Ένας εντυπωσιακός αριθμός φιλοσόφων ανά τους αιώνες – από ηδονιστές μέχρι υπερβατιστές – έχει αξιολογήσει τη φιλία ως τη μέγιστη ηδονή. Όχι το σεξ, όχι τα ακραία αθλήματα, ούτε καν τη σύλληψη μιας πρωτότυπης φιλοσοφικής ιδέας, αλλά το να έχει κανείς έναν πολύ καλό φίλο.
Το πίστευαν ο Επίκουρος και ο Αριστοτέλης, το ίδιο και ο Μοντέν, ο Μπέικον, ο Σανταγιάνα και ο Τζέιμς. Ο κατάλογος είναι μεγάλος κι εντυπωσιακός. Δεδομένου ότι η άσκηση της φιλοσοφίας αποτελεί μια από τις πιο εσωστρεφείς ενασχολήσεις που μπορεί να φανταστεί κανείς, είναι συναρπαστικό το γεγονός ότι αυτοί οι τύποι έδιναν τόσο μεγάλη αξία στη φιλική συναναστροφή. Ίσως πρέπει να είσαι μοναχικός άνθρωπος για να εκτιμήσεις πλήρως τις απολαύσεις της φιλίας.
Φυσικά, υπάρχουν κάποιοι φιλόσοφοι που βλέπουν κυνικά τη φιλία.
Ο Γάλλος αρχιμάστορας των αφορισμών, ο Φρανσουά ντε λα Ροσφουκό (1613 – 1680), έγραψε: “Αυτό που οι άνθρωποι αποκαλούν φιλία είναι απλώς μια κοινωνική σύμβαση, μια αμοιβαία συμφεροντολογική διευθέτηση, μια ανταλλαγή υπηρεσιών· πρόκειται απλώς για μια εμπορική επιχείρηση, όπου οι εμπλεκόμενοι αποβλέπουν σε ένα σταθερό κέρδος, ο καθένας για τον εαυτό του”.
Ναι, όλοι έχουμε τέτοιες σχέσεις – που αποδείχτηκαν περισσότερο ιδιοτέλειας παρά συντροφικότητας, πιο πολύ μέσα για την εξυπηρέτηση κάποιου σκοπού παρά αυτοσκοπός. Υπάρχουν όμως και αληθινές, ανοιχτές σχέσεις που βασίζονται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη. Το βλέπω στις πιο πολύτιμες φιλίες μου και επίσης απολαμβάνω το ασύγκριτο προνόμιο να έχω μια σύζυγο στην οποία μπορώ να εμπιστευτώ ακόμη και τη ζωή μου.
Τα τελευταία χρόνια έχει κυκλοφορήσει μια πονηρή εκδοχή της κυνικής αξιολόγησης της φιλίας από τον Λα Ροσφουκό. Λέγεται “οριοθέτηση” και διάφοροι υποβολείς της ψυχικής υγείας, από τον δρα Φιλ μέχρι τους συντάκτες του Psychology Today, ορκίζονται στο όνομά της. Η κεντρική ιδέα είναι ότι πρέπει συνειδητά να θέτεις όρια όσον αφορά το τι είσαι πρόθυμος να κάνεις μαζί με τα αγαπημένα σου πρόσωπα αλλά και για χάρη τους· έτσι δε θα εκνευρίζεσαι ούτε θα πληγώνεσαι από τις σχέσεις σου. Μας λένε να θέτουμε όρια ως προς το τι είμαστε πρόθυμοι να θυσιάσουμε για τους φίλους μας, το τι θα ανεχτούμε όσον αφορά τη συμπεριφορά τους, ακόμη και το τι θα συζητήσουμε μαζί τους. Κατ’ αυτό τον τρόπο θα έχουμε πιο υγιείς και πιο ήρεμες φιλίες.
Με άλλα λόγια, βασίστε τις σχέσεις σας στην εμπορική λογική του quid pro quo, του πάρε δώσε. Ακούγεται σαν το “μια κοινωνική σύμβαση, μια αμοιβαία συμφεροντολογική διευθέτηση, μια ανταλλαγή υπηρεσιών” του Λα Ροσφουκό.
Αυτό το νόημα δίνουμε στη φιλία;
Όμως, ας επιστρέψουμε στις σκέψεις του Έμερσον για τις χαρές που μπορεί να προσφέρει μια παλιά φιλία. Γνωρίζω για τι πράγμα μιλάει.
Ο Τομ κι εγώ έχουμε κρατήσει στενή επαφή – καθημερινή, από την έλευση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου – επί δεκαετίες. Μια δυο φορές το χρόνο φεύγουμε μαζί για λίγες μέρες, μένουμε σε ενοικιαζόμενα δωμάτια ή σε ξενοδοχείο και βασικά κάνουμε παρέα. Κουβεντιάζουμε. Πάμε σινεμά. Τρώμε έξω. Πάλι κουβεντιάζουμε. Είναι απόλαυση και προνόμιο.
Όλα αυτά τα χρόνια έχουμε ξεπεράσει τις δυσκολίες της ζωής συμβουλεύοντας και υποστηρίζοντας ο ένας τον άλλο.
Φυσικά, έχουμε συντροφεύσει ο ένας τον άλλο και στις καλές στιγμές. Και μερικές συναρπαστικές συζητήσεις μας πάνω σε φιλοσοφικά θέματα με έχουν διδάξει περισσότερα από όσα έμαθα σε οποιαδήποτε αίθουσα διδασκαλίας. Αν έπρεπε όμως να διαλέξω τις πιο εκστατικές στιγμές που έχουμε μοιραστεί, αυτές θα ήταν οι περιπτώσεις κατά τις οποίες το ρίχναμε στη χαζομάρα και χαχανίζαμε σαν μπούφοι. Εμπιστευόμαστε αρκετά ο ένας τον άλλο για να γινόμαστε σωστά βλακόμουτρα μερικές φορές όταν κάνουμε παρέα. Μας πιάνει μια κουταμάρα ασύλληπτη. Και καθώς λιώνουμε στο γέλιο, νιώθουμε να λιώνει και ο χρόνος, μέσα στο παραλήρημα χαράς ενός αιώνιου τώρα.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου