ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ τῶν ἐν Χερρονήσῳ (38-47)

[38] Εἰσὶ τοίνυν τινὲς οἳ τότ᾽ ἐξελέγχειν τὸν παριόντ᾽ οἴονται, ἐπειδὰν ἐρωτήσωσι «τί οὖν χρὴ ποιεῖν;» οἷς ἐγὼ μὲν τὸ δικαιότατον καὶ ἀληθέστατον τοῦτ᾽ ἀποκρινοῦμαι, ταῦτα μὴ ποιεῖν ἃ νυνὶ ποιεῖτε, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ καθ᾽ ἕκαστον ἀκριβῶς ἐρῶ. καὶ ὅπως, ὥσπερ ἐρωτῶσι προθύμως, οὕτω καὶ ποιεῖν ἐθελήσουσιν.

[39] πρῶτον μέν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῦτο παρ᾽ ὑμῖν αὐτοῖς βεβαίως γνῶναι, ὅτι τῇ πόλει Φίλιππος πολεμεῖ καὶ τὴν εἰρήνην λέλυκεν (καὶ παύσασθε περὶ τούτου κατηγοροῦντες ἀλλήλων) καὶ κακόνους μέν ἐστι καὶ ἐχθρὸς ὅλῃ τῇ πόλει καὶ τῷ τῆς πόλεως ἐδάφει,

[40] προσθήσω δὲ καὶ τοῖς ἐν τῇ πόλει πᾶσιν ἀνθρώποις, καὶ τοῖς μάλιστ᾽ οἰομένοις αὐτῷ χαρίζεσθαι (εἰ δὲ μή, σκεψάσθων Εὐθυκράτη καὶ Λασθένη τοὺς Ὀλυνθίους, οἳ δοκοῦντες οἰκειότατ᾽ αὐτῷ διακεῖσθαι, ἐπειδὴ τὴν πόλιν προὔδοσαν, πάντων κάκιστ᾽ ἀπολώλασιν), οὐδενὶ μέντοι μᾶλλον ἢ τῇ πολιτείᾳ πολεμεῖ οὐδ᾽ ἐπιβουλεύει, καὶ σκοπεῖ μᾶλλον οὐδὲ ἓν τῶν πάντων, ἢ πῶς ταύτην καταλύσει.

[41] καὶ τοῦτ᾽ εἰκότως τρόπον τινὰ πράττει· οἶδεν γὰρ ἀκριβῶς ὅτι οὐδ᾽ ἂν πάντων τῶν ἄλλων γένηται κύριος, οὐδὲν ἔστ᾽ αὐτῷ βεβαίως ἔχειν, ἕως ἂν ὑμεῖς δημοκρατῆσθε, ἀλλ᾽ ἐάν ποτε συμβῇ τι πταῖσμα, ἃ πολλὰ γένοιτ᾽ ἂν ἀνθρώπῳ, ἥξει πάντα τὰ νῦν συμβεβιασμένα καὶ καταφεύξεται πρὸς ὑμᾶς·

[42] ἐστὲ γὰρ ὑμεῖς οὐκ αὐτοὶ πλεονεκτῆσαι καὶ κατασχεῖν ἀρχὴν εὖ πεφυκότες, ἀλλ᾽ ἕτερον λαβεῖν κωλῦσαι καὶ ἔχοντ᾽ ἀφελέσθαι δεινοί, καὶ ὅλως ἐνοχλῆσαι τοῖς ἄρχειν βουλομένοις καὶ πάντας ἀνθρώπους εἰς ἐλευθερίαν ἐξελέσθαι ἕτοιμοι. οὔκουν βούλεται τοῖς ἑαυτοῦ καιροῖς τὴν παρ᾽ ὑμῶν ἐλευθερίαν ἐφεδρεύειν, οὐδὲ πολλοῦ δεῖ, οὐ κακῶς οὐδ᾽ ἀργῶς ταῦτα λογιζόμενος.

