Ο φόβος απέναντι στο χρόνο ή ο φόβος μπροστά στην εξέλιξη

Ο φόβος για το μέλλον είναι κοινός σε όλους μας. Η καθημερινή και κοινωνική ζωή καθορίζεται από τη στάση μας απέναντι στον φόβο μπροστά στο χρόνο.

Οι θετικοί και αρνητικοί ιστορικοί χαρακτήρες και τα ρεύματα σκέψης διαμορφώνονται από τον τρόπο με τον οποίο απαντούν σε αυτόν. Για αυτόν που έχει παραδοθεί στον φόβο, όλα τα πνευματικά, διανοητικά και βιολογικά «παιδιά» της εξέλιξης αποτελούν απειλή. Η παράδοση στην πίεση του φόβου μπροστά στο χρόνο γεννά αυτό που ο συγγραφέας αποκαλεί «Σύνδρομο του Ηρώδη». Αυτή τη στάση απέναντι στον φόβο μπροστά στο χρόνο βρίσκεται πίσω από κάθε κλειστή κοινωνία. Για άλλη μια φορά, φαίνεται πως βαδίζουμε προς μια έκρηξη βαρβαρότητας. Το μέγεθος αυτής της καταστροφικής έκρηξης θα είναι ανάλογο της έντασης με την οποία πυροδοτούμε το πρότυπο του ανταγωνισμού. Η καθήλωσή μας σε αυτό το αρχαϊκό φοβικό πρότυπο απειλεί την βιωσιμότητα του πολιτισμού και το νόημά του. Αρχετυπικό σύμβολο αυτής της καθήλωσης είναι ο Οιδίποδας και ο Καίσαρας.

Ο Φρόυντ επιβεβαίωσε με την ψυχανάλυση αυτό που η εμπειρία των πολέμων, των θρησκευτικών και πολιτικών διώξεων και λοιπών αγριοτήτων φανέρωναν: ο άνθρωπος ρέπει στην επιθετικότητα και χαρακτηρίζεται από την τάση για κυριαρχία. Ο Φρόυντ ανέλυσε αποκλειστικά την κατώτερη όψη του ανθρώπου και διακήρυξε πως η πολιτισμένη συμπεριφορά δεν είναι παρά ένα προσωπείο που προσαρμόζεται σε κοινωνικούς και νομικούς κανόνες. Σε περιόδους κρίσης, μετά την κατάλυση των μηχανισμών επιβολής του νόμου, το πολιτισμένο άτομο συνήθως γίνεται «άλλος άνθρωπος». Τα τρία βασικά ένστικτα που τον παρακινούν έρχονται στην επιφάνεια με ωμότητα: το ένστικτο της αγέλης, της αναπαραγωγής και της αυτοσυντήρησης.

Ποιο ανθρωπολογικό πρότυπο απελευθερώνει τη συνείδηση από αυτόν τον φαύλο κύκλο; Ποιο πρότυπο αποκαθιστά την υγεία στις ανθρώπινες σχέσεις που έχουν υπονομευτεί από τον ψυχισμό που εκφράζει ο Οιδίποδας; Ο συγγραφέας αναγνωρίζει ότι υπάρχει ένας οδικός χάρτης εξόδου από τον φαύλο κύκλο αυτού που αποκαλεί «ενοχλημένη ταυτότητα» προς την μεταμόρφωσή της σε «ανιδιοτελή ταυτότητα». Αυτός ο οδικός χάρτης καταγράφηκε, πολλές φορές, σε συμβολική μορφή. Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Καρλ Γιουνγκ, ο συμβολισμός αποτελεί τη διεθνή γλώσσα του ασυνείδητου και οι εικόνες του αποτελούν την κλίση για ολοκλήρωση των χασμάτων της ανθρώπινης ψυχής. Από αυτή τη σκοπιά, η εξέταση της ζωής του Χριστού, του Ορφέα και άλλων προσώπων της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς έχει μεγάλο ενδιαφέρον.

Η απελευθέρωση από τον φόβο ελευθερώνει τη νοημοσύνη μας σε νέους ορίζοντες. Αποκαλύπτει μια νέα ιεράρχηση της ζωής. Η κλίμακά της δεν ορίζεται πλέον από τη γοητεία και τη δύναμη, αλλά από την ικανότητα σύνθεσης και απελευθέρωσης από τα δεσμά της επιθυμίας και του φόβου και από το πνεύμα της ανιδιοτελούς υπηρεσίας.

Η ζωή μας δεν είναι καταδικασμένη στην υποτέλεια της βαρβαρότητας. Η απελευθέρωση από αυτήν τόσο σε ψυχολογικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο είναι δυνατή. Η διάνυση του δρόμου απελευθέρωσης από τον αρχαϊκό προς τον συμβιωτικό και ομαδικό ψυχισμό είναι περισσότερο αναγκαία από οποτεδήποτε στο παρελθόν. Σε αντίθεση με ό,τι πράττουν οι οπαδοί του δόγματος του ανταγωνισμού, η φύση του καλού είναι ο πιο ισχυρός συντελεστής της βιωσιμότητας.