ΙΟΥΛΙΟΣ ΚΑΙΣΑΡΑΣ

Ήταν 44 π.Χ. ο Καίσαρας είχε πετύχει πολλά. Είχε δημιουργήσει εξαρχής την περιουσία της οικογένειάς του και η σταδιοδρομία του τον είχε βοηθήσει να παγιώσει την προσωπική του φήμη. Είχε ακολουθήσει ένα διαφορετικό μονοπάτι και είχε εισαγάγει έναν νέο τρόπο ηγεσίας. Αντί να χρησιμοποιεί τη βία και τον εκφοβισμό, ο Καίσαρας χρησιμοποιούσε την παρακίνηση για να βρει τρόπο να αγγίξει την καρδιά και το μυαλό του ρωμαϊκού λαού και να ανατρέψει το παλιό καθεστώς.

Μετά το τέλος του Εμφυλίου, ο Καίσαρας επέστρεψε στη Ρώμη όπου πλέον επικρατούσε ειρήνη. Οι εχθροί του είχαν πολεμήσει και είχαν ηττηθεί. Σε όσους δεν σκοτώθηκαν στις μάχες, είχε δώσει χάρη. Είχε φέρει τάξη στον κόσμο. Ο Καίσαρας βρισκόταν μόνος στην κορυφή του πολιτικού κόσμου, στο απόγειο της δύναμής του. Παρότι η Σύγκλητος δυσανασχετούσε ακόμη με την εξουσία και το κύρος που είχε συγκεντρώσει στο πρόσωπό του, ψήφισε και τον διόρισε ισόβιο δικτάτορα. Στις μέρες μας, η λέξη δικτάτορας σημαίνει «αδίστακτος δυνάστης». Στο ρωμαϊκό πολιτικό σύστημα, ο δικτάτορας ήταν θέση στην οποία διοριζόταν κανείς σε πολύ ταραγμένες εποχές για να σταθεροποιήσει το πολίτευμα μέσω φωτισμένης και αποφασιστικής διοίκησης.

Η επόμενη σημαντική κίνηση του Καίσαρα ήταν να σχεδιάσει πόλεμο κατά των Πάρθων, ξένης αυτοκρατορίας στα ανατολικά, που είχαν νικήσει πολλές φορές τα ρωμαϊκά στρατεύματα. Καθώς το σχέδιό του έφτανε στην κλιμάκωσή του, μια ομάδα απελπισμένων συγκλητικών άρχισε να συνωμοτεί. Η συγκέντρωση όλης της εξουσίας στο πρόσωπό του τους είχε εξοργίσει τόσο πολύ που σκέφτονταν τη δολοφονία του. Όντας πολιτικά αδύναμοι, στράφηκαν στη βία και μερικές ημέρες προτού φύγει για την εκστρατεία στην Παρθία, μια κλίκα συγκλητικών αποφάσισε να του επιτεθεί.

Στις Ειδούς του Μαρτίου, η Σύγκλητος συνεδρίασε στο θέατρο του Πομπήιου. Ο πρώην σύμμαχος του Καίσαρα που τώρα είχε γίνει εχθρός του, είχε χτίσει αυτό το μεγαλοπρεπές πέτρινο θέατρο -το πρώτο της πόλης- ως μνημείο της δόξας του. Εκείνο το πρωί, η σύζυγος του Καίσαρα ξύπνησε από έναν εφιάλτη που είδε. Στο όνειρο, ο άντρας της είχε δολοφονηθεί. Τον ικέτευσε να μην πάει στη Σύγκλητο εκείνη τη μέρα και αυτός έλαβε υπόψη την προειδοποίησή της γιατί η υστερική της συμπεριφορά ήταν ασυνήθιστη για εκείνη. Ετοιμάστηκε να στείλει μήνυμα στη Σύγκλητο ότι δεν μπορούσε να παρευρεθεί για λόγους υγείας, όμως, εκείνη τη στιγμή, ένας από τους συνωμότες, ο Βρούτος, έφτασε στο σπίτι του για να βεβαιωθεί ότι θα πήγαινε στη μοιραία συνάντηση. Έπεισε τον Καίσαρα να παραστεί και τον συνόδευσε στο θέατρο. Ενώ βρισκόταν στον δρόμο, ένας από τους συμμάχους του, που είχε μάθει για τη συνωμοσία των συγκλητικών, έστειλε μήνυμα για να τον προειδοποιήσει. Καθώς ο Καίσαρας έφτανε στο θέατρο, πήρε το μήνυμα στα χέρια του, αλλά λόγω του συνωστισμού που επικρατούσε από τους συγκλητικούς που συνέρρεαν για τη συνεδρίαση, δεν είχε την ευκαιρία να το ανοίξει.

