Παρεκκλίνοντας από το «πρότυπο»: Κάνεις τη διαφορά ή είσαι απλά το μαύρο πρόβατο;

Οι περισσότεροι άνθρωποι μεγαλώνουμε σε πλαίσια που έχουν ήδη διαμορφώσει οι προηγούμενες γενιές για εμάς. Στις περισσότερες οικογένειες, τα άτομα που αναλαμβάνουν την διαπαιδαγώγηση και ανατροφή των παιδιών έχουν έναν κοινό στόχο: να μεγαλώσουν «σωστούς» ανθρώπους.

Ο στόχος αυτός είναι συνήθως ίδιος ανεξαρτήτως εθνικότητας, καταβολών, θρησκείας, φύλου… Το «σωστό», βέβαια, έχει διαφορετικό λειτουργικό ορισμό για κάθε πλαίσιο. Το «σωστό» της δικής μου οικογένειας, ενδέχεται να είναι το «λάθος» μίας άλλης. Η ενδεδειγμένη συμπεριφορά για τη δική μου, πιθανώς να είναι υπερβολικά αυστηρή για μία άλλη…

Αν και υπάρχουν ορισμένες σταθερές ανά τον κόσμο για το τι είναι σωστό και λάθος, σε κάποιο βαθμό η κάθε οικογένεια ζει στη δική της υποκειμενική πραγματικότητα. Και παραγωγικά να το σκεφτούμε, άλλωστε, κάθε άνθρωπος, σπίτι, γειτονιά, πόλη, χώρα, ήπειρος, θρησκεία κ.ο.κ. ζει σε μία δική της κατασκευασμένη πραγματικότητα. Αυτό δεν είναι κάτι που λέω εγώ, αλλά ο κοινωνικός κονστρουξιονισμός.

Σε κάθε οικογένεια, όσο «σωστοί» ή «λανθασμένοι» και να είναι οι κανόνες διαπαιδαγώγησής, ποτέ τα παιδιά δεν αποτελούν πιστά αντίγραφα των ανθρώπων που τα μεγάλωσαν. Μπορεί σε κάποιο βαθμό να παρατηρείται επανάληψη κάποιων αξιών και συμπεριφορών, αλλά μια που η οικογένεια δεν αποτελεί τον μοναδικό παράγοντα κοινωνικοποίησης και διάπλασης του χαρακτήρα ενός ανθρώπου, το τελικό «αποτέλεσμα» συν-διαμορφώνεται από πλήθος προσλαμβανουσών, τόσο ατομικών, κοινωνικών, όσο και βιολογικών.

Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο με το πέρασμα των χρόνων ένα παιδί να διαφοροποιηθεί – έστω σε κάποιο βαθμό – από την προηγούμενη γενιά. Η όποια διαφοροποίηση, όμως, για την οικογένεια συνήθως σημαίνει «λάθος».

Έτσι, επιβεβαιώνεται η υποκειμενικότητα των κανόνων της. Το παιδί που επιλέγει να πράξει αλλιώς, να εκφραστεί αλλιώς, να ζήσει αλλιώς είναι το «μαύρο πρόβατο». Τα άτομα που το διαπαιδαγώγησαν λιγότερο συχνά ασκούν αυτοκριτική και περισσότερο συχνά χρησιμοποιούν το υποκειμενικό τους «σωστό» για να κρίνουν αυτό που τόλμησε να παρεκκλίνει από το «πρότυπο».

Η αλλαγή, όσο μικρή ή μεγάλη και αν είναι, είναι πάντοτε δύσκολη και απαιτεί πολλή προσωπική προσπάθεια και επιμονή. Το να βρούμε την προσωπική μας αλήθεια, είναι ένας δρόμος δύσκολος και πάντοτε η/ο πρώτη/ος που το τολμά βρίσκει περισσότερα εμπόδια από τις/τους επόμενες/ους. Η απόφαση για αλλαγή δεν περιορίζεται σε μία συγκεκριμένη ηλικία.

Καθεμία/ένας έχει δικαίωμα να κρίνει για την/τον ίδια/ο και να ξεκινά αυτό το ταξίδι όποτε επιθυμεί. Όπως και συνέβη και με τις σημαντικότερες αλλαγές στην ιστορία, το νέο ποτέ δεν ξεκινά από την πλειοψηφία. Το θάρρος της μειοψηφίας να φέρει την εξέλιξη σταδιακά συμπαρασείρει και άλλα άτομα. Έτσι, το «μαύρο πρόβατο» προσελκύει και άλλα και συλλογικά δημιουργούν το «κοπάδι» τους.

Η αναζήτηση της αλήθειας κάθε ατόμου είναι μία προσωπική υπόθεση. Η παρέκκλιση από το υποκειμενικό «πρότυπο» δε σημαίνει τίποτα το προβληματικό ή λάθος εάν το άτομο δεν προξενεί κακό σε άλλα ή το ίδιο. Τους ανθρώπους μας τους αγαπάμε γι’ αυτό που είναι, όχι γι’ αυτό που εμείς θα θέλαμε να είναι.

Μέσα στην υποκειμενικότητα της αλήθειας κάθε πλαισίου κρύβεται μία γενική: σωστό ίσον ανθρωπιστική στάση ζωής. Τα άτομα που συμβάλλουν στην ανατροφή μας συντελούν τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια υπόστασή μας. Όταν η τελευταία διέπετε από ανθρωπισμό, προσπάθεια και βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, μπορούμε δημόσια να ευχαριστούμε τα «θεμέλιά» μας, όσο και αν έχουμε διαφοροποιηθεί από αυτά.