[VI] Ἐν δὲ τοῖς στρυφνοῖς καὶ πρεσβυτικοῖς ἧττον γίνεται ἡ φιλία, ὅσῳ δυσκολώτεροί εἰσι καὶ ἧττον ταῖς ὁμιλίαις χαίρουσιν· ταῦτα γὰρ δοκεῖ μάλιστ᾽ εἶναι φιλικὰ καὶ ποιητικὰ φιλίας. διὸ νέοι μὲν γίνονται φίλοι ταχύ, πρεσβῦται δ᾽ οὔ· οὐ γὰρ γίνονται φίλοι οἷς ἂν μὴ χαίρωσιν· ὁμοίως δ᾽ οὐδ᾽ οἱ στρυφνοί. ἀλλ᾽ οἱ τοιοῦτοι εὖνοι μέν εἰσιν ἀλλήλοις· βούλονται γὰρ τἀγαθὰ καὶ ἀπαντῶσιν εἰς τὰς χρείας· φίλοι δ᾽ οὐ πάνυ εἰσὶ διὰ τὸ μὴ συνημερεύειν μηδὲ χαίρειν ἀλλήλοις, ἃ δὴ μάλιστ᾽ εἶναι δοκεῖ φιλικά. πολλοῖς δ᾽ εἶναι φίλον κατὰ τὴν τελείαν φιλίαν οὐκ ἐνδέχεται, ὥσπερ οὐδ᾽ ἐρᾶν πολλῶν ἅμα (ἔοικε γὰρ ὑπερβολῇ, τὸ τοιοῦτο δὲ πρὸς ἕνα πέφυκε γίνεσθαι)· πολλοὺς δ᾽ ἅμα τῷ αὐτῷ ἀρέσκειν σφόδρα οὐ ῥᾴδιον, ἴσως δ᾽ οὐδ᾽ ἀγαθοὺς εἶναι. δεῖ δὲ καὶ ἐμπειρίαν λαβεῖν καὶ ἐν συνηθείᾳ γενέσθαι, ὃ παγχάλεπον. διὰ τὸ χρήσιμον δὲ καὶ τὸ ἡδὺ πολλοῖς ἀρέσκειν ἐνδέχεται· πολλοὶ γὰρ οἱ τοιοῦτοι, καὶ ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ αἱ ὑπηρεσίαι.Τούτων δὲ μᾶλλον ἔοικε φιλίᾳ ἡ διὰ τὸ ἡδύ, ὅταν ταὐτὰ ἀπ᾽ ἀμφοῖν γίνηται καὶ χαίρωσιν ἀλλήλοις ἢ τοῖς αὐτοῖς, οἷαι τῶν νέων εἰσὶν αἱ φιλίαι· μᾶλλον γὰρ ἐν ταύταις τὸ ἐλευθέριον. ἡ δὲ διὰ τὸ χρήσιμον ἀγοραίων. καὶ οἱ μακάριοι δὲ χρησίμων μὲν οὐδὲν δέονται, ἡδέων δέ· συζῆν μὲν γὰρ βούλονταί τισι, τὸ δὲ λυπηρὸν ὀλίγον μὲν χρόνον φέρουσιν, συνεχῶς δ᾽ οὐδεὶς ἂν ὑπομείναι, οὐδ᾽ αὐτὸ τὸ ἀγαθόν, εἰ λυπηρὸν αὐτῷ εἴη· διὸ τοὺς φίλους ἡδεῖς ζητοῦσιν. δεῖ δ᾽ ἴσως καὶ ἀγαθοὺς τοιούτους ὄντας, καὶ ἔτι αὑτοῖς· οὕτω γὰρ ὑπάρξει αὐτοῖς ὅσα δεῖ τοῖς φίλοις. οἱ δ᾽ ἐν ταῖς ἐξουσίαις διῃρημένοις φαίνονται χρῆσθαι τοῖς φίλοις· ἄλλοι γὰρ αὐτοῖς εἰσὶ χρήσιμοι καὶ ἕτεροι ἡδεῖς, ἄμφω δ᾽ οἱ αὐτοὶ οὐ πάνυ· οὔτε γὰρ ἡδεῖς μετ᾽ ἀρετῆς ζητοῦσιν οὔτε χρησίμους εἰς τὰ καλά, ἀλλὰ τοὺς μὲν εὐτραπέλους τοῦ ἡδέος ἐφιέμενοι, τοὺς δὲ δεινοὺς πρᾶξαι τὸ ἐπιταχθέν, ταῦτα δ᾽ οὐ πάνυ γίνεται ἐν τῷ αὐτῷ. ἡδὺς δὲ καὶ χρήσιμος ἅμα εἴρηται ὅτι ὁ σπουδαῖος· ἀλλ᾽ ὑπερέχοντι οὐ γίνεται ὁ τοιοῦτος φίλος, ἐὰν μὴ καὶ τῇ ἀρετῇ ὑπερέχηται· εἰ δὲ μή, οὐκ ἰσάζει ἀνάλογον ὑπερεχόμενος. οὐ πάνυ δ᾽ εἰώθασι τοιοῦτοι γίνεσθαι.