Μόλις ξεκίνησε η συνεδρίαση, οι συνωμότες συγκλητικοί δεν έχασαν χρόνο. Περικύκλωσαν τον καθισμένο Καίσαρα και άρχισαν να τον μαχαιρώνουν. Σοκαρισμένος, σηκώθηκε και προσπάθησε να τους αντισταθεί. Αλλά τα χτυπήματα έρχονταν απ’ όλες τις κατευθύνσεις και σε λίγο ο Καίσαρας έπεφτε νεκρός. Πέθανε μέσα σε μια λίμνη αίματος, σωριασμένος στο πάτωμα, κάτω από το στωικό, ασυγκίνητο και διαπεραστικό βλέμμα ενός μαρμάρινου αγάλματος του πιο πανούργου από τους εχθρούς του που είχε αποβιώσει πριν από καιρό, του Πομπήιου του Μέγα.

Με την αποστολή του ολοκληρωμένη πλέον, ο ανοργάνωτος όχλος των συγκλητικών ένιωσε σαν να είχε απελευθερώσει τον ρωμαϊκό λαό από έναν τύραννο. Έτσι είχαν παρουσιάσει τα πράγματα όσοι συνωμότησαν για να τον δολοφονήσουν. Στο μυαλό τους, ο Καίσαρας είχε φτάσει να αντιπροσωπεύει την καταπίεση, την καταπάτηση των αρχαίων προνομίων.

Όμως, τι πέτυχαν πραγματικά; Είχαν σκοτώσει τον ισχυρότερο άνθρωπο του κόσμου τους, που λόγω της φύσης της ισχύος του, αμέτρητοι άνθρωποι τον είχαν ακολουθήσει με τη βούλησή τους. Και αυτή η αφοσίωση ήταν δύσκολο να μεταφερθεί σε άλλο πρόσωπο. Ο θάνατος του Καίσαρα δεν σήμαινε πως οι συγκλητικοί μπορούσαν να μοιραστούν τη δύναμή του όπως έκαναν με τα εδάφη ενός κατακτημένου εχθρού. Είχαν καταφύγει στη χρήση βίας για να δολοφονήσουν έναν άνθρωπο τον οποίο φθονούσαν, αλλά η ισχύς δεν εξαφανίζεται έτσι απλά, πρέπει να μεταφερθεί κάπου αλλού. Όταν οι συνωμότες θεώρησαν ότι είχαν πια την πρωτοβουλία των κινήσεων, τα γεγονότα θα τους αποδείκνυαν ότι στην πραγματικότητα είχαν απολέσει τον έλεγχο.

Οι συγκλητικοί δεν είχαν εκτιμήσει σωστά την κατάσταση. Αδυνατούσαν να κατανοήσουν την έννοια του κενού εξουσίας. Ο Καίσαρας είχε πασχίσει να συγκεντρώσει τη διαμοιρασμένη ισχύ και εξουσία του ρωμαϊκού κόσμου στα χέρια του. Όταν πέθανε, η ισχύς του όχι μόνο εξανεμίστηκε, αλλά ανατράπηκε και ολόκληρο το σύστημα, και αυτό δεν το είχαν λάβει υπόψη τους οι συγκλητικοί όταν μαχαίρωσαν τον Καίσαρα στις Ειδούς του Μαρτίου.

Η χρήση βίας από πλευράς Συγκλήτου στέρησε τη ζωή του Καίσαρα, αλλά δεν εξάλειψε τη δύναμή του. Στο άκουσμα του θανάτου του, ο ρωμαϊκός λαός ξεσηκώθηκε υπέρ του, αναγκάζοντας τους συνωμότες να τραπούν σε φυγή για να σωθούν. Η ισχύς υπερισχύει πάντα της βίας και δημιουργεί μια προσωπική κληρονομιά. Οι συνωμότες δεν κατανοούσαν τη διαφορά μεταξύ ισχύος και βίας. Θα πρέπει να αντιληφθούμε τον φόνο του Καίσαρα ως αυτό που ήταν πραγματικά: η απόλυτη αποτυχία της βίας. Η Σύγκλητος, βουτηγμένη στην ευγενή ρητορική περί ελευθερίας και τυραννίας, έδρασε με τον πιο τυραννικό τρόπο, δολοφονώντας κάποιον λόγω των ιδεολογικών διαφορών που είχε μαζί του.
Θεώρησαν ότι παίρνοντας με τη βία τη ζωή του Καίσαρα, θα μπορούσαν να ιδιοποιηθούν την ισχύ του. Έκαναν λάθος. Μάλιστα, οι πράξεις τους τελικά τους κόστισαν την όποια, ελάχιστη, δύναμη και αίγλη είχε απομείνει.

