδια του τη φύση το σώμα σας αναλαμβάνει αμέσως δράση και αρχίζει να επουλώνει την πληγή. Πρέπει φυσικά να καθαριστεί για να ιαθεί, όπως ακριβώς ισχύει και για τα συναισθηματικά τραύματα. Και τότε η ίαση επέρχεται με μάλλον γρήγορο ρυθμό, καθώς η ίδια σας η φύση σας λέει: «Καθάρισε και κλείσε όλες αυτές τις πληγές, και θα θεραπευτείς». Κι όμως, όταν και πάλι η ίδια σας η φύση σας λέει «Καθάρισε και κλείσε όλες αυτές τις πληγές από το παρελθόν σου», εσείς συχνά την αγνοείτε και δημιουργείτε έναν ιδιαίτερο δεσμό με τα παλιά σας τραύματα, ζώντας πια μέσα στις αναμνήσεις σας και χρησιμοποιώντας τις αναταράξεις του παρελθόντος σας για να εξακολουθείτε να ζείτε μέσα στην ψευδαίσθηση πως εκεί βρίσκεται η αιτία της ακινησίας σας ή της αδυναμίας σας να προχωρήσετε μπροστά.

Το «δάχτυλο που κινείται» στο οποίο αναφέρεται ο Ομάρ Καγιάμ είναι το σώμα σας. Από τη στιγμή που γράφει κάτι, είναι πια τετελεσμένο και δεν υπάρχει απολύτως τίποτα που να μπορείτε να κάνετε για να το ξεγράψετε. Κανένα από τα δάκρυά σας δεν θα μπορέσει να σβήσει ούτε μία λέξη από την ιστορία που ήδη γράψατε. Και ούτε η ευφυΐα ούτε οι προσευχές ή η ευλάβεια όλου του κόσμου δεν μπορούν ν’ αλλάξουν την παραμικρή σταγόνα νερού στο αυλάκι που αφήσατε πίσω σας. Διότι αυτό είναι το ίχνος που αφήσατε. Κι ενώ μπορείτε πραγματικά να ωφεληθείτε αν κοιτάξετε το παρελθόν σας, πρέπει να κατανοήσετε βαθιά μέσα σας ότι μόνο οι τωρινές σκέψεις σας σχετικά με το πώς αντιμετωπίζετε αυτό το ίχνος είναι υπεύθυνες για τη ζωή σας στο παρόν.

Έχει πολλές φορές ειπωθεί ότι οι συνθήκες δεν δημιουργούν τον άνθρωπο, όμως τον αποκαλύπτουν. Η τάση να κατηγορούμε το παρελθόν μας για τα τωρινά μας ελαττώματα είναι δελεαστική. Είναι ο εύκολος δρόμος, επειδή έτσι έχουμε έτοιμη τη δικαιολογία για την άρνησή μας να πάρουμε το ρίσκο και να οδηγήσουμε με δική μας ευθύνη το σκάφος. Όλοι, και δίνω έμφαση στη λέξη, έχουμε βιώματα και εμπειρίες από το παρελθόν μας που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δικαιολογίες για αδράνεια. Το αυλάκι που αφήσαμε πίσω μας είναι ξέχειλο από τα ερείπια του παρελθόντος μας. Ελαττώματα των γονιών μας, εθνισμοί, φοβίες, βιώματα εγκατάλειψης, δυσλειτουργικά μέλη της οικογένειας, χαμένες ευκαιρίες, κακοτυχία, δεινές οικονομικές συνθήκες, ακόμη και η κοινωνική τάξη στην οποία γεννηθήκαμε, όλα μας αγριοκοιτούν, λίγο πιο κάτω από την επιφάνεια του αυλακιού που αφήνει πίσω της η ζωή μας. Κι όμως, το δάχτυλο που κινείται έχει ήδη γράψει την ιστορία και τίποτε απολύτως δεν μπορεί να γίνει για να την ξεγράψει.

