Φόβος και Θυμός πηγάζουν απ’ την αμάθεια

Μόνο ένας δειλός τολμάει να υπερηφανεύεται ότι δεν έχει νοιώσει ποτέ του φόβο.

Όσο μεγαλύτερη η προσκόλληση και η αγκίστρωση με οτιδήποτε έχομε ή δημιουργούμε, τόσο ενδυναμώνονται οι έμφυτοι φόβοι ή δημιουργούνται νέοι παράλογοι ή φανταστικοί. Οι αρχέγονες αιτίες του φόβου περιγράφονται ιδιαίτερα περιεκτικά και βαθύτατα στο απόσπασμα: «Ο φόβος είναι συνυφασμένος με το γεγονός αυτής της ίδιας της ύλης και με τη συνάντηση των ζευγών των αντιθέτων –ψυχής και ύλης. Οι αισθαντικές ψυχές των ζώων και των ανθρώπων έχουν υποσυνείδητα επίγνωση παραγόντων όπως: Η απεραντοσύνη και συνεπώς η αισθητή καταπίεση του Όλου. Η πίεση όλων των άλλων ζωών και υπάρξεων. Η λειτουργία ενός Νόμου αδυσώπητου, η αίσθηση της αιχμαλωσίας, του περιορισμού και της συνεπακόλουθης ανεπάρκειας. Στους παράγοντες αυτούς, που προκύπτουν από τη διαδικασία της ίδιας της εκδηλώσεως και που διαρκούν και αυξάνονται σε δύναμη στο διάστημα των αιώνων, βρίσκονται τα αίτια κάθε σύγχρονου φόβου και η βάση όλου του τρόμου, έξω από καθετί που είναι καθαρά ψυχολογικά και όχι απλώς ο ενστικτώδης φόβος του ζώου».

Ο Αριστοτέλης και άλλοι φιλόσοφοι όπως ο Κίρκεγκωρ και ο Χάιντεγκερ έχουν εστιάσει σε αυτές τις ιδέες με τον δικό τους ιδιαίτερο τρόπο. Ο Δανός φιλόσοφος Κίρκεγκωρ (1813-1855) συναισθάνεται πως η θρησκευτική εμπειρία δεν εξαλείφει τον υπαρξιακό τρόμο, του δίνει όμως ένα μυστικό πρόσωπο και τον μετατρέπει σε μια ασκητική ζωής. Ενώπιον κάποιου Θεού ολόκληρη η δημιουργία σείεται από μια ανείπωτη προσδοκία και φρίκη μαζί.