Αν και νεκρός, ο Καίσαρας έμελλε να κάνει άλλη μια τελευταία κίνηση που θα μεγάλωνε την αφοσίωση που του είχε ο λαός. Μετά θάνατον, αποδείχθηκε ότι η προσήλωση που έδειχνε στον λαό ήταν αυθεντική. Νοιαζόταν για εκείνους και τους αντάμειψε για την εμπιστοσύνη και την αγάπη που του είχαν δείξει.Όταν ανοίχτηκε διαθήκη του, αποκαλύφθηκε πως είχε αφήσει μεγάλο μέρος της περιουσίας του στον ρωμαϊκό λαό. Έχοντας αποπληρώσει το τεράστιο χρέος που τον βάραινε στα πρώτα βήματα της σταδιοδρομίας του, ο Καίσαρας ήταν πάμπλουτος όταν πέθανε, και η γενναιόδωρη πράξη του αποδείχθηκε θείο δώρο για πολλούς Ρωμαίους. Μετρητά θα δίνονταν σε όλους τους Ρωμαίους πολίτες. Οι κήποι και οι συλλογές του με έργα τέχνης θα παραχωρούνταν στον λαό προς όφελος και τέρψη του.

Η Σύγκλητος είχε πει στον λαό ότι ο Καίσαρας ήταν τύραννος, ένας αδίστακτος δυνάστης που καταπατούσε τα δικαιώματα και τα προνόμιά τους και είχε υποστηρίξει ότι ο θάνατός του τους είχε απελευθερώσει. Ωστόσο, ακόμη και μετά θάνατον, ο Καίσαρας επέδειξε την πίστη και την αφοσίωση που είχε στους ανθρώπους της Ρώμης. Νικημένος στη ζωή, θριάμβευσε στον θάνατο.Ο δεσμός του με τον λαό είχε διασφαλιστεί. Η Σύγκλητος δεν θα ξαναγινόταν ποτέ ο βασικός πόλος ισχύος στη ρωμαϊκή πολιτική ζωή. Όταν οι Ρωμαίοι έλαβαν το θείο δώρο που τους είχε αφήσει ο Καίσαρας άρχισαν να σκέφτονται την αγάπη που έτρεφαν γι’ αυτόν τον σπουδαίο άντρα που είχε ενεργήσει ως πιστός τους υπηρέτης.

Όμως, πέρα από την κληροδοσία στον λαό, η διαθήκη του Καίσαρα περιείχε κάτι ακόμη πιο σοκαριστικό. Υιοθέτησε μετά θάνατον τον γιο του ανιψιού του, τον Οκταβιανό, και άφησε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του σε αυτόν τον μέχρι πρότινος άγνωστο νεαρό.

Η επιλογή του Οκταβιανού, που σε πολλούς φάνηκε παράξενη, μας δίνει την ευκαιρία να εξετάσουμε το ζήτημα της διαδοχής. Ο Οκταβιανός δεν φαινόταν να είναι άξιος διάδοχος του Καίσαρα. Ενώ ο Καίσαρας ήταν τολμηρός, χαρισματικός και θαρραλέος, εκείνος ήταν εσωστρεφής, υπολογιστικός και αινιγματικός. Δεν θεωρούνταν καν στενός συγγενής του. Ήταν γιος του ανιψιού του Καίσαρα από την πλευρά της μητέρας του και η συγγένειά τους ήταν τόσο μακρινή που θα μπορούσε να θεωρηθεί ανύπαρκτη. Το χειρότερο ήταν πως ο Οκταβιανός ήταν ακόμη έφηβος! Ο Καίσαρας είχε ενήλικους συγγενείς ή συνεργάτες που είχαν μεγάλη εμπειρία και ωριμότητα. Γιατί επέλεξε τον Οκταβιανό;

