Αντιμέτωπος με την Ειρωνεία

Στην αέναη διαμάχη του διαλόγου, στην ατέρμονη προσπάθεια να πείσουμε, διαφωνήσουμε, μειώσουμε έναν συνομιλητή μας που αντιπαθούμε ή είμαστε αντίθετοι, η ειρωνεία είναι η νούμερο 1 μέθοδος. Είναι μια τακτική που πολλοί χρησιμοποιούν, άλλοι μόνο όταν φορτίζονται συναισθηματικά, ενώ κάποιοι πάντοτε, ακόμα και με το καλημέρα. Πίστεψέ με, είναι άσχημος αντίπαλος η ειρωνεία. Πώς όμως αντιμετωπίζεται ένας ειρωνικός συνομιλητής; Υπάρχει αντίδοτο και τρόπος να νικηθεί;

Η απάντηση είναι ναι. Όπως και κάθε άλλη μέθοδος στο λόγο, έτσι και η ειρωνεία έχει τα αδύνατά της σημεία. Για να τα εντοπίσουμε όμως, πρέπει πρώτα να ψυχολογήσουμε τον χρήστη της, τον είρωνα. Υπάρχουν λοιπόν αρκετοί τύποι ανθρώπων που ειρωνεύονται:

-1) ο κουτοπόνηρος: ξέρει πως είναι κατώτερος σε έναν διάλογο και με την ειρωνεία προσπαθεί να ταράξει τον απέναντι, να τον αναγκάσει να χάσει την αυτοπεποίθησή του. Επίσης, νιώθει σημαντικός έτσι, καλύπτει την έλλειψη οξυδέρκειας και ρητορικής δεινότητας με την ειρωνεία.

-2) ο άνθρωπος “ενσάρκωση-της-ειρωνείας”: γι’ αυτόν η ειρωνεία είναι η δεύτερη φύση. Θα το κάνει καθημερινά στο διάλογο, πολλές φορές ακόμα κι όταν συμφωνεί. Είναι ο ειδήμονας του είδους, οπότε κάθε λόγος του στάζει δηλητήριο: είναι δύσκολο να τον αγνοήσεις. Ο ίδιος ίσως να μη συνειδητοποιεί (λόγω εκτεταμένης χρήσης) το πόσο ενοχλητικός γίνεται. Μετά από ένα σημείο δε χρησιμοποιεί την ειρωνεία σαν όπλο, είναι πια η αναμενόμενη αντίδρασή του, η καθημερινότητά του.

-3) ο ρήτορας: η πιο επικίνδυνη μορφή είρωνα. Είναι πανέξυπνος, άψογος χρήστης του λόγου κι έτοιμος να χτυπήσει όπου πρέπει, όποτε πρέπει. Ξέρει να υποσκάψει τον συνομιλητή του. Ξέρει να χτυπήσει σε μια ευαίσθητη χορδή και να καταρρακώσει την ψυχολογία και τα νεύρα σου. Δεν το κάνει ποτέ καταλάθος. Προσέχει τη δόση ειρωνείας που θα βάλει (σαν μια επώδυνη ένεση!) και έχει συναίσθηση του πόσο δυνατό όπλο είναι. Συνήθως τέτοιοι άνθρωποι είναι περιφρονητικοί και σνομπ.

-4) ο προσωπικός εχθρός: είναι κάποιος που σε γνωρίζει, ξέρει να πατάει κάλους και έχει πολύ συχνά την ευκαιρία να το κάνει. Δεν ειρωνεύεται γενικά, ειρωνεύεται εσένα συγκεκριμένα και το κάνει με πολύ μεγάλη επιτυχία. Μπορεί να μην είναι ο καλύτερος του είδους, αλλά σε χτυπάει εκεί που πονάς.

-5) ο καλοπροαίρετος: Προσοχή: δεν είναι κάθε ειρωνεία κακή και εχθρική. Υπάρχει κι ο καλοπροαίρετος είρων, αυτός που ειρωνεύεται δηλαδή για να χαλαρώσει την ατμόσφαιρα, να κάνει πιο οικεία μια βαρύγδουπη δήλωσή σου ή να “χτυπήσει” κάποιον ξιπασμένο συνομιλητή. Αντιλαμβάνεται την ειρωνεία του σαν πείραγμα, όχι σαν όπλο για να κάνει ζημιά.

Θεωρώντας πως αυτοί είναι οι βασικοί τύποι είρωνα, μπορεί να γίνει κάποιος διαχωρισμός στα άτομα που σ’ ενοχλούν στην καθημερινότητά σου. Ξέροντας σε ποιον τύπο ανήκει, ξέρεις (πάνω-κάτω) το λόγο που σε ειρωνεύεται, καθώς και τις δυνατότητές του. Έχεις ψυχολογήσει, σε ένα μικρό βαθμό, το άτομο αυτό. Πού χρησιμεύει αυτό όμως;

Η βασική ιδέα είναι να ξέρεις τι αντιμετωπίζεις. Να μάθεις να κρατάς την ψυχραιμία σου και να χαλιναγωγείς τα νεύρα σου. Έτσι έχεις το πάνω χέρι. Για να το πετύχεις, είναι ζωτικό να έχεις μια καλή εικόνα του “εχθρού”. Οι περισσότεροι άνθρωποι παρομοιάζουν την ειρωνεία με μια άμεση επίθεση εναντίον τους και ταράζονται ή ενοχλούνται. Μεγάλη σημασία έχει να καταλάβεις πως κάθε επίθεση έχει και την ανάλογη άμυνα.