Ο Ομάρ Καγιάμ μας υπενθυμίζει, από έναν άλλο τόπο, από μια άλλη εποχή και σε μια άλλη γλώσσα, την απλή, αυταπόδεικτη αλήθεια πως το παρελθόν έχει παρέλθει και, ακόμη περισσότερο, πως δεν είναι δυνατόν να το κάνουμε να ξετυλιχτεί ξανά από την αρχή ή να το ανακαλέσουμε στο παρόν.

Επιπλέον, μάλιστα, αποτελεί ψευδαίσθηση να πιστεύετε ότι το παρελθόν είναι αυτό που οδηγεί ή που αποτυγχάνει να οδηγήσει σήμερα τη ζωή σας. Το δάχτυλο εξακολουθεί να είναι συνδεδεμένο με την καρδιά σας και μπορεί να γράψει ουδέποτε αυτή επιλέξει, ανεξάρτητα από το τι έγραψε χθες. Αφυπνιστείτε, βγείτε από το αυλάκι και αφουγκραστείτε τη σοφία του Ομάρ του σκηνοποιού! Οι ουσιαστικές διδαχές αυτού του τετράστιχου σας λένε:

• Ζήστε στο παρόν. Απελευθερωθείτε από κάθε προσκόλληση στο παρελθόν σας ως δικαιολογία για τις σημερινές συνθήκες της ζωής σας. Είστε αποτέλεσμα των επιλογών που κάνετε αυτή τη στιγμή, και τίποτε από τα ίχνη του παρελθόντος σας δεν μπορεί να σας επηρεάσει σήμερα, αν λάβετε πολύ σοβαρά υπόψη σας αυτή την κοινή αλήθεια.
• Αφαιρέστε αμέσως από το λεξιλόγιό σας όλες τις εκφράσεις κατηγορίας. Σταματήστε τον εαυτό σας την ίδια στιγμή που τον συλλαμβάνετε επ’ αυτοφώρω να χρησιμοποιεί το παρελθόν ως δικαιολογία για τη σημερινή απραξία σας, και αντί γι’ αυτό πείτε: «Τώρα είμαι ελεύθερος να απαγκιστρωθώ απ’ ό,τι είναι πια παρελθόν».
• Πάψτε να χύνετε τα δάκρυα που υπήρξαν σύμβολο της προσκόλλησής σας στο χθες. Η θλίψη και η αυτολύπηση δεν πρόκειται να εξαλείψουν ούτε ένα απειροελάχιστο κομμάτι από το παρελθόν σας. Υπενθυμίστε με ήπιο τρόπο στο πληγωμένο κομμάτι του εαυτού σας πως άλλο είναι το παρελθόν και άλλο το παρόν. Μάθετε από εκείνες τις εμπειρίες. Ναι, μπορείτε να τις ευγνωμονείτε διότι υπήρξαν για εσάς μεγάλοι δάσκαλοι, έπειτα όμως να επιστρέφετε γρήγορα στο παραγωγικό μέρος τον εαυτού σας, σε αυτό που είναι ενεργό τώρα! Σύμφωνοι, υπάρχει παρελθόν, αλλά δεν υφίσταται τώρα. Ομοίως, υπάρχει και μέλλον, αλλά επίσης δεν υφίσταται τώρα. Από το βάθος χιλίων χρόνων, αδράξτε τούτη την απλή αλήθεια και γράψε με αυτήν τη ζωή σας!

Δ. Σολωμός: Φιλοσοφία και ποίηση

Διονύσιος Σολωμός: 1798–1857
Το φωτεινό μονοπάτι της φιλοσοφικής ποιητικής: καθοδόν προς το ανάφωνο του Είναι (μας)

§1

     Ι. Η φιλοσοφία και η ποίηση αποτελούν την εσωτερική ζωή και ανα-πνοή του κόσμου. Ως τέτοια, περαιτέρω, συνιστούν την κατ’ εξοχήν εκφραστική ανοικτότητα του κόσμου, η οποία δεν αφήνει να συσκοτίζονται ή να μηδενίζονται μια ατέλειωτη σειρά από άλλους μερικότερους και πιο προσωπικούς κόσμους του ανθρώπινου Είναι. Η φιλοσοφική ποιητική του Σολωμού ομιλεί τη γλώσσα μιας τέτοιας ανοικτότητας.

