Ελληνιστική Γραμματεία: Τα πολιτισμικά συμφραζόμενα, Ελλάδα και Ανατολή, Αιγυπτιακές και ανατολικές επιδράσεις

Ο ελληνικός και ο αιγυπτιακός πολιτισμός βρίσκονταν από παλιά σε επαφή και στενή αλληλεπίδραση — ο μύθος της Ιώς, των Δαναΐδων και της Ελένης, αλλά και ο «Αιγυπτιακός λόγος» από το δεύτερο βιβλίο του Ηροδότου και η επίδραση της Αιγύπτου στην πλατωνική σκέψη αποτελούν προφανείς μαρτυρίες γι' αυτό. Όμως τον 3ο αι. π.Χ., οπότε και οι Πτολεμαίοι, μια ελληνική δυναστεία, εγκαθίστανται στην Αίγυπτο, επιβάλλεται η συνύπαρξη των δύο διαφορετικών πολιτισμικών παραδόσεων. Φαίνεται ότι, τουλάχιστον κατά τον 3ο αι. π.Χ., υπήρχε ένα σημαντικό κοινωνικό και πολιτιστικό χάσμα ανάμεσα στην ανώτερη τάξη των Ελλήνων και τους Αιγύπτιους. Οι Πτολεμαίοι προσπάθησαν να γεφυρώσουν αυτό το χάσμα υιοθετώντας τη διπλή ταυτότητα του βασιλιά και του φαραώ, και παράλληλα ενθαρρύνοντας τις αιγυπτιακές λατρείες, όπως του Σάραπη και της Ίσιδας, πλάι στις ελληνικές. Στη λογοτεχνία ο συγκερασμός ελληνικού και αιγυπτιακού στοιχείου παρατηρείται στην ιστοριογραφία. Έτσι, ο Εκαταίος από τα Άβδηρα (360-290 π.Χ.) έγραψε το εθνογραφικό έργο Αιγυπτιακά με θέμα τον πολιτισμό, τα ήθη και τα έθιμα και τη γεωγραφία της Αιγύπτου. Σε αυτόν βασίστηκε ο ιστορικός Μανέθων (ή Μανέθως), που στα δικά του Αιγυπτιακά ασχολήθηκε με την παλαιότερη ιστορία της Αιγύπτου και των φαραώ.

 

Μία αντίστοιχη περίπτωση είναι αυτή του ιερέα, αστρονόμου και ιστορικού Βηρωσσού, ο οποίος άκμασε στη Βαβυλώνα στις αρχές του 3ου αι. π.Χ. Γράφοντας υπό την πατρονία του Σελευκίδη μονάρχη Αντίοχου του Α΄ Σωτήρα, συνέθεσε τα Βαβυλωνιακά, μια αφήγηση για την ιστορία του κόσμου από τη δημιουργία μέχρι τα χρόνια του Αλεξάνδρου. Η συμβολή του Βηρωσσού είναι ότι συνδύασε ελληνικές ιστοριογραφικές μεθόδους (λόγου χάρη από τον Ηρόδοτο) με βαβυλωνιακές και ασσυριακές πηγές.

 

Στον Μεγασθένη (350-290 π.Χ.), σατράπη που είχε ορίσει ο ίδιος ο Αλέξανδρος και διπλωμάτη στην αυλή του Σέλευκου, οφείλουμε το σημαντικότερο σύγγραμμα της αρχαιότητας για την Ινδία. Τα Ινδικά του Μεγασθένη, γραμμένα με βάση τις προσωπικές μαρτυρίες του ίδιου και αυτόπτες μάρτυρες που συνάντησε κατά το παραμονή του στην Ινδία, είναι μια εθνογραφική ιστορία που καλύπτει τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα, τα ήθη και τις παραδόσεις, τις θρησκείες και τους μύθους της Ινδίας. Το έργο αυτό επηρέασε πολλούς μεταγενέστερους ιστορικούς, μεταξύ αυτών και τον Αρριανό.