Ο πρώτος και πιο σταθερός τρόπος, που ο καθένας μπορεί με την εξάσκηση να χρησιμοποιήσει, είναι η απάθεια και το χαμόγελο. Όταν ο άλλος σου επιτίθεται χαμογέλασέ του! Μη δείξεις πως σε ενόχλησε, κι ας το κατάφερε! Χρησιμοποίησε θετικά τις χειρονομίες σου, απλώσου, πάρε χώρο. Δείξτου πόσο κατώτερη των προσδοκιών ήταν η επίθεσή του! Δεν το καταλαβαίνεις αμέσως, αλλά η άμυνα αυτή είναι αποτελεσματική: αυτό, διότι ο είρωνας περιμένει πολλά από την επίθεσή του: είναι ο άσος του, το καλύτερό του χαρτί! Όταν τον αφοπλίζεις, του δημιουργείς αμέσως σύγχυση, αμφιβολία για τις ικανότητές του, αίσθηση αδυναμίας και αίσθημα ντροπής. Φοβάται πως “αστόχησε” και πως πληγώθηκε η περηφάνια του σε όλους.

Δεύτερος τρόπος, που προϋποθέτει καλή χρήση του λόγου, είναι η ευγένεια-που-στάζει-δηλητήριο. Τον “εγκωμιάζεις”, ουσιαστικά όμως εννοείς τα αντίθετα. Χρειάζεται τουλάχιστον μέτρια γνώση ψυχολογίας αλλά είναι αρκετά εύκολος τρόπος αν τον συνηθίσεις. Εκεί που ο άλλος ρίχνει μια συγκαλυμμένη ή απροκάλυπτη ειρωνεία, του απαντάς κυριολεκτικά, με τόνο απαθή (ή καλύτερα εγκάρδιο τόνο, αν είναι δυνατόν) ρίχνοντάς τον από το βάθρο του. Υπάρχουν δύο δυνατά θετικά αποτελέσματα: 1) θα δει την απάντησή σου σαν ένδειξη φιλίας. Αυτόματα ντρέπεται για την επίθεσή του εναντίον σου (είναι γνωστό πως η ευγένεια σκλαβώνει!) και αποφασίζει να αλλάξει πορεία. 2) ένας πιο ζόρικος συνομιλητής δεν πείθεται εύκολα. Βλέπει την επιτηδειότητα πίσω από τα μελιστάλακτα λόγια σου και το αντιμετωπίζει σαν πρόκληση. Έχει καταλάβει πως έχει να κάνει με έναν έξυπνο άνθρωπο, όχι με ένα εύκολο θύμα. Σε κάθε περίπτωση, νικάτε ήδη με σκορ 1-0.

Τρίτος τρόπος, που προϋποθέτει καλό δείκτη ευφυίας και εγρήγορσης: η αντι-ειρωνεία. Όχι μόνο δε σε πείραξε η επίθεση αλλά αντεπιτέθηκες. Χτύπησες τη στιγμή που ο άλλος δεν το περίμενε! Αυτόματα θα δαγκωθεί και θα πάρει αμυντική στάση. Ξέρει με ποιον έχει να κάνει. Η μέθοδος αυτή όμως θέλει καλή γνώση του απέναντι ατόμου και των αδύνατων σημείων του: λειτουργεί εξειδικευμένα, όχι γενικά. Παίζεις στο δικό του γήπεδο, βρίσκεσαι εκτός έδρας. Να το θυμάσαι. Γι’ αυτό να λειτουργείς έτσι όταν έχεις πραγματικά κάτι να πεις, μιας και κινδυνεύεις να κάνεις μια τρύπα στο νερό.

Παραδείγματα ανά περίπτωση:

1) -Εσύ: (λες κάτι που επιδέχεται ειρωνεία)
-Είρων: Έχεις ταλέντο στις μπαρούφες, έτσι;
-Εσύ: Πού και πού λέω καμία…/ Ε, συμβαίνει…/Οκ, την είπα πάλι. (με απάθεια ή ελαφρύ χαμόγελο, δείχνεις πως δε σε πείραξε, η επίθεσή του αστόχησε)

2) -Εσύ: (παρουσιάζεσαι με αμφιλεγόμενη ενδυμασία)
-Είρων: Στις ομορφιές σου είσαι! (ξέρεις, και όλοι οι άλλοι γύρω σας ξέρουν, πως ειρωνεύεται άσχημα και σε θεωρεί ασχημότερο/η από τον Φρανκεστάιν)
-Εσύ: Ευχαριστώ Γιάννη! Έχεις γούστο τελικά! (ταυτόχρονα του χαρίζεις ένα πλατύ χαμόγελο κοιτώντας τον στα μάτια και κάθεσαι με άνετες κινήσεις)

3) -Είρων: Άκουσα τι έκανες χτες στο ραντεβού με τη Μαρία. Μα καλά, δεν ντρέπεσαι να υπάρχεις ακόμα στον πλανήτη;
-Εσύ: Αφού το έμαθες εσύ, η Τατιάνα νούμερο 2, είμαι πολύ μικρός για να απαντήσω… (κι όμως απάντησες, τρίζοντάς της τα δόντια και βάζοντάς της τον τίτλο “ανυπόφορη κουτσομπόλα”. Well done!)

Τελικά, η αναμενόμενη αντίδραση είναι να ταραχτείς, να νιώσεις άσχημα και να κοκκινίσεις, κοιτώντας το πάτωμα. Μην το κάνεις! Ανταπόδωσε θαρρετά το βλέμμα και χαμογέλα. Είπαμε, ήδη νικάς 1-0!