ΛΟΥΚΡΗΤΙΟΣ: Μόνο η φιλοσοφία μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο

T. LUCRETII De rerum natura liber II, v. 37-61
Λουκρητίου Για τη φύση των πραγμάτων βιβλίο 2ο, στ. 37-61

Γι’ αυτό, επειδή
τίποτε δεν προσφέρουν
οι θησαυροί
στο δικό μας σώμα
καθόλου δεν μας ωφελούν
οι θησαυροί
ούτε η ευγενική καταγωγή
ούτε η δόξα της εξουσίας,
που υπερέχει,
πρέπει να νομίζουμε/
πρέπει να σκεφτούμε
ότι καθόλου δεν ωφελεί
επίσης το πνεύμα
(των ανθρώπων).
Μήπως τάχα/Εκτός αν ίσως,
όταν βλέπεις
τις δικές σου λεγεώνες
να εκτελούν
με ορμή/ ορμητικά
στο πεδίο του Άρη/
στο Μάρτιο κάμπο
πολεμικές ασκήσεις,
ενισχυμένες/υποστηριζόμενες
από μεγάλες επικουρικές δυνάμεις/
εφεδρείες
και με δυνάμεις
ιππικού
στολισμένες με όπλα/
παραταγμένες με πλήρη εξάρτυση
κι εξίσου
με ομοψυχία (θάρρος)
(όταν βλέπεις)
πειρατικά πλοιάρια,
τότε οι δεισιδαιμονίες (σου)
τρέμοντας/τρομαγμένες
απ’ αυτά τα πράγματα
δε θα φύγουν
απ’ την ψυχή σου/
απ’ το πνεύμα σου
τρομαγμένες
και οι φόβοι του θανάτου
(δε) θ’ αφήσουν
το στήθος/ την καρδιά (σου)
ελεύθερο/ελεύθερη
κι απαλλαγμένο/ κι απαλλαγμένη
απ’ τις φροντίδες/απ’ το άγχος.
Γιατί, αν βλέπουμε/
Αν όμως θεωρούμε
ότι αυτά είναι γελοία
και πλάνη (μίμηση αστεία)
(αν) στην πραγματικότητα
κι οι αληθινοί φόβοι
των ανθρώπων
και οι κουραστικές έγνοιες
(των ανθρώπων)
ούτε φοβούνται
τις κλαγγές των όπλων
ούτε (φοβούνται)
τα σκληρά βέλη/
τ’ άσπλαχνα βέλη
κι άφοβα/ με θράσος
τριγυρνούν
μέσα στις αυλές των βασιλιάδων
και (μέσα) στους ισχυρούς
του κόσμου/της γης,
ούτε σέβονται
τη λάμψη απ’ το χρυσάφι
ούτε τη λαμπρή λάμψη
των πορφυρών ρούχων,
γιατί ν’ αμφιβάλλεις
ότι όλα αυτά
δαμάζονται (μόνο)
με τη λογική σκέψη/
με τη φιλοσοφία,
μάλιστα επειδή
όλη η ζωή (μας)
περνά δύσκολα/
είναι ένας αδιάκοπος αγώνας
μέσα στα σκοτάδια;
Γιατί σαν τα παιδιά
φοβούνται/τρέμουν
και φοβούνται
απ’ όλα /το καθετί
μέσα στα πυκνά σκοτάδια,
έτσι (κι) εμείς
συχνά/ κάποτε/ μερικές φορές
μέσα στο φως φοβόμαστε,
όσα είναι καθόλου
περισσότερο τρομακτικά (φοβερά)
παρά όσα τα παιδιά
φοβούνται τα σκοτάδια
και φαντάζονται
ότι θα (τους) συμβούν.
Λοιπόν είναι ανάγκη
(να) σκορπίσουν
αυτόν τον τρόμο/φόβο
και τα σκοτάδια της ψυχής
όχι οι ακτίνες της ψυχής
ούτε τα φωτεινά
βέλη της μέρας,
αλλά η παρατήρηση/εξέταση
της φύσης/ των φυσικών φαινομένων
και η εξήγηση/ερμήνεια
(της φύσης/των φυσικών φαινόμενων)

ΝΟΗΜΑ

Η ευγενική καταγωγή και η δόξα της εξουσίας δεν ωφελούν το σώμα και το πνεύμα των ανθρώπων. Άραγε οι άνθρωποι απαλλάσσονται απ’τις δεισιδαιμονίες τους, απ’το φόβο του θανάτου κι απ’το άγχος τους, όταν παρατηρούν τις ρωμαϊκές λεγεώνες να εκτελούν πολεμικές ασκήσεις στο πεδίο του Άρη, προελαύνοντας με ορμή, ενισχυμένες με εφεδρείες και δυνάμεις ιππικού παραταγμένες με πλήρη εξάρτυση κι ομοψυχία; Αν όμως αυτά οι άνθρωποι τα θεωρούν γελοία κι αστεία μίμηση, στην πραγματικότητα οι φόβοι και οι κουραστικές έγνοιες τους δε φοβούνται ούτε απ’τις κλαγγές των όπλων, ούτε απ΄τα άσπλαχνα βέλη, αν οι άνθρωποι συναναστρέφονται άφοβα τους βασιλιάδες και τους ισχυρούς τους κόσμου αν αδιαφορούν για τη λάμψη του χρυσαφιού και για τ’αστραφτερά πορφυρά ρούχα, τότε μπορούν όλα αυτά να τα δαμάσουν με τη λογική σκέψη τους, αφού η ανθρώπινη ζωή είναι ένα αδιάκοπος αγώνας μέσα στο σκοτάδι; Γιατί, όπως τα μικρά παιδιά φοβούνται μέσα στο φως πράγματα που δεν είναι πιο φοβερά από εκείνα που τρομάζουν τα μικρά παιδιά και που φαντάζονται ότι θα τους συμβούν. Επομένως, το φόβο αυτό και τα σκοτάδια της ανθρώπινης ψυχής πρέπει να τα σκορπίσουν, όχι οι ακτίνες του ήλιου και τα φωτεινά βέλη της ημέρας, αλλά η παρατήρηση και η ερμηνεία/η εξέταση και η εξήγηση των φυσικών φαινομένων.

Στους στίχους ΙΙ 37-61 ο Λουκρήτιος τονίζει ότι μόνο η παρατήρηση (εξέταση) και η ερμηνεία (εξήγηση) των φυσικών φαινομένων. δηλαδή η φιλοσοφία, μπορούν ν’απαλλάξουν τους ανθρώπους απ’τις δεισιδαιμονίες, το φόβο του θανάτου και γενικά απ’το άγχος τους. Επειδή η ανθρώπινη ζωή είναι ένας αδιάκοπος αγώνας μέσα στο σκοτάδι, πρέπει οι άνθρωποι να μη φοβούνται μέσα στο φως της αλήθειας, όπως τα μικρά παιδιά τρέμουν μέσα στο σκοτάδι και φοβούνται το καθετί. Μόνο με τη λογική σκέψη οι άνθρωποι μπορούν να δαμάσουν όλους τους φόβους και τις κουραστικές έγνοιές τους.

Ο Επίκουρος (341-270πΧ) δίδασκε ότι η φιλοσοφία και κάθε γνώση εξυπηρετούν την ευδαιμονία και την ψυχική αταραξία, που πετυχαίνεται με την έλλειψη πόνου. Η ψυχική “αταραξία” είναι μία ήρεμη ηδονή. Ο Επίκουρος επηρεασμένος από τη διδασκαλία του Δημόκριτου ήταν υλιστής. Δεχόταν ότι η μοναδική πηγή γνώσης είναι κατ’αίσθηση αντίληψη. Επίσης δεχόταν πολλούς θεούς, όχι Ένα (θεό). Οι θεοί κατά τον Επίκουρο δεν ενδιαφέρονται για τον άνθρωπο και για τις υποθέσεις του κόσμου. Άλλωστε ούτε δημιούργησαν τον κόσμο. Οπαδοί του Επίκουρου ήταν: ο Ζήνων ο Σιδώνιος και ο Λατίνος ποιητής Λουκρήτιος.

ΛΟΥΚΡΗΤΙΟΣ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