[43] πρῶτον μὲν δὴ τοῦτο δεῖ, ἐχθρὸν ὑπειληφέναι τῆς πολιτείας καὶ τῆς δημοκρατίας ἀδιάλλακτον ἐκεῖνον· εἰ γὰρ μὴ τοῦτο πεισθήσεσθε ταῖς ψυχαῖς, οὐκ ἐθελήσεθ᾽ ὑπὲρ τῶν πραγμάτων σπουδάζειν· δεύτερον δ᾽ εἰδέναι σαφῶς ὅτι πάνθ᾽ ὅσα πραγματεύεται καὶ κατασκευάζεται νῦν, ἐπὶ τὴν ἡμετέραν πόλιν παρασκευάζεται, καὶ ὅπου τις ἐκεῖνον ἀμύνεται, ἐνταῦθ᾽ ὑπὲρ ἡμῶν ἀμύνεται.

[44] οὐ γὰρ οὕτω γ᾽ εὐήθης οὐδεὶς ὃς ὑπολαμβάνει τὸν Φίλιππον τῶν μὲν ἐν Θρᾴκῃ κακῶν (τί γὰρ ἂν ἄλλο τις εἴποι Δρογγίλον καὶ Καβύλην καὶ Μάστειραν καὶ ἃ νῦν ἐξαιρεῖ [καὶ κατασκευάζεται];) τούτων μὲν ἐπιθυμεῖν καὶ ὑπὲρ τοῦ ταῦτα λαβεῖν καὶ πόνους καὶ χειμῶνας καὶ τοὺς ἐσχάτους κινδύνους ὑπομένειν,

[45] τῶν δ᾽ Ἀθηναίων λιμένων καὶ νεωρίων καὶ τριήρων καὶ τῶν ἔργων τῶν ἀργυρείων καὶ τοσούτων προσόδων οὐκ ἐπιθυμεῖν, ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὑμᾶς ἐάσειν ἔχειν, ὑπὲρ δὲ τῶν μελινῶν καὶ τῶν ὀλυρῶν τῶν ἐν τοῖς Θρᾳκίοις σιροῖς ἐν τῷ βαράθρῳ χειμάζειν. οὐκ ἔστι ταῦτα, ἀλλὰ κἀκεῖν᾽ ὑπὲρ τοῦ τούτων γενέσθαι κύριος καὶ τἄλλα πάντα πραγματεύεται.

[46] τί οὖν εὖ φρονούντων ἀνθρώπων ἐστίν; εἰδότας ταῦτα καὶ ἐγνωκότας τὴν μὲν ὑπερβάλλουσαν καὶ ἀνήκεστον ταύτην ῥᾳθυμίαν ἀποθέσθαι, χρήματα δ᾽ εἰσφέρειν καὶ τοὺς συμμάχους ἀξιοῦν, καὶ ὅπως τὸ συνεστηκὸς τοῦτο συμμενεῖ στράτευμ᾽ ὁρᾶν καὶ πράττειν, ἵν᾽ ὥσπερ ἐκεῖνος ἕτοιμον ἔχει δύναμιν τὴν ἀδικήσουσαν καὶ καταδουλωσομένην ἅπαντας τοὺς Ἕλληνας, οὕτω τὴν σώσουσαν ὑμεῖς καὶ βοηθήσουσαν ἅπασιν ἕτοιμον ἔχητε.

[47] οὐ γὰρ ἔστι βοηθείαις χρωμένους οὐδέποτ᾽ οὐδὲν τῶν δεόντων πρᾶξαι, ἀλλὰ κατασκευάσαντας δεῖ δύναμιν, καὶ τροφὴν ταύτῃ πορίσαντας καὶ ταμίας καὶ δημοσίους, καὶ ὅπως ἔνι τὴν τῶν χρημάτων φυλακὴν ἀκριβεστάτην γενέσθαι, οὕτω ποιήσαντας, τὸν μὲν τῶν χρημάτων λόγον παρὰ τούτων λαμβάνειν, τὸν δὲ τῶν ἔργων παρὰ τοῦ στρατηγοῦ. κἂν οὕτω ποιήσητε καὶ ταῦτ᾽ ἐθελήσηθ᾽ ὡς ἀληθῶς, ἄγειν εἰρήνην δικαίαν καὶ μένειν ἐπὶ τῆς αὑτοῦ Φίλιππον ἀναγκάσετε, οὗ μεῖζον οὐδὲν ἂν γένοιτ᾽ ἀγαθόν, ἢ πολεμήσετ᾽ ἐξ ἴσου.

