«Αυτός που δεν σέβεται τον εαυτό του, δεν σέβεται ούτε τους άλλους». Σε κάθε πολιτισμό θα βρείτε μία παροιμία που εκφράζει αυτή την αρχή. Μάλιστα, η πρώτη συμβουλή που δίνεται σήμερα σε κάποιον που θέλει να ενισχύσει τον αυτοσεβασμό του είναι «Μην νοιάζεσαι για την γνώμη που έχουν οι άλλοι για σένα», αλλά αυτή είναι μία προτροπή που δεν μπορεί να βρει εφαρμογή στην αληθινή ζωή. Ο αυτοσεβασμός έχει ως προαπαιτούμενο την αυτοπεποίθηση και οπωσδήποτε δεν πρέπει κανείς να επιτρέπει στους άλλους να του την μειώνουν και να καθοδηγούν τον τρόπο συμπεριφοράς του. Όμως, αυτό που είμαστε, ο εαυτός μας τον οποίο προσπαθούμε να εμπιστευτούμε και να σεβαστούμε, αναγκαστικά αλληλεπιδρά με τους εαυτούς των άλλων.
Κάπως έτσι το σκέπτεται ο Πλάτων, ο οποίος θα μας έλεγε μάλλον την παροιμία ανάποδα: αυτός που δεν σέβεται τους άλλους, δεν σέβεται ούτε τον εαυτό του. Και αν σεβόμαστε τους άλλους, δεν γίνεται να περιφρονούμε τη γνώμη και τα συναισθήματά τους. Για τον Πλάτωνα, η άποψη που έχουν οι άλλοι για εμάς, όχι μόνο μετράει, αλλά επηρεάζει καθοριστικά τη γνώμη που θα σχηματίσουμε για τον εαυτό μας.
Μας λέει, λοιπόν, ο Πλάτων τι κάνει και τι δεν κάνει αυτός που «δεν ατιμάζει την ψυχή του», ή όπως θα λέγαμε σήμερα, τα έχει καλά με τον εαυτό του. Τι σχέση έχει ο αυτοσεβασμός με την αγάπη για την αλήθεια, τη συμμετοχή του ανθρώπου σε έργα που βελτιώνουν την κοινωνία, την απόδοση δικαιοσύνης και την φιλομάθεια;
Μπορεί ο αυτοσεβασμός να μην είναι τόσο εσωτερική υπόθεση όσο νομίζουμε.
Η αλήθεια πάει μπροστά
Η αλήθεια είναι το υψηλότερο αγαθό, πιο ψηλά από κάθε θεό και κάθε άνθρωπο. Αυτός που θέλει να ζήσει ευτυχισμένος, θα πρέπει να συνδεθεί μαζί της το νωρίτερο δυνατόν, ώστε να ζήσει πολλά χρόνια ως φιλαλήθης άνθρωπος. Διότι αυτός είναι αξιόπιστος και τον εκτιμούν οι γύρω του. Αντιθέτως, κανείς δεν εκτιμά τον άμυαλο, που άθελά του διαστρεβλώνει την αλήθεια, ούτε εκείνον που λέει σκόπιμα ψέματα. Η μοίρα αυτών των ανθρώπων είναι να απομείνουν μόνοι, αφού όσο περνούν τα χρόνια κανείς δεν θα τους εμπιστεύεται.
Μην επιτρέπεις το κακό
Αξιοσέβαστος είναι κι εκείνος που δεν αδικεί του άλλους, αλλά διπλάσιο σεβασμό αξίζει εκείνος που αποτρέπει την αδικία που επιχειρεί να κάνει κάποιος άλλος. Ο πρώτος είναι δίκαιος μόνο για έναν, τον εαυτό του. Ο δεύτερος που εκθέτει τις αδικίες των άλλων είναι ο τέλειος πολίτης, υπόδειγμα αρετής και αξίζει όσο χίλιοι.
