Οι επικρίσεις του Kant κατά της ψυχολογίας και ο Γερμανός ψυχολόγος Nicolas Tetens

Ο Kant θεωρούσε ότι η ψυχολογία δεν είχε καταστατική θέση αφού δεν διέθετε ούτε τη θεμελιώδη σημασία της επιστημολογίας και της μεταφυσικής ούτε την πρακτική επιτακτικότατα της ηθικής. Δεν έμπαινε κάτω από την επικεφαλίδα της επιστήμης, στο βαθμό που δεν επέτρεπε την ποσοτικοποίηση, η οποία ήταν για τον Kant το κυριότερο κριτήριο της επιστήμης, ο οποίος έφτασε στο σημείο να μη θεωρήσει άξια αυτού του ονόματος ούτε τη χημεία.

Ορθολογική και εμπειρική ψυχολογία

Ο Kant ήρθε στην ψυχολογία πάνοπλος σαν ιππότης της μεταφυσικής. Είχε ήδη δώσει ένα θανάσιμο χτύπημα στην ψυχή ως υπόσταση στην Κριτική του καθαρού Λόγου του και πραγματεύτηκε τον εαυτό ως λογική διαδικασία (συνθετική ενότητα της κατάληψης), η οποία ίσως πρέπει να είναι θεμελιωμένη από άποψη φυσιολογίας.

Η ορθολογική Ψυχολογία, ως τον Kant, περιστρεφόταν γύρω από την ψυχή, αλλά για τον Kant η ψυχή είναι μόνο ένα αίτημα του πρακτικού Λόγου, για τα συμφέροντα της ηθικής και της θρησκείας.

Η ορθολογική ψυχολογία ασχολείται μ' αυτό το εγώ, αυτόν τον σκεπτόμενο εαυτό, με τρόπο αυστηρά λογικό και a priori, βάζοντας τη μια πρόταση αντιμέτωπη με την άλλη πρόταση, προκειμένου να φτάσει σ' ένα έγκυρο συμπέρασμα, ειδάλλως ολόκληρη η μέθοδος θα ανατραπεί από το να συνδυάζεται αυτό που δεν μπορεί να συνδυαστεί. Η ορθολογική Ψυχολογία εξετάζει τη φύση των θεμελιωδών στοιχείων από τη σκοπιά της οροθέτησης εννοιών, και είναι κατά συνέπεια μάλλον ένας κλάδος γνώσης παρά ένα σώμα γεγονότων .

Η εμπειρική ψυχολογία από την άλλη μεριά ασχολείται με παρατηρήσεις πάνω στις νοητικές εμπειρίες του ατόμου, και επειδή αυτές είναι υποκειμενικές, το σώμα των δεδομένων δεν μπορεί να ενταχθεί στην κατηγορία της επιστήμης, αλλά μάλλον αποτελεί μια σειρά παρατηρήσεων και γνωμών. Αν είναι κάτι η ορθολογική Ψυχολογία, είναι περισσότερο επιστήμη, επειδή χρειάζεται έννοιες, όπως γίνεται στα μαθηματικά ή τη λογική, αλλά έχει πολύ μικρή έκταση γιατί ασχολείται μόνο με τον εαυτό ως σκεπτόμενο, τις φάσεις και τις διαβαθμίσεις του, τη διαφοροποίησή του από άλλες έννοιες (ύλη, χώρος, χρόνος).

Η εμπειρική ψυχολογία καλύπτει κάθε αίσθηση, συγκίνηση, αντίληψη, ιδέα κλπ., αλλά αυτές μπορούν μόνο να καταγραφούν. Δεν υπάρχει αναμεμειγμένη καμιά a priori αρχή, επομένως δεν μπορούμε να βρούμε καμιά αιτιακή σχέση ή να προείπουμε γεγονότα.

 

Η ανθρωπολογία του Kant

Η ανθρωπολογία του Kant είναι η Ψυχολογία του ατόμου εζεταζόμενη σε σχέση με το όλον. Μ ' άλλα λόγια, η κοινωνική συμπεριφορά, τα έθιμα και οι λαϊκές συνήθειες υποβάλλονται σε εξέταση. Παρόλο που ο Kant δεν εγκατέλειψε ποτέ την πόλn Κένιγκσμπεργκ, ήταν απόλυτα ενήμερος σχετικά με την πολιτική γεωγραφία και την εθνική γνώση που οφείλεται στην πείρα, και η Anthropologie του είναι το πιο διασκεδαστικό από τα έργα του, κι όμως, περιέργως, είναι ένα από τα λίγα έργα του που δεν μεταφράστηκαν στα αγγλικά . Αναμφίβολα, ο λόγος είναι ότι θεωρείται πολύ κατώτερο από τα μείζονα έργα του, επειδή προδίδει μια αδιάφορη στάση, όπως ένας διευθυντής ορχήστρας με αυστηρά στάνταρ, ο οποίος σταματά για να δώσει μια συναυλία ποπ.