     ΙΙ. Συνήθως το ποιητικό έργο αυτού του «ποιητή των ποιητών» (Χάιντεγκερ) αντικρίζεται ως έργο εθνικής εμβέλειας και θαυμάζεται ως τέτοιο. Ο θαυμασμός αυτός ωστόσο πολλάκις εξαντλείται απλώς σε επίθετα ή επιφωνήματα θαυμασμού, που δεν μας λένε και πολλά πράγματα για την πυρηνική αλήθεια αυτής της ποίησης. Εδώ δηλαδή συμβαίνει ό,τι ακριβώς τονίζει ο Wittgensteinγια τις αισθητικές κρίσεις στο χώρο της τέχνης: όταν οι εν λόγω κρίσεις, σε μια αισθητική συνομιλία, μένουν απλώς σε επιφωνήματα επιδοκιμασίας ενός έργου τέχνης, –όπως, ω, τι υπέροχο, θαυμάσιο, ωραίο και τα τοιαύτα– απέχουν πόρρω από τη στοιχειώδη αποκρυπτογράφηση μιας ενδότερης επικοινωνίας με το ίδιο το έργο. Επομένως δεν έχουν νόημα για την πραγματική ζωή. Παρόμοια και η Σολωμική ποίηση έχει νόημα για την πραγματική ζωή στο βαθμό που ανταποκρίνεται πολλαπλώς σ’ αυτή.

  ΙΙΙ. Το ερώτημα λοιπόν τίθεται ως εξής: γιατί αξίζει να μελετάται η εν λόγω ποίηση; Αξίζει να μελετάται, γιατί ενσαρκώνει την πνευματική-ποιητικο-τραγική περιπέτεια της νεοελληνικής υποκειμενικότητας, ως εκείνης της αυτοσυνείδητης ατομικότητας ενός λαού, ενός έθνους, που βιώνει την ανεστιότητα ως απώλεια της οντολογικής του καταγωγής και εναγωνίως αναζητεί μέσα στην ποίηση και δυνάμει αυτής, ως ποιητικής γλώσσας πλέον, έναν επαναπατρισμό στην αρχέγονη πατρίδα του Είναι (μας), στην πατρίδα εκείνη δηλαδή που αγγέλλει τον ανοικτό χώρο, το ξέφωτο, του οντολογικού μας προορισμού, του πεπρωμένου μας. Μέσα σε τούτο το άγγελμα εντάσσεται και το υπάρχειν ως έθνος· γι’ αυτό ο ποιητής αποφαίνεται στοχαστικά: εθνικό είναι ό,τι είναι αληθινό.

§2

   Ι. Πώς γίνεται αισθητή ως δημιουργικό Είναι του Σολωμού η προαναφερθείσα πνευματική-ποιητικο-τραγική πορεία; Γίνεται αισθητή ως ακατάπαυστη κίνηση της ποιητικής ύλης από τον ιστορικό, τον έγχρονο τόπο, στον μυστικό, όπου ενδημεί η «Μητέρα η μεγαλόψυχη στον πόνο και τη δόξα» και όπου στον ίδιο ρυθμό τα παιδιά της ζουν πάντοτε μέσ’ στο μυστήριο και εδώ μέσα πάλι με λογισμό και μ’ όνειρο. Η κίνηση αυτή της ποιητικής ύλης δεν είναι ουδέτερη από την εξέλιξη του ίδιου του ποιητή ή κάτι ξένο προς αυτή παρά αυτή τούτη η ποιητική του ανέλιξη.

     ΙΙ. Συνοπτικά η εν λόγω ποιητική ανέλιξη χαρακτηρίζεται, ας πούμε, από τις ακόλουθες ποιητικο-στοχαστικές φάσεις του όλου ποιητικού του γίγνεσθαι: την πρώτη φάση, με ποιήματα όπως εκείνα του Ύμνου στην Ελευθερία και της Ωδής στον Λόρδο Βύρωνα. Εδώ δεσπόζει η κοινή ποιητική αντίληψη, όπου ο Σολωμός προσβλέπει στην ιδεοποίηση του υπάρχοντος, εμπλουτισμένη από τα πιο αγνά αισθήματα και ιδέες, αλλά και από λεπτή εικονοπλασία. Εντός των ορίων της ιστορίας επιχειρεί εδώ ο στοχαστικός ποιητής να διασώσει τη μοίρα (ως προορισμό) των Ελλήνων, να την κάνει ποίηση με το νόημα: να της δώσει λόγο και γλώσσα και έτσι να την ανορθώσει σε ποιητή-δημιουργό του Είναι των Ελλήνων.