Παρότι αποτελούσε ριψοκίνδυνη επιλογή λόγω του νεαρού της ηλικίας του, για τον Καίσαρα ο Οκταβιανός είχε ορισμένα προτερήματα. Είχε μια υποφώσκουσα ευφυΐα, ήταν εύστροφος και έδειχνε να κατανοεί άριστα την πολυπλοκότητα της ρωμαϊκής πολιτικής. Ο Καίσαρας γνώριζε ότι τα έμφυτα χαρίσματα υπερισχύουν της αίγλης. Αναζητώντας τον διάδοχό του, ο ευφυέστατος Καίσαρας εκτίμησε κάποιον που είχε ίδιες διανοητικές ικανότητες με τον εαυτό του. Ο Καίσαρας δεν έδινε σημασία ούτε στις κοινωνικές προσδοκίες. Το τι σκέφτονταν οι άλλοι δεν είχε σημασία- σημασία είχε ποιος θα τιμούσε περισσότερο και θα διατηρούσε ζωντανή την κληρονομιά του. Κανένας άλλος υποψήφιος δεν θα μπορούσε να τα καταφέρει.

Επίσης, ο Οκταβιανός είχε γύρω του έναν πιστό κύκλο φίλων, ανάμεσά τους ο εξαιρετικά ικανός Μάρκος Αγρίππας και ο ευφυής και καλλιεργημένος Γάιος Μαικήνας. Ο Καίσαρας ήξερε πως ο Οκταβιανός είχε γύρω του μια ομάδα ανθρώπων που θα τον στήριζαν πιστά, Θα μετρίαζαν τις νεανικές του παρορμήσεις και θα τον βοηθούσαν να πάρει καλύτερες, πιο σταθμισμένες αποφάσεις. Ο Καίσαρας έδειξε ότι ένα από τα σημαντικότερα κριτήρια διαδοχής, εκτός από το ποιόν του υποψηφίου, είναι τα άτομα με τα οποία συναναστρέφεται.

Όσο αντισυμβατική και αν ήταν, η επιλογή του Καίσαρα αποδείχθηκε πραγματικά εμπνευσμένη. Διεύρυνε τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία λαμβάνονται οι αποφάσεις διαδοχής, τότε αλλά και τώρα. Κατάφερε να δειπέρα από συμβάσεις όπως η ηλικία, το κοινωνικό πλαίσιο του Οκταβιανού και ο βαθμός συγγένειας που είχε μαζί του. Και παρότι ο Οκταβιανός ήταν νέος, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Καίσαρας ήταν ακόμη στα πενήντα του και θα είχε αρκετό χρόνο να τον διαπαιδαγωγήσει αν δεν είχε δολοφονηθεί από τον όχλο των συγκλητικών.

Την ημέρα της κηδείας του, ο λαός της Ρώμης ήταν ταραγμένος. Κατά την εκφώνηση του επικήδειου λόγου, η οργή που ένιωθαν για τη δολοφονία του, σε συνδυασμό με την αγάπη που έτρεφαν στο πρόσωπό του, ξεχείλισε. Ο κόσμος άρχισε να πετά ξύλα, έπιπλα και ό,τι άλλη καύσιμη ύλη έβρισκε στην πυρά του Καίσαρα, τυλίγοντας έτσι την Αγορά στις φλόγες. Μεγάλο μέρος της Ρώμης κάηκε από την πυρκαγιά, η οποία συμβόλιζε τον αιώνιο δεσμό μεταξύ του Καίσαρα και του ρωμαϊκού λαού. Πράγματι, αυτή η τελευταία πράξη λαϊκής εξέγερσης παγίωσε για πάντα με τη δύναμη της φωτιάς τη σχέση τους με τον πολυαγαπημένο τους ηγέτη.

Οι δολοφόνοι συνταράχθηκαν. Πίστευαν ότι είχαν απελευθερώσει τον λαό και τώρα ο ίδιος ο λαός αναζητούσε εκδίκηση. Οι δολοφόνοι τράπηκαν σε φυγή. Πολλοί ταμπουρώθηκαν στα σπίτια τους ενώ ο όχλος τα πολιορκούσε και κατέστρεφε την πόλη.

Ο ρωμαϊκός λαός πραγματικά λάτρευε τον Καίσαρα. Σύμφωνα με τις κοινωνικές συμβάσεις της εποχής, ο Καίσαρας θα έπρεπε να νιώθει περιφρόνηση για τους κοινούς ανθρώπους και αυτοί για εκείνον. Προερχόταν από μία εκ των παλαιοτέρων οικογενειών γαλαζοαίματων της ρωμαϊκής κοινωνίας. Ο ελιτισμός ήταν κληρονομικό του δικαίωμα: είχε γεννηθεί στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας, σε μια κοινωνία όπου η κοινωνική τάξη ήταν το παν. Όταν γεννιέσαι στην κορυφή, πόσο σκέφτεσαι όσους βρίσκονται από κάτω σου;