~ Ας σε μισούν. Αρκεί να σε φοβούνται. Ευριπίδης
~ Ο Φαραώ ήξερε το μυστικό της υπακοής, για να γνωρίζει ο λαός το φόβο να τιμωρείς όχι τους ένοχους, αλλά τους αθώους.
~ Αν φοβάσαι μη μιλάς, αν μίλησες μη φοβάσαι. Αραβική παροιμία
~ Απ’ όλους τους φόβους που τρέφουμε, επαληθεύονται ευτυχώς μόνο οι χειρότεροι. Σταντάλ
~ Ας μην κοιτάμε πίσω με θυμό, ούτε μπροστά με φόβο, αλλά γύρω με επίγνωση. Θέρμπερ Τζ.
~ Αυτό είναι το μυστικό του ηρωισμού, να μην επιτρέπεις στον φόβο να συνοδεύει τη ζωή σου. Μπ Σω
~ Γαλήνη είναι η κατάλυση κάθε πόθου και φόβου. Βούδας
~ Δεν είναι φοβερό αν σας προσέβαλλαν, σας κορόιδεψαν ή σας λήστεψαν. Φοβερό είναι αν εσείς δεν μπορείτε να τα ξεχάσετε. Κομφούκιος
~ Δεν έχουμε να φοβηθούμε, παρά μόνο το φόβο. Ρούσβελτ Φραγκλίνος
~ Δεν υπάρχει Καλό, η αρετή δεν είναι παρά ένα από τα πρόσωπα του φόβου.
~ Δεν υπάρχει καλύτερος πελάτης από τον φοβισμένο εκατομμυριούχο. Αμερικανός δικηγόρος
~ Δίνουμε υποσχέσεις και κάνουμε όρκους σύμφωνα με τις ελπίδες μας και τους τηρούμε σύμφωνα με τους φόβους μας. Λαροσφουκώ
~ Δυο πράγματα να φοβάσαι, και να αποφεύγεις, νεόπλουτο και παλιά πουτάνα. Άγνωστος
~ Εγώ δε φοβάμαι την τιμωρία. Εγώ φοβάμαι να είμαι άξιος τιμωρίας. Μπερνέ
~ Είναι αξιολύπητος εκείνος που έχει λίγες επιθυμίες και πολλές φοβίες, μα αυτή είναι η μοίρα των μοναρχών. Μπέικον Φ.
~ Εκείνος που είναι μολυσμένος με το φόβο της αρρώστιας, είναι ήδη μολυσμένος με την αρρώστια του φόβου. Ντε Μονταίν
~ Έξι μειονεκτήματα πρέπει να υπερνικήσεις για να φτάσεις την επιτυχία, νωθρότητα, οκνηρία, φόβο, θυμό, αταξία και φλυαρία. Σανσκριτική σοφία.
~ Η δυστυχία, η αρρώστια, και οι άνθρωποι είναι όπως τα σκυλιά, αν καταλάβουν ότι φοβάσαι σου επιτίθενται με μεγαλύτερη αγριότητα. Χορόσκελης Δ.
~ Η Ελλάδα είναι ένας τόπος γεμάτος πληγές… Που πονάνε… Όμως οι Έλληνες φοβούνται τον πόνο και προσπαθούν να τον αποφύγουν! Αντί να τον γιατρέψουν, προσπαθούν να τον ξεγελάσουν! Κάνουν καραγκιοζιλίκια, παίρνουν πόζες, το ρίχνουν στο τσιφτετέλι, στα κοσμικά, στα κομματικά. Φοβούνται να αντικρίσουν κατάφατσα τον πόνο, τα προβλήματά τους, τον εαυτό τους, την ταυτότητά τους. Ποτέ λαός δε φοβήθηκε τον εαυτό του, περισσότερο απ’ ο,τι ο νεοέλληνας. Όμως ο πόνος εξορκίζεται με τον πόνο! Αν τον αντικρίσεις κατάματα, αποκτάς αυτογνωσία, εξανθρωπίζεσαι.
~ Η θρασύτητα είναι η μάσκα του φόβου.
~ Η ισορροπία του φόβου πρέπει να παραχωρήσει τη θέση της στην ισορροπία της εμπιστοσύνης.
~ Η λογική παλεύει με το φόβο και νικά. Ευριπίδης
~ Η σκληρότητα προέρχεται από φόβο, αδυναμία και δειλία. Ελβέτιος Κ.
~ Η συνείδηση στέκει μόνη επάνω από τον φόβο. Βίας
~ Η συνεχής επίκληση της πίστης είναι ένδειξη φόβου. Άγνωστος
~ Θάρρος είναι η τέχνη να φοβάσαι χωρίς να το δείχνεις. Σω Μπερνάρ
~ Θρησκεία είναι η μυθολογία του φόβου και της ελπίδας. Καμπέρογλου Β.
~ Καλύτερα να είσαι ένα λεπτό φοβητσιάρης, παρά όλη τη ζωή σου νεκρός. Ιρλανδική παροιμία
~ Καλύτερα φοβερό τέλος, παρά ατέλειωτος φόβος. Σίλλερ Φ.
~ Κανένα πάθος δεν ληστεύει τη δύναμη της ενέργειας και τη λογική από το μυαλό του ανθρώπου, όσο ο φόβος. Μπιούρκ Ε.
~ Κερδίζεις δύναμη, θάρρος και αυτοπεποίθηση με κάθε εμπειρία, που πραγματικά κοιτάζεις το φόβο κατάματα. Μπορείς να πεις στον εαυτό σου: «ξεπέρασα κι αυτό το κακό, θ’ αντέξω ό,τι κι αν μου τύχει». Ινδική σοφία
~ κι ο άγιος φοβέρα θέλει. Ελληνική Παροιμία
~ Κουράγιο δεν είναι η έλλειψη φόβου. Είναι να δρας σε πείσμα του φόβου. Τουέην Μαρκ
~ Μερικές φορές ο φόβος του “κάτι” είναι χειρότερος απ’ το ίδιο το “κάτι”.
~ Μια σημαντική πλευρά της δημιουργικότητας είναι να μην φοβάσαι να αποτύχεις Λαντ Ένουιν
~ Να φοβάσαι τον άνθρωπο που με πάθος εργαζόταν για ν’ αποκτήσει γνώσεις και μετά κατανόησε που δεν έγινε καθόλου εξυπνότερος και τότε αρχίζει θανάσιμα να μισεί ανθρώπους που είναι το ίδιο αμαθείς όπως εκείνος, αλλά εκείνοι δεν κόπιασαν καθόλου. Βόνεγκουτ Κ.
~ Να φοβάσαι τον καθένα στον οποίον έκανες καλό. Ινδική σοφία
~ Ο αμοιβαίος φόβος είναι η μόνη αιτία που παρακινεί σε πιστή συμμαχία. Θουκυδίδης
~ Ο άνθρωπος που φοβάται να υποφέρει, υποφέρει ήδη απ’ αυτό που φοβάται. Ντε Μονταίν
~ Ο δειλός τρέμει περιμένοντας τον κίνδυνο, ο φοβητσιάρης όταν έρχεται ο κίνδυνος, αλλά ο γενναίος όταν θα περάσει. Πολ Ζ.
~ Ο δικός μας φόβος μπροστά στην καταστροφή μόνο μεγαλώνει την πιθανότητα της. Ράσελ Μπ.
~ Ο κίνδυνος φεύγει ταχύτερα όταν περιφρονείται. Ευριπίδης
~ Ο μεγάλος φόβος αγνοεί τη λογική. Κραφτσένκο
~ Ο φόβος ακολουθεί το έγκλημα κι αυτό είναι η ποινή του. Βολταίρος
~ Ο φόβος αναδύεται από την επιθυμία, αλλά σκορπίζει από μόνος του, αν σταθείς ακλόνητος απέναντί του και τον αντιμετωπίσεις χωρίς προκατάληψη. Σούφικη σοφία
~ Ο φόβος δεν απομακρύνει από μας το θάνατο, απομακρύνει τη ζωή. Μαχφούζ Ν.
~ Ο φόβος είναι απόδειξη εκφυλισμένου μυαλού. Βιργίλιος
~ Ο φόβος είναι η αναμονή μελλοντικού κακού. Πλάτων
~ Ο φόβος είναι η πιο άφθονη πηγή των ελαττωμάτων. Ουσίνσκι Κ.
~ Ο φόβος είναι ο παντοτινός συνοδοιπόρος της αναλήθειας. Μπέικον Φρ.
~ Ο φόβος και η ηλιθιότητα υπήρξαν πάντοτε τα βασικά κίνητρα των ανθρώπινων ενεργειών.
~ Ο φόβος κάνει τους έξυπνους ανόητους και τους δυνατούς αδύνατους. Κούπερ Φ.
~ Ο φόβος καταστρέφει την ελευθερία του ατόμου.
~ Ο φόβος πηγάζει πάντοτε από την αμάθεια.
~ Πνίξε το φίδι της αμφιβολίας στην ψυχή σου, λειώσε τα σκουλήκια του φόβου στην καρδιά σου. Τότε και τα βουνά ακόμα θα παραμερίσουν απ’ το διάβα σου. Σερεντί Κ.
~ Στον αγαθό άνθρωπο για το τίποτε δεν γεννιέται φθόνος, ούτε φόβος, ούτε οργή ή μίσος. Πλούταρχος
~ Τα δαιμόνια επιτίθενται στους φοβητσιάρηδες. Ινδική παροιμία
~ Το πέρασμα από μια θρησκεία του φόβου σε μια θρησκεία της ηθικής αποτελεί ένα μεγάλο βήμα στη ζωή ενός έθνους. Ινδική σοφία
~ Φόβος, ψυχική αναταραχή που προκλήθηκε από την αναμονή του κακού. Πλάτων

Ο Θυμός πηγάζει από τον Φόβο
Δε χρειάζεται να τον κρύβεις ή να τον “ξεφορτώνεις”, μπορείς να τον αξιοποιήσεις πραγματικά θετικά. Θυμώνεις; Τίποτα πιο φυσιολογικό! Το θέμα είναι, ξέρεις να διαχειρίζεσαι το θυμό και τον φόβο σου και να τον χρησιμοποιείς εποικοδομητικά; Οι περισσότεροι είτε τον καταπιέζουμε, είτε τον κρύβουμε επιμελώς, είτε τον «ξεφορτώνουμε» σε άλλους ανθρώπους χωρίς κανένα όφελος –και συνήθως με αρνητικές συνέπειες για όλους. Ο θυμός και ο φόβος είναι πολύ παρεξηγημένος στην κοινωνία μας. Διότι όσο «τρομερός και κακός» κι αν μοιάζει, στην πραγματικότητα είναι μία μεγάλη δύναμη, που αν χρησιμοποιηθεί σωστά, μπορεί να επιφέρει εκπληκτικά θετικά αποτελέσματα σε κάθε επίπεδο. Όλοι μας θυμώνουμε κι όλοι μας φοβόμαστε. Λίγοι όμως αξιοποιούν πραγματικά τον φόβο και τον θυμό τους, έτσι ώστε να επιφέρουν θετική αλλαγή. Εάν είστε ένας από αυτούς τους λίγους, δε χρειάζεται να συνεχίσετε να διαβάζετε αυτό το άρθρο. Εάν όχι, δείτε παρακάτω τρεις δημιουργικές συμβουλές για την αποτελεσματική χρήση του φόβου και του θυμού:

Νιώσε το φόβο και τον θυμό σου, μην τα καταπιέζεις
Οι περισσότεροι άνθρωποι μαθαίνουμε να καταπιέζουμε το θυμό μας. Αυτό όμως δεν λειτουργεί θετικά. Όταν καταπιέζεις το θυμό σου δύο πράγματα μπορούν να συμβούν: Πρώτον, πιθανότατα θα αρρωστήσεις. Σχετικές έρευνες υποδεικνύουν ότι ο θυμός που καταπιέζεται και δεν βιώνεται, κάνει τους ανθρώπους να ασθενούν. Μερικές από τις πιο συνηθισμένες ασθένειες που συνδέονται με τον καταπιεσμένο θυμό είναι χρόνιος πόνος στην πλάτη, καρδιοπάθειες, υψηλή πίεση, πονοκέφαλοι, δυσλειτουργίες των κροταφογναθικών αρθρώσεων και κατάθλιψη. Δεύτερον, χάνεις ενέργεια. Το να καταπιέζεις το θυμό είναι σαν να κρατάς μία μεγάλη φουσκωτή μπάλα παραλίας κάτω από το νερό. Χρειάζεται πολλή ενέργεια. Γιατί να σπαταλάς πολύτιμη ενέργεια;

Ο θυμός, όπως όλα τα συναισθήματα, είναι απλώς μία αίσθηση στο σώμα. Για να αισθανθείς το θυμό σου λοιπόν, χρειάζεται να στρέψεις την προσοχή σου στο σώμα σου, αποσύροντας την εστίασή σου από αυτόν ή αυτό με το οποίο είσαι θυμωμένος. Ανάπνευσε, κινήσου και καλωσόρισε το θυμό. Έτσι θα περάσει μέσα από το σώμα σου σε λιγότερο από 90 δευτερόλεπτα, ενώ ο καταπιεσμένος θυμός θα παραμείνει εκεί για χρόνια.