    ΙΙΙ. Κατά τη δεύτερη φάση, με κύριες ποιητικές συνθέσεις τον «Λάμπρο» και τη «Γυναίκα της Ζάκυνθος» εκτυλίσσεται μια ρομαντική –δηλαδή κάτω από την επίδραση του ευρωπαϊκού ρομαντισμού– ανάταξη του όλου υλικού προς πιο υπερβατικούς ορίζοντες. Οι ποιητικές του παρορμήσεις και ενορμήσεις μορφοποιούνται σε ένα αισθητικά απαιτητικό λέγειν, που μέσα στο ίδιο το ενδοκοσμικό ζην αναζητεί το μυστικό στοιχείο που θεμελιώνει τούτο το ζην ως ευ ζην. Αυτό το λέγειν κάνει τον κόσμο να πάλλει και να χωρεί πέρα και πάνω από την καθημερινή τριβή.

§3

Ι. Η επόμενη φάση, η πιο φιλοσοφική, χαρακτηρίζεται από τη μετάβαση [=ανάβαση] της ποιητικής συνείδησης στο επίπεδο της πνευματικης-στοχαστικής αυτοσυνείδησης, η οποία σείεται, δονείται οντολογικά, από την καταβύθισή της στην μυστική ουσία της ποίησης. Η καταβύθιση τούτη συντελείται μέσα στα ποιητικά σπλάχνα του Σολωμού ως σύγκρουση του αποκαλυπτόμενου εσωτερικά ξέφωτου με την καθημερινή διονυσιακή σκοτεινότητα· ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, τη δισυπόστατη βίωση του ποιητή κατά την ύστερη φάση: την ίδια στιγμή που ο ποιητικός του νους προσέγγιζε την κρυφή πηγή του δημιουργικού ποιείν, η αισθητή του ύπαρξη αιχμαλωτιζόταν μέσα στον αλκοολισμό.

     ΙΙ. Ανάμεσα στα κατ’ εξοχήν ποιητικά δημιουργήματα αυτής της περιόδου-φάσης είναι το Γ΄ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων, ο Κρητικός και ο Πόρφυρας. Εδώ η μυστική ουσία απηχεί τη νέα αίσθηση της ανοικτότητας, που συναρπάζει κυριολεκτικά τον ποιητή. Η ανοικτότητα τούτη είναι το ατεμάχιστο, αδιαίρετο όλο, την αρμονία του οποίου επιχειρεί να γνωρίσει εγγύτερα μέσα (και) από τις εγελιανές του εμβαθύνσεις. Η ποιητική γλώσσα τώρα φέρνει στο φως το ποιητικό Είναι του ανθρώπου· είναι αυτό τούτο το φως του τελευταίου ως ένα ομιλείν, που κρατά «ανοικτά πάντα κι’ άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου/μας».

     ΙΙΙ. Λέξεις των πρότερων ποιητικών φάσεων, αλλά και νέες συναρθρώνουν μια μοναδική νοηματικά και αισθητικά πύκνωση της ποιητικής ουσίας· μια τέτοια πύκνωση που κατονομάζει την υπέρβαση του ιστορικού χρόνου για χάρη της αιωνιότητας. Ο ανοικτός λοιπόν τόπος της ποιητικής γλώσσας συλλαμβάνει κατανοητικά το ανθρώπινο Είναι να δοκιμάζεται στις έσχατες υπαρκτικές του αντοχές[=π.χ. οι γυναίκες των πολεμιστών, οι ίδιοι ετούτοι, ενώπιον του πολλαπλού θανάτου] και μέσα από το θάνατό του να πατά, να κατανικά τον θάνατο. Και ο ίδιος αυτός τόπος συνεχίζει να υπόσχεται ένα ελεύθερο υπάρχειν έξω από το αγοραίο του σκοτείνιασμα. Η μελωδία εν τέλει της γλώσσας αντηχεί: το κοσμικό φως δεν είναι φυσικό, αλλά μετα-φυσικό, δηλαδή υλικό συν πνευματικό.