[1158b] Εἰσὶ δ᾽ οὖν αἱ εἰρημέναι φιλίαι ἐν ἰσότητι· τὰ γὰρ αὐτὰ γίνεται ἀπ᾽ ἀμφοῖν καὶ βούλονται ἀλλήλοις, ἢ ἕτερον ἀνθ᾽ ἑτέρου καταλλάττονται, οἷον ἡδονὴν ἀντ᾽ ὠφελείας· ὅτι δὲ καὶ ἧττόν εἰσιν αὗται φιλίαι καὶ μένουσιν, εἴρηται. δοκοῦσι δὲ [καὶ] δι᾽ ὁμοιότητα καὶ ἀνομοιότητα ταὐτοῦ εἶναί τε καὶ οὐκ εἶναι φιλίαι· καθ᾽ ὁμοιότητα γὰρ τῆς κατ᾽ ἀρετὴν φαίνονται φιλίαι (ἣ μὲν γὰρ τὸ ἡδὺ ἔχει ἣ δὲ τὸ χρήσιμον, ταῦτα δ᾽ ὑπάρχει κἀκείνῃ), τῷ δὲ τὴν μὲν ἀδιάβλητον καὶ μόνιμον εἶναι, ταύτας δὲ ταχέως μεταπίπτειν ἄλλοις τε διαφέρειν πολλοῖς, οὐ φαίνονται φιλίαι, δι᾽ ἀνομοιότητα ἐκείνης.
***
[6] Μεταξύ των στρυφνών και των ηλικιωμένων ανθρώπων η φιλία γεννιέται λιγότερο συχνά, αφού οι άνθρωποι αυτοί είναι πιο δύστροποι και χαίρονται λιγότερο τη συντροφιά των άλλων — αυτά δεν θεωρούν οι άνθρωποι πως είναι τα κυριότερα χαρακτηριστικά της φιλίας και αυτά που κατά κύριο λόγο γεννούν τη φιλία; Αυτός είναι ο λόγος που, ενώ οι νέοι άνθρωποι γίνονται γρήγορα φίλοι, οι ηλικιωμένοι όχι· πραγματικά, οι άνθρωποι δεν γίνονται φίλοι με αυτούς που δεν τους είναι ευχάριστοι· το ίδιο ισχύει και για τους στρυφνούς. Ωστόσο, οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να είναι ευνοϊκά διατεθειμένοι οι μεν στους δε· θέλουν, πράγματι, ο ένας το καλό του άλλου και σπεύδει ο ένας να συμπαρασταθεί στις ανάγκες του άλλου, φίλοι, ωστόσο, δεν είναι, γιατί δεν περνούν μαζί τις μέρες τους και ούτε βρίσκει ο ένας ευχαρίστηση στον άλλον — δυο πράγματα που θεωρούνται τα κατεξοχήν χαρακτηριστικά της φιλίας.
Να είναι κανείς φίλος με πολλούς ανθρώπους κατά τον τύπο της τέλειας φιλίας δεν είναι δυνατό, ακριβώς όπως δεν είναι δυνατό να είναι κανείς ερωτευμένος με περισσότερα πρόσωπα συγχρόνως (ο λόγος είναι ότι ο έρωτας είναι μια ακραία περίπτωση φιλίας, και ως τέτοια κανονικά δεν μπορεί να υπάρχει παρά ενσχέσει με ένα μόνο πρόσωπο)· ούτε και είναι εύκολο πολλά πρόσωπα να είναι συγχρόνως σε μεγάλο βαθμό αρεστά στον ίδιο άνθρωπο — και ίσως δεν είναι εύκολο όλοι αυτοί να είναι και αγαθοί άνθρωποι. Έπειτα, πρέπει κανείς να λάβει και πείρα του άλλου ανθρώπου και να δημιουργήσει μαζί του οικειότητα, κάτι που είναι εξαιρετικά δύσκολο. Για το χρήσιμο όμως και για την ευχαρίστηση μπορεί κανείς να γίνεται αρεστός σε πολλούς· γιατί οι χρήσιμοι ή οι ευχάριστοι άνθρωποι είναι πολλοί, και αυτού του είδους οι υπηρεσίες διεκπεραιώνονται μέσα σε λίγο χρόνο.