Έκφρασε τον θυμό σου, μην τον κρύβεις
Ακόμα κι αν νιώθουμε τον θυμό μας, οι περισσότεροι έχουμε «διδαχθεί» να τον κρύβουμε. Ούτε αυτό είναι καλή ιδέα και το πιθανότερο είναι ότι τελικά θα γίνει αισθητός από τους άλλους ούτως ή άλλως. Ο άνθρωπος λειτουργεί σαν ζώο αγέλης. Έχουμε μάθει να αισθανόμαστε πως αισθάνονται οι άλλοι. Είναι κλειδί για την επιβίωσή μας. Όταν είσαι θυμωμένος, οι άνθρωποι γύρω σου το γνωρίζουν, όσο σκληρά κι αν προσπαθείς να το κρύψεις. Και θα αντιδράσουν με μάχη, φυγή, ή «πάγωμα». Και με αυτή τη συμπεριφορά λοιπόν, χαραμίζεις χρόνο και ενέργεια. Μπορείς να μάθεις να εκφράζεις το θυμό σου με υγιή, άμεσο, μη επιθετικό και μη τοξικό τρόπο. Μπορείς απλώς να πεις «αισθάνομαι θυμωμένος». Δε χρειάζεται να πεις «έχω θυμώσει γιατί έκανες αυτό το λάθος» ή «έχω θυμώσει για τον τάδε λόγο». Οι πολλές εξηγήσεις και οι κατηγορίες είναι χάσιμο χρόνου και ενέργειας.

Μάθε από τον θυμό σου μην τον χαραμίζεις
Το πιο σύνηθες είναι κάποιος να χαραμίζει το θυμό του μπαίνοντας σε δραματικές διαμάχες τροφοδοτούμενες από το «φταίξιμο» κάποιου άλλου και να κολλάει σε αυτόν προσπαθώντας να αποδείξει ότι έχει δίκιο. Εννοείται ότι και αυτό είναι τεράστια ρουφήχτρα χρόνου και ενέργειας –και συνήθως έχει πολλές αρνητικές συνέπειες και καμία θετική. Αντί λοιπόν να ψάχνουμε κάποιον να κατηγορήσουμε, μπορούμε να μάθουμε από τον θυμό μας και να γίνουμε καλύτεροι!

Αφού έχουμε αισθανθεί, εκφράσει και πλέον «κατέχουμε» τον δικό μας θυμό, μπορούμε πλέον να ρωτήσουμε: «Τι έχει έρθει να μου διδάξει ή να μας διδάξει αυτός ο θυμός;». Συνήθως ο θυμός είναι μία πρόσκληση για να θέσουμε ένα όριο, να πάψουμε να κάνουμε κάτι που πλέον δεν εξυπηρετεί, να αλλάξουμε κατεύθυνση, να αντιμετωπίσουμε κάτι που δεν αντιμετωπίζουμε ή απλώς να πούμε «όχι». Σίγουρα, χρειάζεται ένα λεπτό για να το μάθεις και μία ζωή για να το τελειοποιήσεις. Αλλά ποια πολύτιμη δεξιότητα δεν είναι έτσι; Το καλό νέο είναι ότι, όταν αρχίσεις να αλλάζεις τη σχέση σου με το θυμό, θα δεις τα αποτελέσματα άμεσα.

Θυμώνεις; Καν’το εποικοδομητικά!
Το να υποκύπτεις σε ή να καταπιέζεις έντονα συναισθήματα, όπως ο θυμός, μπορεί να επιβαρύνει πολύ τη θέση σου. Ο θυμός μπορεί να γίνει θετικό στοιχείο, ακόμα και ισχυρό εργαλείο. Εάν όμως επιτρέψεις σε αυτό το συναίσθημα να ελέγχει τις δράσεις σου ή το καταπιέσεις, θα κάνεις λάθη. Ευτυχώς, υπάρχουν τρόποι να χρησιμοποιήσεις τον θυμό παραγωγικά, χωρίς να τον ξεσπάς σε κάποιον για να εκτονωθείς, αλλά ούτε και να τον αποθηκεύεις μέσα σου.