ΠΛΑΤΩΝ: Ἴων (535b-536d)

[535b] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἔχε δή μοι τόδε εἰπέ, ὦ Ἴων, καὶ μὴ ἀποκρύψῃ ὅτι ἄν σε ἔρωμαι· ὅταν εὖ εἴπῃς ἔπη καὶ ἐκπλήξῃς μάλιστα τοὺς θεωμένους, ἢ τὸν Ὀδυσσέα ὅταν ἐπὶ τὸν οὐδὸν ἐφαλλόμενον ᾄδῃς, ἐκφανῆ γιγνόμενον τοῖς μνηστῆρσι καὶ ἐκχέοντα τοὺς ὀιστοὺς πρὸ τῶν ποδῶν, ἢ Ἀχιλλέα ἐπὶ τὸν Ἕκτορα ὁρμῶντα, ἢ καὶ τῶν περὶ Ἀνδρομάχην ἐλεινῶν τι ἢ περὶ Ἑκάβην ἢ περὶ Πρίαμον, τότε πότερον ἔμφρων εἶ ἢ ἔξω [535c] σαυτοῦ γίγνῃ καὶ παρὰ τοῖς πράγμασιν οἴεταί σου εἶναι ἡ ψυχὴ οἷς λέγεις ἐνθουσιάζουσα, ἢ ἐν Ἰθάκῃ οὖσιν ἢ ἐν Τροίᾳ ἢ ὅπως ἂν καὶ τὰ ἔπη ἔχῃ;
ΙΩΝ. Ὡς ἐναργές μοι τοῦτο, ὦ Σώκρατες, τὸ τεκμήριον εἶπες· οὐ γάρ σε ἀποκρυψάμενος ἐρῶ. ἐγὼ γὰρ ὅταν ἐλεινόν τι λέγω, δακρύων ἐμπίμπλανταί μου οἱ ὀφθαλμοί· ὅταν τε φοβερὸν ἢ δεινόν, ὀρθαὶ αἱ τρίχες ἵστανται ὑπὸ φόβου καὶ ἡ καρδία πηδᾷ.
[535d] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τί οὖν; φῶμεν, ὦ Ἴων, ἔμφρονα εἶναι τότε τοῦτον τὸν ἄνθρωπον, ὃς ἂν κεκοσμημένος ἐσθῆτι ποικίλῃ καὶ χρυσοῖσι στεφάνοις κλάῃ τ᾽ ἐν θυσίαις καὶ ἑορταῖς, μηδὲν ἀπολωλεκὼς τούτων, ἢ φοβῆται πλέον ἢ ἐν δισμυρίοις ἀνθρώποις ἑστηκὼς φιλίοις, μηδενὸς ἀποδύοντος μηδὲ ἀδικοῦντος;
ΙΩΝ. Οὐ μὰ τὸν Δία, οὐ πάνυ, ὦ Σώκρατες, ὥς γε τἀληθὲς εἰρῆσθαι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οἶσθα οὖν ὅτι καὶ τῶν θεατῶν τοὺς πολλοὺς ταὐτὰ ταῦτα ὑμεῖς ἐργάζεσθε;
[535e] ΙΩΝ. Καὶ μάλα καλῶς οἶδα· καθορῶ γὰρ ἑκάστοτε αὐτοὺς ἄνωθεν ἀπὸ τοῦ βήματος κλάοντάς τε καὶ δεινὸν ἐμβλέποντας καὶ συνθαμβοῦντας τοῖς λεγομένοις. δεῖ γάρ με καὶ σφόδρ᾽ αὐτοῖς τὸν νοῦν προσέχειν· ὡς ἐὰν μὲν κλάοντας αὐτοὺς καθίσω, αὐτὸς γελάσομαι ἀργύριον λαμβάνων, ἐὰν δὲ γελῶντας, αὐτὸς κλαύσομαι ἀργύριον ἀπολλύς.