***
[38] Υπάρχουν λοιπόν κάποιοι που πιστεύουν ότι τότε αποστομώνουν τον ομιλητή, όταν τον ρωτήσουν «τι πρέπει λοιπόν να κάνουμε;». Σ᾽ αυτούς θα δώσω την πιο δίκαιη και πιο αληθινή απάντηση: μην κάνετε αυτά που κάνετε αυτήν τη στιγμή. Ωστόσο, θα μιλήσω και με λεπτομέρειες για το κάθε θέμα χωριστά. Και, όπως πρόθυμα ρωτούν, το ίδιο πρόθυμα να θελήσουν και να πράξουν.

[39] Πρώτα πρώτα, Αθηναίοι, πρέπει να είστε απόλυτα σίγουροι για ένα πράγμα, ότι ο Φίλιππος μας πολεμά και έχει λύσει την ειρήνη (και πάψτε να κατηγορείτε γι᾽ αυτό ο ένας τον άλλον), έχει κακές προθέσεις και είναι εχθρός ολόκληρης της πόλης, ακόμη και αυτού του χώματός της,

[40] και θα προσθέσω, σε κάθε άνθρωπο που βρίσκεται σ᾽ αυτήν, ακόμη και σ᾽ εκείνους που πιστεύουν ότι τον έχουν ικανοποιήσει στο μεγαλύτερο βαθμό (αν δεν με πιστεύουν, ας σκεφθούν τον Ευθυκράτη και τον Λασθένη από την Όλυνθο, οι οποίοι, παρόλο που πίστευαν ότι είχαν τις πιο φιλικές σχέσεις με τον Φίλιππο, αφού παρέδωσαν σ᾽ αυτόν την πόλη τους με προδοσία, έχουν αφανιστεί με τον χειρότερο τρόπο από όλους τους ανθρώπους). Τίποτε όμως δεν πολεμά και δεν επιβουλεύεται περισσότερο παρά το πολίτευμά μας, και τίποτε άλλο δεν τον απασχολεί περισσότερο παρά πώς θα το καταλύσει.

[41] Κατά κάποιον τρόπο είναι φυσικό να ενεργεί έτσι. Γιατί γνωρίζει επακριβώς ότι, και αν ακόμη εξουσιάσει σε όλους τους άλλους, δεν θα μπορεί να κατέχει τίποτε με σιγουριά, όσο εσείς έχετε δημοκρατικό πολίτευμα, και, αν ποτέ του συμβεί κάποια ατυχία, —πολλά μπορούν να συμβούν στον άνθρωπο— τότε όλοι, όσοι τώρα είναι καταπιεσμένοι, θα έρθουν και θα βρουν καταφύγιο σε σας.

[42] Γιατί από τη φύση σας δεν είστε πλασμένοι να επιδιώκετε επέκταση και μόνιμη εξουσία, αλλά είστε πολύ ικανοί στο να εμποδίζετε άλλον να την πάρει, και να του την αφαιρέσετε, αν την έχει, και γενικά πρόθυμοι στο να προκαλείτε σύγχυση σε όσους θέλουν να εξουσιάζουν, και να οδηγείτε όλους τους ανθρώπους στην ελευθερία. Γι᾽ αυτό, δεν θέλει το φιλελεύθερο πνεύμα σας να επαγρυπνεί και να εξουδετερώνει τις ευκαιρίες του· κάθε άλλο μάλιστα· και οι σκέψεις του αυτές δεν είναι λανθασμένες ούτε και εκτός λογικής.

[43] Επομένως, το πρώτο που επιβάλλεται είναι να θεωρήσετε εκείνον αδιάλλακτο εχθρό του κράτους της Αθήνας και της δημοκρατίας. Γιατί, αν δεν πιστέψετε βαθιά μέσα στις ψυχές αυτό, δεν θα θελήσετε να ενδιαφερθείτε σοβαρά για την κατάσταση. Δεύτερον, να είστε απόλυτα σίγουροι ότι όλες οι σημερινές ενέργειες και μηχανορραφίες του είναι προετοιμασίες εναντίον της πόλης μας. Και όπου κάποιος προβάλλει αντίσταση σ᾽ εκείνον, είναι σαν να υπερασπίζεται εδώ τα συμφέροντά μας.

[44] Γιατί κανένας δεν είναι τόσο αφελής, ώστε να πιστεύει ότι ο Φίλιππος επιθυμεί τα ασήμαντα αυτά μέρη στη Θράκη (γιατί πώς αλλιώς θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει τον Δρογγίλο, την Καβύλη και τη Μάστειρα και όσα άλλα μέρη καταλαμβάνει τώρα και τα οχυρώνει;) και ότι, προκειμένου να αποκτήσει αυτά, υπομένει κόπους και κακουχίες και διατρέχει τους έσχατους κινδύνους,

[45] αλλά ότι δεν θέλει τα Αθηναϊκά λιμάνια, τα νεώρια, τις τριήρεις, τα μεταλλεία αργύρου και τα τόσα έσοδα της πόλης, αλλά θα σας αφήσει να τα κρατήσετε, ενώ αυτός θα ξεχειμωνιάζει σ᾽ εκείνον τον όλεθρο για το κεχρί και το κριθάρι, που βρίσκονται στα θρακικά πιθάρια. Δεν γίνονται αυτά, αλλά τόσο εκείνες όσο και όλες οι άλλες δραστηριότητές του αποσκοπούν στο να γίνει κύριος των δικών σας εδώ πραγμάτων.

[46] Ποιο είναι λοιπόν το καθήκον ανθρώπων μυαλωμένων; Αφού αντιληφθείτε και συνειδητοποιήσετε αυτά, να αποβάλετε την υπερβολική και αθεράπευτη νωθρότητα που σας διακρίνει, να συνεισφέρετε χρήματα, να ζητήσετε και από τους συμμάχους σας και να προσέξετε και να ρυθμίσετε πώς θα διατηρηθεί το εκστρατευτικό αυτό σώμα που έχει συγκροτηθεί, ώστε, όπως ακριβώς έχει ο Φίλιππος δύναμη έτοιμη να διαπράξει αδικίες και να υποδουλώσει όλους τους Έλληνες, έτσι να έχετε και σεις μια αντίστοιχη δύναμη, που θα τους σώσει και θα βοηθήσει όλους.

[47] Γιατί με περιστασιακές αποστολές βοήθειας δεν είναι δυνατόν να πετύχετε ποτέ τίποτε από όσα πρέπει, αλλά πρέπει πρώτα να συγκροτήσετε στρατιωτική δύναμη, να της εξασφαλίσετε τα μέσα συντήρησης, να διορίσετε ταμίες και υπαλλήλους και να ρυθμίσετε με ποιον τρόπο θα είναι δυνατόν να υπάρχει αυστηρότατος έλεγχος· αφού λοιπόν κάνετε αυτά, στη συνέχεια πρέπει να ζητήσετε από αυτούς λογαριασμό για τη διαχείριση των χρημάτων, αλλά για τις πολεμικές επιχειρήσεις ευθύνες από τον στρατηγό. Αν ενεργήσετε έτσι και θελήσετε πραγματικά να κάνετε αυτά, θα αναγκάσετε τον Φίλιππο να τηρεί δίκαιη ειρήνη και να μένει στη χώρα του· μεγαλύτερη επιτυχία από αυτήν καμιά δεν θα μπορούσε να υπάρξει· διαφορετικά, θα πολεμήσετε με ίσους όρους.