Το να διαχειρίζεσαι φορτισμένα συναισθήματα, όπως ο φόβος, ο θυμός, η ανησυχία και η επιθυμία είναι μέρος της πραγματικότητας ζωής –προσωπικής, επαγγελματικής και κοινωνικής. Όπως γράφει στο Harvard Business Review ο σύμβουλος ηγεσίας Πίτερ Μπρέγκμαν, «για να επιτύχουμε στη ζωή και στην ηγεσία, χρειάζεται να δρούμε δυναμικά στο πλαίσιο ισχυρών συναισθημάτων και παρ’ όλα αυτά να έχουμε τον προτιθέμενο αντίκτυπο».

Όταν καταπιέζεις το θυμό, κι όταν φοβάσαι, αυτό δεν γίνεται απλώς να «εξατμιστεί». Ο θυμός παραμένει «κολλημένος κάπου στο σώμα» σου και αναπόφευκτα κάποια στιγμή θα βγει στη λάθος κατεύθυνση, σε κάποιον που δεν του αναλογεί, λέει ο Μπρέγκμαν και έχει επιβεβαιώσει η σωματική ψυχοθεραπεία. Εάν π.χ είσαι σε θέση ισχύος στην εργασία σου, το μόνο που θα πετύχει αυτό είναι να αποξενώσει έναν υφιστάμενο και να δώσει έδαφος στη δυσπιστία. Εάν πάλι καταπιέζεις το θυμό σου κάθε φορά, μπορεί να ασθενήσεις φυσικά και νοητικά, να χάσεις την ισορροπία σου και να εξαντληθείς.

Εάν υποκύπτεις και χάνεις την ψυχραιμία σου, όχι απλώς φέρνεις τον εαυτό σου σε δύσκολη, ντροπιαστική θέση, αλλά αποτελείς και κακό παράδειγμα για τους υπαλλήλους σου, τα μέλη της οικογένειάς σου ή τους φίλους σου. Εάν γίνονται συχνά, τα ξεσπάσματά σου μπορεί να καλλιεργήσουν μια κουλτούρα φόβου. Ακόμα χειρότερα, αφήνοντας τον εαυτό σου να ελέγχεται από έντονα συναισθήματα, αφήνεσαι στο έλεος απρόβλεπτων δράσεων. Θέλεις να μάθεις να διαχειρίζεσαι τον φόβο και τον θυμό -και τα συναισθήματά σου γενικότερα- εποικοδομητικά; Ορίστε τι προτείνει ο Πίτερ Μπρέγκμαν

Νιώσε το: Το πρώτο πράγμα που χρειάζεται να κάνεις όταν έρχεται ο θυμός, είναι να τον νιώσεις. Πρέπει να δώσεις χώρο στο συναίσθημα και να το νιώσεις πλήρως. Στόχος σου δεν είναι να μειώσεις ή να εκτονώσεις το συναίσθημά σου για να αισθανθείς καλύτερα. Στόχος σου είναι «να το αισθανθείς, έτσι ώστε να μη μπορεί να ελέγξει την επόμενή σου κίνηση» γράφει. Το επόμενο βήμα είναι να λάβεις μία στρατηγική απόφαση για το τι θα κάνεις μετά. «Αυτό μπορεί να φαίνεται απλό, ωστόσο είναι μακράν η πιο δύσκολη επιλογή να εφαρμόσεις. Απαιτεί δεξιότητα και εξάσκηση. Αλλά αξίζει τον κόπο. Αυτή η επένδυση έχει τεράστια απόδοση» Η ικανότητα να σκέφτεσαι λογικά, ενώ στις φλέβες σου κυκλοφορεί φόβος και θυμός, χρειάζεται εξάσκηση και μεγάλες κοχόνες.