Ο Kant μολαταύτα προεξόφλησε σε μεγάλο βαθμό τη μεταγενέστερη κριτική της ενδοσκόπησης. Φαίνεται προσκολλημένος σ' έναν ψυχοφυσικό παραλληλισμό περισσότερο από τον Tetens, ο οποίος νόμιζε ότι το Εγώ δεν έχει νευρικό αντίστοιχο, και η επίδρασή του εισχώρησε στην ψυχολογία μέσω διαφόρων δηλ. μέσω της πεποίθησής του ότι ο χώρος και ο χρόνος είναι αρχέγονες εποπτείες του νου, έδωσε την πρώτη ώθηση για τη δημιουργία των νατιβιστικών θεωριών στην αντίληψη.
Οσον αφορά τη διάκριση μεταξύ των ορθολογικών και εμπειρικών φάσεων, ο Kant είχε ήδη βρει τη διάκριση στον παλιότερο συγκαιρινό του, τον Christian Wolff, έναν οπαδό του Lebniz, ο οποίος εφάρμοσε τη θεωρία των μονάδων στη σχέση σώματος και ψυχής, αλλα ο Kant με την καθολική κριτική του μέθοδο έδωσε μια πιο οριστική κατάληξη στο ζήτημα.

Tetens, ο πρώτος σημαντικός Γερμανός ψυχολόγος

O Tetens, συγκαιρινός του Kant, του οποίου η φήμη ως φιλοσόφου αποδείχθηκε καταστρεπτική για τη φήμη κάποιου που τον επισκίαζε στην ψυχολογία μπορεί να θεωρηθεί ως ο πρώτος σημαντικός Γερμανός ψυχολόγος.

Σ' όλα όσα έγραψε ο Tetens αποκαλύπτεται ένας εξαιρετικά κριτικός νους, ένας νους που υποδεικνύει μάλλον παρά διαβεώβαινει, ερωτά και ζυγίζει τα πράγματα, και όμως πετιέται με αναλαμπές που θα 'πρεπε να ήταν πολύ φωτεινές για τα μάτια των συναδέλφων του . Ο Tetens ήταν συστηματικός. Ο πίνακας των περιεχομένων του είναι αναλυτικός και έτσι μαθαίνει κανείς τα βήματά του.

Θα μας έπαιρνε πολύ χώρο να απαριθμήσουμε όλα τα συμπεράσματά του, αλλά ορισμένα απ' αυτά είναι:

Η ανεξαρτησία και ο ρόλος των συναισθημάτων, ένα συμπέρασμα που τον φέρνει στη σύγχρονη δυναμική θέση παρά στους Ψυχολόγους της εποχής του. Δεχόταν την ενδοσκόπηση ως μέθοδο, παρά τα επιχειρήματα που πρόταξαν εναντίον της ο Comte και έναν αιώνα αργότερα οι μπηχείβιοριστές.

Ο Tetens δεχόταν ότι είναι σχεδόν αδύνατο να παρατηρούμε και την ίδια στιγμή να παρατηρούμε την παρατηρούσα διαδικασία, αλλά υποστήριζε ότι αυτό που παρατηρούμε στην πραγματικότητα είναι η αντανάκλαση της άμεσης τήρησης όπως εμφανίζεται αυτή σε μια άμεση μνήμη.

Ο Tetens μελέτησε τα προβλήματα της μνήμης

Πώς συγκρατούμε τις ιδέες; Όταν μιλά για υλικές ιδέες, εννοεί εγκεφαλικές διαδικασίες. Εικάζει ότι ο εγκέφαλος αποτελείται από μια ουσία που επιτρέπει κάποια μικρή ταλάντευση των ινών της (πιθανόν μορίων, αν είχε σκεφτεί με όρους μικροσκοπίου), έτσι ώστε η μνήμη μπορεί να είναι μια διαρκής ηχώ. Δεν έχασε απ' τα μάτια του τις δυσκολίες που παρουσιάζονται μ' αυτή τη θεωρία, όπως την αλλαγή υφής με την ηλικία, αλλά, όπως κι αν έχει το πράγμα, τα ίδια τα ερωτήματα που φέρνει στην επιφάνεια είναι μεγάλης σημασίας.

 

Ο Tetens, αν και νεότερος του Kant κατά δώδεκα χρόνια, σπάνια αναφέρει τον μεγάλο συγκαιρινό του. Αντίθετα αναφέρει πολύ συχνά τα ονόματα των Βonnet, Hartley και Search. Πρέπει να θυμηθούμε ότι ο Kant άρχισε να διδάσκει ψυχολογία, ή ανθρωπολογία όπως την αποκαλούσε ο ίδιος, αργά στη ζωή του, και το βιβλίο του Anthropology in Its Pragmatic Aspect εμφανίστηκε μετά τα εβδομήντα του. Δεν είναι ανθρωπολογία, όπως την εννοούμε σήμερα, αλλά εμπειρική ψυχολογία, όπως διακρίνεται αυτή από την ορθολογική ψυχολογία, εκτεταμένη τόσο όσο να φτάνει πέρα από το άτομο.