Αρετή για όλους
Με τον ίδιο τρόπο θα πρέπει να φροντίζει για όλες τις αρετές να γίνονται κοινό κτήμα της πολιτείας και όχι να τις κρατά για τον εαυτό του. Με τον τρόπο αυτό οι πολίτες θα συναγωνίζονται μεταξύ τους στην αρετή και η πόλη θα ωφελείται από τα εποικοδομητικά τους αποτελέσματα στον βίο. Ο καθένας θα προσπαθεί να γίνει καλύτερος χωρίς να εμποδίζει με συκοφαντίες τους άλλους.
Εκείνος που θέλει να το κάνει αυτό, αλλά δεν έχει την ικανότητα, είναι δεύτερος σε αξία. Αλλά κι εκείνος που κατέχει αξιόλογες αρετές αλλά από φθόνο δεν τις μοιράζεται, δεν θα πρέπει να υποτιμάται. Ασφαλώς θα κατακρίνουμε τη στάση του, αλλά για τις αρετές του πρέπει να επαινείται. Και καλό θα είναι να προσπαθούμε να τις αποκτήσουμε κι εμείς.
Δικαιοσύνη για όλους
Ο άνθρωπος που σέβεται τον εαυτό του συνδυάζει την αυστηρότητα με την καλοσύνη. Είναι δηλαδή δίκαιος, αλλά και επιεικής. Οι επικίνδυνες πράξεις οι οποίες προκαλούν ζημιά που δύσκολα επανορθώνεται πρέπει να τιμωρούνται αυστηρά. Εκείνα που εύκολα διορθώνονται, πρέπει μεν να τιμωρούνται, αλλά να μην ξεχνάμε πως αυτός που έχει την ψυχή του γεμάτη κακά είναι αξιολύπητος. Σε αυτή την περίπτωση καλό είναι να συγκρατούμε την οργή μας. Αν όμως η ζημιά από το έγκλημα δεν διορθώνεται και ο εγκληματίας δεν έχει διάθεση να διορθωθεί, εκεί να αφήνουμε τον θυμό μας να ξεσπά.
Είμαστε σπουδαίοι, αλλά μπορούμε να γίνουμε καλύτεροι
Αυτοσεβασμό έχεις όταν δεν αγαπάς τον εαυτό σου περισσότερο απ’ όσο αξίζει.
Η υπερβολική φιλαυτία μας τυφλώνει και μας κάνει να βλέπουμε άσχημα τα καλά και τα δίκαια, ενώ τα αισχρά μας φαίνονται ωραία. Δίνουμε πάντα δίκιο στον εαυτό μας περιφρονώντας την αλήθεια. Ο σπουδαίος κι αξιοσέβαστος άνθρωπος, όμως, εκτιμά πάνω κι απ’ τον εαυτό του τις δίκαιες πράξεις όποιος και αν τις κάνει. Εκείνος που δικαιώνει συνεχώς τον εαυτό του είναι απλώς ένας ανόητος, που νομίζει πως η αμάθειά του είναι σοφία.
Όταν το πάθουμε αυτό, νομίζουμε πως γνωρίζουμε τα πάντα ενώ δεν γνωρίζουμε τίποτα. Κι έτσι, αφού δεν αφήνουμε τους άλλους να κάνουν αυτά τα οποία εμείς δεν γνωρίζουμε, προσπαθούμε να τα κάνουμε μόνοι μας και τα κάνουμε μαντάρα. Ο σκοπός δεν είναι λοιπόν να υψώνουμε χωρίς λόγο τον εαυτό μας, αλλά να προσπαθούμε να γινόμαστε καλύτεροι χωρίς να νιώθουμε ντροπή γι’ αυτό.
(Πλάτωνος «Νόμοι» βιβλίο Ε΄)
Ο μαθητής του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης έγραψε πως εκείνος που μπορεί να ζήσει ολομόναχος, έξω από κάποιο κοινωνικό σύστημα, είναι ή θεός ή θηρίο. Η πιθανότητα να γίνει κάποιος θεός είναι μάλλον αμελητέα, αλλά ένας άνθρωπος που δεν σέβεται τον εαυτό του εύκολα μπορεί να γίνει θηρίο. Κι αν ο Πλάτων έχει δίκιο, εκείνος που δεν σέβεται τους άλλους, δεν σέβεται ούτε τον εαυτό του.