Είτε είσαι επιχειρηματίας, είτε οικογενειάρχης, είτε απλώς σχετίζεσαι με άλλους ανθρώπους καθ’ οιονδήποτε τρόπο, σε κάθε περίπτωση με το θυμό και τον φόβο διακυβεύονται πολλά. Παρατήρησε τι αίσθηση έχει ο φόβος, τι είναι αυτό το πράγμα ο θυμός. Παρατήρησε τι αίσθηση έχει ο εκνευρισμός, η σύγχυση, η μοναξιά και η επιθυμία. Παρατήρησε που το αισθάνεσαι στο σώμα σου. Παρατήρησε την υφή του, πως κινείται, που οδηγεί.

Το όλο θέμα είναι να μη δρας μέσα από το συναίσθημα που νιώθεις. Απλώς βίωσε την «αίσθηση του συναισθήματος» και την ανεξαρτησία σου από αυτό. Αφού ακονίσεις την ικανότητα να νιώθεις ένα συναίσθημα και να μη δρας μέσα από αυτό, έχεις μεγαλύτερη δύναμη και καλύτερο έλεγχο του εαυτού σου και των καταστάσεων. Εκείνη τη στιγμή, όταν προκύπτει ένα συναίσθημα, ο εκπαιδευμένος νους και το σώμα σου, σου επιτρέπουν να το βιώσεις, να το εκφράσεις ξεκάθαρα και να δράσεις στρατηγικά. Αυτή, όπως αποδεικνύεται, είναι η διαφορά μεταξύ του να έχεις έντονα συναισθήματα και του να είσαι συναισθηματικός.

Αποστασιοποίηση: Όταν κάτι σου «ανεβάζει την πίεση», πάρε ένα λεπτό να νιώσεις πραγματικά το συναίσθημά σου. Άσε τον εαυτό σου να θυμώσει και μη δρας άμεσα, όχι δηλαδή την στιγμή που το νοιώθεις. Όταν εξασκηθείς καλά σε αυτό, ο φόβος κι ο θυμός μπορεί να γίνουν μοχλοί για στρατηγική σκέψη. Οι «κανόνες» για την έκφραση του θυμού σου είναι: Μη βρίζεις, μην καταριέσαι και μην απειλείς. Μπορείς να υψώσεις τη φωνή σου, να είσαι θυμωμένος, αλλά χρειάζεται να διατηρήσεις τον έλεγχό σου. Μόλις αρχίσεις να βρίζεις και να εκτοξεύεις απειλές, το Εγώ σου «τυλίγει» τον ορθολογικό νου σου και χάνεις το «πάνω χέρι». Θύμωσε, αλλά διατήρησε τον έλεγχο του εαυτού σου και εκφράσου με ακρίβεια. Το λεξιλόγιό σου περιλαμβάνει πολύ περισσότερες λέξεις από αυτές που πιθανότατα σου έρχονται πρώτες, όταν έχεις κυριευτεί από θυμό. Αυτό είναι! Το μόνο που έχεις να κάνεις τώρα, είναι να εξασκηθείς και να ακονίσεις την ικανότητά σου να βιώνεις έντονα συναισθήματα, χωρίς να τα αφήνεις να σε ελέγξουν.

Ο έλεγχος του εαυτού είναι αυτό που ξεχωρίζει τους ανθρώπους από τα υπόλοιπα δίποδα του πλανήτη και δυστυχώς μερικοί δεν αφήνουν καμία αμφιβολία σε ποιά φυλή ανήκουν, άλλωστε δεν έχει βρεθεί ακόμη ο εξελικτικός κρίκος μεταξύ μαϊμούδων και ανθρώπου, γιατί απλούστατα αυτή η εξέλιξη δεν έχει συμβεί. Εκατοντάδες γεγονότα το αποδεικνύουν καθημερινά. Είναι δική σου ΕΥΘΥΝΗ λοιπόν σε ποιά κατηγορία τοποθετείς τον εαυτό σου και μην ξεχνάς πως αυτό είναι ΟΛΟΦΑΝΕΡΟ σε όλους τους υπόλοιπους.