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οἶσθα οὖν ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ θεατὴς τῶν δακτυλίων ὁ ἔσχατος, ὧν ἐγὼ ἔλεγον ὑπὸ τῆς Ἡρακλειώτιδος λίθου ἀπ᾽ ἀλλήλων τὴν δύναμιν λαμβάνειν; ὁ δὲ μέσος σὺ ὁ [536a] ῥαψῳδὸς καὶ ὑποκριτής, ὁ δὲ πρῶτος αὐτὸς ὁ ποιητής· ὁ δὲ θεὸς διὰ πάντων τούτων ἕλκει τὴν ψυχὴν ὅποι ἂν βούληται τῶν ἀνθρώπων, ἀνακρεμαννὺς ἐξ ἀλλήλων τὴν δύναμιν. καὶ ὥσπερ ἐκ τῆς λίθου ἐκείνης ὁρμαθὸς πάμπολυς ἐξήρτηται χορευτῶν τε καὶ διδασκάλων καὶ ὑποδιδασκάλων, ἐκ πλαγίου ἐξηρτημένων τῶν τῆς Μούσης ἐκκρεμαμένων δακτυλίων. καὶ ὁ μὲν τῶν ποιητῶν ἐξ ἄλλης Μούσης, ὁ δὲ ἐξ ἄλλης ἐξήρτηται —ὀνομάζομεν δὲ αὐτὸ κατέχεται, τὸ δέ [536b] ἐστι παραπλήσιον· ἔχεται γάρ— ἐκ δὲ τούτων τῶν πρώτων δακτυλίων, τῶν ποιητῶν, ἄλλοι ἐξ ἄλλου αὖ ἠρτημένοι εἰσὶ καὶ ἐνθουσιάζουσιν, οἱ μὲν ἐξ Ὀρφέως, οἱ δὲ ἐκ Μουσαίου· οἱ δὲ πολλοὶ ἐξ Ὁμήρου κατέχονταί τε καὶ ἔχονται. ὧν σύ, ὦ Ἴων, εἷς εἶ καὶ κατέχῃ ἐξ Ὁμήρου, καὶ ἐπειδὰν μέν τις ἄλλου του ποιητοῦ ᾄδῃ, καθεύδεις τε καὶ ἀπορεῖς ὅτι λέγῃς, ἐπειδὰν δὲ τούτου τοῦ ποιητοῦ φθέγξηταί τις μέλος, εὐθὺς ἐγρήγορας καὶ ὀρχεῖταί σου ἡ ψυχὴ καὶ εὐπορεῖς ὅτι [536c] λέγῃς· οὐ γὰρ τέχνῃ οὐδ᾽ ἐπιστήμῃ περὶ Ὁμήρου λέγεις ἃ λέγεις, ἀλλὰ θείᾳ μοίρᾳ καὶ κατοκωχῇ, ὥσπερ οἱ κορυβαντιῶντες ἐκείνου μόνου αἰσθάνονται τοῦ μέλους ὀξέως ὃ ἂν ᾖ τοῦ θεοῦ ἐξ ὅτου ἂν κατέχωνται, καὶ εἰς ἐκεῖνο τὸ μέλος καὶ σχημάτων καὶ ῥημάτων εὐποροῦσι, τῶν δὲ ἄλλων οὐ φροντίζουσιν· οὕτω καὶ σύ, ὦ Ἴων, περὶ μὲν Ὁμήρου ὅταν τις μνησθῇ, εὐπορεῖς, περὶ δὲ τῶν ἄλλων ἀπορεῖς· [536d] τούτου δ᾽ ἐστὶ τὸ αἴτιον, ὅ μ᾽ ἐρωτᾷς, δι᾽ ὅτι σὺ περὶ μὲν Ὁμήρου εὐπορεῖς, περὶ δὲ τῶν ἄλλων οὔ, ὅτι οὐ τέχνῃ ἀλλὰ θείᾳ μοίρᾳ Ὁμήρου δεινὸς εἶ ἐπαινέτης.
ΙΩΝ. Σὺ μὲν εὖ λέγεις, ὦ Σώκρατες· θαυμάζοιμι μεντἂν εἰ οὕτως εὖ εἴποις, ὥστε με ἀναπεῖσαι ὡς ἐγὼ κατεχόμενος καὶ μαινόμενος Ὅμηρον ἐπαινῶ. οἶμαι δὲ οὐδ᾽ ἂν σοὶ δόξαιμι, εἴ μου ἀκούσαις λέγοντος περὶ Ὁμήρου.