Από αυτά τα δύο είδη πιο πολύ μοιάζει με την πραγματική φιλία αυτή που συνάπτεται για την ευχαρίστηση, όταν και οι δύο πλευρές δέχονται, η μία από την άλλη, τις ίδιες ευχαριστήσεις και χαίρονται η μια την άλλη ή χαίρονται με τα ίδια πράγματα, όπως συμβαίνει π.χ. στις φιλίες των νέων ανθρώπων· σ᾽ αυτές, πράγματι, τις φιλίες βρίσκει κανείς σε μεγαλύτερο βαθμό τη γενναιοδωρία και τη μεγαλοψυχία που χαρακτηρίζουν τον ελεύθερο άνθρωπο, ενώ η φιλία που βασίζεται στο όφελος προσιδιάζει στους αγοραίους και ανελεύθερους ανθρώπους. Άλλη απόδειξη: Οι ευτυχείς και ευδαίμονες άνθρωποι τους χρήσιμους φίλους δεν τους χρειάζονται, τους ευχάριστους όμως τους χρειάζονται· θέλουν, πράγματι, να ζουν πάντοτε μαζί με κάποιους, και ενώ μπορούν να αντέξουν ένα δυσάρεστο πράγμα για ένα μικρό χρονικό διάστημα, κανείς δεν θα μπορούσε να το υπομείνει σε μια μεγάλη συνέχεια χρόνου, αφού ούτε και το ίδιο το Αγαθό δεν θα μπορούσε να το αντέξει, αν του ήταν δυσάρεστο. Αυτός είναι ο λόγος που οι ευτυχείς και ευδαίμονες άνθρωποι ψάχνουν να βρουν φίλους ευχάριστους, που, πέρα από το να είναι ευχάριστοι, να είναι και καλοί άνθρωποι· κάτι παραπάνω: καλοί για τους ίδιους· έτσι οι φίλοι τους θα έχουν όλες τις ιδιότητες που πρέπει να έχουν οι φίλοι.
Οι άνθρωποι της εξουσίας είναι φανερό ότι έχουν φίλους που μοιράζονται σε δύο κατηγορίες: κάποιοι από αυτούς τούς είναι χρήσιμοι και κάποιοι άλλοι ευχάριστοι· πρόσωπα που να συνδυάζουν και τις δύο αυτές ιδιότητες είναι πολύ σπάνια· γιατί οι άνθρωποι της εξουσίας ούτε ευχάριστους ανθρώπους αναζητούν, που να είναι όμως και φορείς της αρετής, ούτε και ανθρώπους που να τους είναι χρήσιμοι σε όμορφες πράξεις· ίσα ίσα: επιθυμώντας το ευχάριστο ψάχνουν να βρουν ανθρώπους χαριτολόγους, και από την άλλη ανθρώπους που να είναι ικανοί να εκτελέσουν ό,τι τους διατάξουν οι ίδιοι —όλα όμως αυτά δεν είναι δυνατό να βρεθούν να συνυπάρχουν στον ίδιο άνθρωπο. Ευχάριστος, τώρα, και μαζί χρήσιμος εμείς είπαμε ότι είναι ο ενάρετος άνθρωπος, ένας τέτοιος όμως άνθρωπος δεν γίνεται φίλος με κάποιον που είναι ανώτερος του, εκτός και αν αυτός ο άλλος τον ξεπερνάει και στην αρετή· αλλιώς, υπερεχόμενος αναλογικά, δεν βρίσκεται σε κατάσταση ισότητας. Δεν είναι, πάντως, καθόλου συνηθισμένο να υπάρχουν τέτοιας λογής άνθρωποι στον χώρο της εξουσίας.
[1158b] Ας συνοψίσουμε: Οι φιλίες για τις οποίες μιλήσαμε έχουν στη βάση τους την ισότητα. Πραγματικά, οι δύο φίλοι παίρνουν ο ένας από τον άλλον και θέλουν ο ένας για τον άλλον τα ίδια πράγματα, ή ανταλλάσσουν ένα πράγμα με ένα άλλο πράγμα, π.χ. την ευχαρίστηση με το όφελος. Έχουμε, πάντως, πει ότι οι φιλίες αυτές και κατώτερα είδη φιλίας είναι και λιγότερο κρατούν. Η ομοιότητά τους όμως προς και η διαφορά τους από το ίδιο πράγμα είναι που τις κάνει να θεωρούνται ότι είναι και δεν είναι φιλίες: λόγω της ομοιότητάς τους με τη φιλία που βασίζεται στην αρετή θεωρούνται φιλίες (η μία, πράγματι, έχει στη βάση της την ευχαρίστηση, η άλλη το όφελος, δύο στοιχεία που υπάρχουν και στη φιλία που έχει στη βάση της την αρετή· από την άποψη όμως ότι η φιλία που έχει στη βάση της την αρετή υπερνικάει τις διαβολές και κρατάει πολύ, ενώ οι άλλες παρουσιάζουν γρήγορες αλλαγές (πέρα από το ότι διαφέρουν και σε πολλά άλλα σημεία από εκείνην), οι φιλίες αυτές δεν θεωρούνται φιλίες, λόγω της διαφοράς τους από τη φιλία που έχει στη βάση της την αρετή.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου