Η Μεταλλική Επανάσταση

Με την δεύτερη μεγάλη κοσμοϊστορική Επανάσταση στην ανθρώπινη ιστορία περνάμε από την βασική εμπειρία της βαθειάς Γης στην επόμενη της μεταλλικής σκληρότητας. Από την χθόνια γονιμότητα και το βάθος της πραγματικότητας και τους κρύφιους μυχούς της κοσμικής μήτρας, που εκτρέφουν σύμβολα και καλύπτουν μυστήρια, στην κυριότητα των δυνάμεων, στις δημιουργικές τομές της καταστροφικής ισχύος, στον κοσμικό πέλεκυ και τον κεραυνό που οιακίζει τα πάντα (Ηράκλειτος), στον συνεκτικό άξονα των πεδίων.

Προς το τέλος της τέταρτης χιλιετίας π.Χ. συμβαίνει η μεγάλη μετατροπία. Πρώτα στις εύφορες πεδιάδες του Νείλου και της Μεσοποταμίας. Από τα διάσπαρτα χωριά ενός τοπικού πεδίου, εμφανίζεται μια αποτελεσματικότερη οργάνωση της ανθρωπογεωγραφίας με κέντρο (πόλη) και περιοχή (ύπαιθρος χώρα). Ο καταμερισμός της εργασίας προβαίνει γρήγορα στηρίζοντας και στηριζόμενος από την νέα δομή. Το μέταλλο επεκτείνει απεριόριστα την εργαλειακή υποστήριξη του μαγικού ανθρώπινου χεριού. Δομές εξουσίας αναπτύσσονται για να ανταποκριθούν στις ανάγκες της συνθετώτερης ανθρώπινης συλλογικότητας.

Η δυναμική της διαφοροποίησης και ολοκλήρωσης σε ολοένα υψηλότερα επίπεδα της ανθρώπινης συνύπαρξης και δραστηριότητας συνεχίζεται ακάθεκτη. Μεγάλοι γεωπολιτικοί χώροι ενοποιούνται, αρχικά στις πεδιάδες της ευφορίας, στους μεγάλους ποταμούς του Νείλου και του Ευφράτη. Γεννάται η ιδέα της απόλυτης Δύναμης ως σταθεροποιού άξονα του ανθρώπινου συστήματος, του Κυρίου των Δυνάμεων ως κρατούντος της κοσμικής τάξης. Η θρησκευτικότητα της ισχύος εκφράζει το μεταλλικό πνεύμα. Ο Κύριος κραδαίνων τον πέλεκυ ή τον κεραυνό. Αντί των Θεσμών του αίματος βασιλεύει τώρα ο Νόμος, θείος και ανθρώπινος. Οι αυτοκρατορίες θεμελιώνονται και εξελίσσονται.

Και ενώ αυτά συμβαίνουν στο ανατολικώτερο μέρος του μεγάλου κεντρικού γεωπολιτικού συστήματος της ιστορίας, στην Μέση Ανατολή και διαδοχικά στην Ανατολία, ανάλογη αλλά και διαφορετική είναι η πορεία των πραγμάτων στον Ελλαδικό χώρο, το Αρχιπέλαγος και την Δυτική Μ. Ασία.

Μια τάση εμμονής στην απολυτότητα της πόλης είναι εμφανής εξ αρχής, ιδίως στον ηπειρωτικό Ελλαδικό κορμό (με την Πελοπόννησο) και τις οιονεί προσαρτημένες σε αυτόν Κυκλάδες.

Ακόμη και το Μινωικό σύστημα που ακτινοβολεί από την Κρήτη συνιστά πολιτικά μια χαλαρή ηγεμονία της Κνωσσού, χωρίς ουσιαστική ενσωμάτωση των συμμετεχουσών πόλεων σε μια αυτοκρατορία. Η Μεγάλη θεά, μετεξέλιξη των Παλαιολιθικών «Αφροδιτών» της γονιμότητας μέσω της Νεολιθικής Κουροτρόφου Μητρός, αναδεικνύεται δεσπόζουσα θεότητα, με τον πάρεδρο νεαρό άρρενα θεό τον θνήσκοντα και ανιστάμενο. Η τέχνη έχει μια ιδιάζουσα φυσικότητα και κομψότητα, μια ζωντάνια και χάρη, τόσο στα χρώματα, όσο και στα σχήματα και στο σχέδιο. Το πρώιμο αυτό Μινωικό άνθος της φυσικότητας, μαζί με το συζυγές εξ αντιθέτου Κυκλαδικό κλειστό περατωμένο σχήμα αυστηρής δόμησης αλλά χαμογελαστής τονικότητας, αμφότερα αλληλοσυμπληρούμενα προϊδεάζουν την ανάδειξη της Ελληνικής Μορφής.

Μόνο στην τελευταία περίοδο της Εποχής του Χαλκού εμφανίζεται μια ισχυρότερη δόμηση της εξουσίας στον χώρο μας με το Μυκηναϊκό σύστημα, χαλαρώτερο πάντως από το αντίστοιχο και σύγχρονο Χετιτικό. Η κυριότητα του Άνακτα εκφράζεται πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά με την απόλυτη κεντρικότητα και μνημειακότητα του Μυκηναϊκού ανακτόρου (σε σαφή διάκριση μορφής και λειτουργικότητας τόσο από το Μινωικό Παλατιακό σύμπλεγμα όσο και από την κεντρική δομή της Ελληνικής πόλης). Αποκαλύπτεται επίσης με την ανάπτυξη του Θολωτού τάφου (το πολιτισμικό αντίστοιχο της Αιγυπτιακής δυναστικής πυραμίδας). Αλλά η θρησκευτικότητα, αν και πολυμερισμένη, παραμένει επικεντρωμένη στο προηγούμενο βίωμα της Μεγάλης θεάς, με απουσία μιας θεότητας της κυριότητας που θα αντιστοιχούσε προς την φύση και τον ρόλο του άνακτος στην ανθρώπινη κοινωνικότητα.

Και αυτή όμως η Μυκηναϊκή έμφαση στην εξουσία καταγράφεται στην συνείδηση του κλασσικού Ελληνισμού ως ξενική παρέμβαση – ο Δαναός, προεργαζόμενος την δυναστεία του ισχυρού ανδρός και οικογένειας, ήλθε από την Αίγυπτο, ο Κάδμος από την Φοινίκη και ο Πέλοψ των Πελοπιδών, κυρίων φανερώσεων της ανθρώπειας κυριότητας στον χώρο μας, θεμάτων της τραγωδίας της υπεροχής, έφθασε από την Λυδία.

ΔΕΣ:

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ - ΠΡΩΤΟΪΣΤΟΡΙΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ΣΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΜΙΝΩΙΚΗ ΚΡΗΤΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