***
[535b] ΣΩ. Στάσου τώρα, Ίωνα, απάντησέ μου και μη μου κρύψεις την αλήθεια σε ό,τι θα σε ρωτήσω. Όταν απαγγέλλεις ωραία τους επικούς στίχους και εντυπωσιάζεις βαθιά όσους σε παρακολουθούν, λ.χ. όταν τραγουδάς για τον Οδυσσέα παρουσιάζοντας τον να προβάλλει με μια δρασκελιά στο κατώφλι, να φανερώνεται στους μνηστήρες και να ξεχύνει τα βέλη του μπροστά στα πόδια τους, ή τον Αχιλλέα να ορμάει στον Έκτορα, ή όταν τραγουδάς κάτι λυπητερό για την Ανδρομάχη ή την Εκάβη ή τον Πρίαμο, τη στιγμή εκείνη τί από τα δύο συμβαίνει: είσαι στα λογικά σου ή βγαίνεις [535c] από τον εαυτό σου, κι η ψυχή σου, στον ενθουσιασμό της, φαντάζεται πως είναι κάπου ανάμεσα σε όσα περιγράφεις, είτε στην Ιθάκη συμβαίνουν αυτά είτε στην Τροία είτε όπου αλλού τυχαίνει να διαδραματίζονται στα έπη;
ΙΩΝ. Πόσο παραστατικό, Σωκράτη, είναι το παράδειγμα που μου ανέφερες! Θα σου απαντήσω χωρίς να σου κρύψω τίποτα. Πραγματικά, εγώ όταν λέω κάτι συγκινητικό, τα μάτια μου πλημμυρίζουν δάκρυα, κι όταν πάλι κάτι φοβερό, κάτι τρομακτικό, ανατριχιάζω από τον φόβο μου κι η καρδιά μου χτυπάει δυνατά.
[535d] ΣΩ. Λοιπόν; Μπορούμε, Ίωνα, να πούμε ότι τη στιγμή εκείνη είναι στα λογικά του ο άνθρωπος αυτός που στολισμένος με πολύχρωμο ένδυμα και χρυσά στεφάνια κλαίει στις θυσίες και στα πανηγύρια χωρίς να έχει χάσει τίποτα από τούτα, ή που νιώθει φόβο, παρόλο ότι βρίσκεται ανάμεσα σε είκοσι και πλέον χιλιάδες ανθρώπους με φιλικές διαθέσεις απέναντί του και ενώ κανένας δεν τον κλέβει και κανένας δεν πάει να του κάνει κακό;
ΙΩΝ. Όχι, μά τον Δία, όχι εντελώς, για να είμαι ειλικρινής.
ΣΩ. Το ξέρεις άραγε ότι και στους περισσότερους θεατές τις ίδιες ακριβώς καταστάσεις προκαλείτε;
[535e] ΙΩΝ. Και πολύ καλά μάλιστα· γιατί τους παρακολουθώ κάθε φορά ψηλά από το βήμα πώς κλαίνε, τί τρομαγμένο που είναι το βλέμμα τους και πόσο τους συνεπαίρνουν, όπως κι εμένα, όσα λέγονται. Εξάλλου είμαι αναγκασμένος να έχω στραμμένη την προσοχή μου, τεντωμένη, στις αντιδράσεις τους: άμα τους κάνω να κλάψουν, θα γελάσω εγώ έπειτα με τα λεφτά που θα πάρω, αν όμως βάλουν τα γέλια, τότε θα κλάψω εγώ για τα λεφτά που θα έχω χάσει.
