Και είπεν ο άνθρωπος, γεννηθήτω φως

Στην μακραίωνη διαδρομή του ανθρώπου, η καταλυτική παρουσία του φωτός αποτέλεσε πηγή μύθων και θαυμασμού. Παράλληλα όμως η δημιουργία τεχνητού φωτός, που καταλύει τα σκοτάδια και την νύχτα άλλαξε ουσιαστικά τον τρόπο ζωής και την καθημερινότητά του.

Η φωτιά συνιστά την πρώτη τεχνητή πηγή φωτός, και η ανακάλυψή της τοποθετείται στο απώτερο παλαιολιθικό παρελθόν. Αξιόπιστες όμως τεχνικές για την εκμετάλλευσή της φαίνεται να διαθέτει μόνο άνθρωπος της νεολιθικής εποχής. Από τότε οι χρήσεις της φωτιάς φωτίζουν -κυριολεκτικά και μεταφορικά- τον δρόμο των κοινωνιών του πολιτισμού, και στηρίζουν την τεχνολογική πρόοδο.

Είναι λοιπόν δίκαιη η υπερηφάνεια και η πίκρα που εκφράζει, απαριθμώντας τις ευεργεσίες του στους ανθρώπους, και όμως δεσμώτης πια, ο Προμηθέας του Αισχύλου:

Τους έκανα κι ένα άλλο δώρο: τη φωτιά
Απ όπου αμέτρητες τέχνες θα μάθουν.

Δεν αξίζει η επιμονή σε τεχνικές λεπτομέρειες. Γεγονός είναι ότι η εξάπλωση των ποικίλων τρόπων ηλεκτρικού φωτισμού άλλαξε την ανθρώπινη καθημερινότητα – αλλά και τις προοπτικές της. Η ζωή μας συναντά σε κάθε βήμα της το τεχνητό φως: με μεγάλη ποικιλία ως προς την ένταση, το χρώμα του ή την ευκολία που υπηρετεί τις ανάγκες μας. Οι χώροι δουλειάς και τα καταστήματα έχουν τους δικούς τους φωτισμούς, οι δρόμοι είναι και τη νύχτα προσπελάσιμοι, στους υπόγειους σιδηροδρόμους οι επιβάτες μπορούν ακόμα και να διαβάσουν, η νυχτερινή ψυχαγωγία -αν είναι ψυχαγωγία!- χρησιμοποιεί προβολείς και δέσμες φωτός.

Η αφθονία του τεχνητού φωτός διώχνει τη νύχτα από παντού, έχει όμως παράλληλα και τα σοβαρά της παρεπόμενα: αυξάνει ακόμα περισσότερο την απόσταση του ανθρώπου από την φύση και τους ψιθυρισμούς της. Στις σημερινές κατοικίες, το άπλετο φυσικό φως θεωρείται ακριβό πλεονέκτημα, ενώ ακόμα και η θέαση του νυχτερινού ουρανού είναι πια αδύνατη στις μεγάλες πόλεις.

Η βασανιστική νοσταλγία του φυσικού φωτός και της μοναδικής ποιότητάς του -είτε πρόκειται για το ήπιο φως του δειλινού είτε για το λαμπρό φως μιας καλοκαιρινής ημέρας- χαρακτηρίζει την σύγχρονη ζωή. Παράλληλα όμως με την νοσταλγία του φωτός, τον συγγραφέα βασάνιζε και η νοσταλγία εκείνης, οι προσδοκίες που γεννά η μνήμη. Κάποιες στιγμές ωστόσο δεν ήταν βέβαιος αν την συνάντησε ποτέ, φοβόταν ότι μπορεί να ήταν απλώς μια οπτασία του φωτός, ότι το πρόσωπο και οι κινήσεις της οφείλονταν στο φως και στους αντικατοπτρισμούς του.