ΣΩ. Βλέπεις λοιπόν ότι ο θεατής είναι το τελευταίο από τα δαχτυλίδια για τα οποία έλεγα ότι η πέτρα του Ηρακλή τα κάνει να παίρνουν το ένα από το άλλο εκείνη τη δύναμη που τα τραβάει; Το μεσαίο είσαι εσύ, [536a] ο ραψωδός και ηθοποιός, ενώ το πρώτο είναι ο ίδιος ο ποιητής. Κι ο θεός διαμέσου όλων αυτών παρασύρει την ψυχή των ανθρώπων όπου αυτός θέλει, κάνοντας ώστε η δύναμη του ενός να κρέμεται από τη δύναμη του άλλου. Κι όπως ακριβώς από την πέτρα εκείνη, έτσι έχει κρεμαστεί κι εδώ ολόκληρη αρμαθιά από χορευτές, δασκάλους, βοηθούς δασκάλων, γαντζωμένους από τα πλάγια στα δαχτυλίδια που κρέμονται από τη Μούσα. Κι ο ένας ποιητής έχει κρεμαστεί από τη μια Μούσα, ο άλλος από την άλλη —και λέμε τότε ότι «διακατέχεται», κάτι [536b] που είναι παραπλήσιο με αυτό που συμβαίνει, γιατί πραγματικά έχει κυριευθεί— και από τούτα τα πρώτα δαχτυλίδια, από τους ποιητές, κρέμονται πάλι σε κατάσταση έκστασης άλλοι, ο ένας από τον Ορφέα, ο άλλος από τον Μουσαίο· οι περισσότεροι όμως διακατέχονται και έχουν κυριευτεί από τον Όμηρο. Ένας από αυτούς είσαι κι εσύ, Ίωνα, διακατεχόμενος από τον Όμηρο, κι όταν κάποιος απαγγέλλει από έναν άλλο ποιητή, αποκοιμιέσαι και δεν έχεις τί να πεις, μόλις όμως αναφερθεί κανείς σε τούτο τον ποιητή, αμέσως ζωντανεύεις και χοροπηδάει η ψυχή σου κι έχεις [536c] ένα σωρό πράγματα να πεις· γιατί όσα λες δεν τα λες βασισμένος σε τεχνικούς κανόνες, ούτε σε επιστημονική γνώση, αλλά από χάρισμα θεϊκό κι από την κυριαρχία του θεού μέσα σου, ακριβώς σαν τους κορυβαντιώντες που νιώθουν έντονα τη μελωδία εκείνου μόνον του θεού από τον οποίο διακατέχονται, και που μόνο για εκείνη τη μελωδία βρίσκουν εύκολα χορευτικές κινήσεις και λόγια, ενώ οι άλλες τούς αφήνουν εντελώς αδιάφορους. Έτσι κι εσύ, Ίωνα, μόλις αναφερθεί κάποιος στον Όμηρο, βρίσκεις να πεις πολλά, ενώ για τους άλλους δεν έχεις τί να πεις. [536d] Κι η αιτία που συμβαίνει αυτό, ότι δηλαδή για τον Όμηρο έχεις να πεις πολλά ενώ για τους άλλους όχι, αυτό δηλαδή που με ρωτάς, είναι ότι δεν οφείλεται σε τεχνικές γνώσεις η μεγάλη σου επιδεξιότητα στο να πλέκεις εγκώμια για τον Όμηρο, αλλά σε χάρισμα δοσμένο από τον θεό.
ΙΩΝ. Εσύ βέβαια, Σωκράτη, ωραία τα λες. Θα παραξενευόμουν όμως αν θα ήσαν τα λόγια σου τόσο ωραία, ώστε να με κάνουν να αλλάξω γνώμη και να παραδεχτώ ότι εγκωμιάζω τον Όμηρο κυριευμένος από τον θεό και σε κατάσταση μανίας. Νομίζω μάλιστα πως ούτε κι εσύ θα σχηματίσεις αυτή τη γνώμη, αν θα με ακούσεις να μιλώ για τον Όμηρο.