Ο ΕΞΑΓΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ

Από την απαρχή της ανθρώπινης ιστορίας, τα σπίτια (οίκοι), δημιουργήθηκαν εκεί όπου οι άνθρωποι ένιωθαν ασφαλέστερα. Από τις σπηλιές του προϊστορικού ανθρώπου μέχρι τις πιο πολυτελείς κατοικίες του σύγχρονου πολιτισμού, τα σπίτια ήταν πάντοτε χώροι που απέπνεαν ζεστασιά και κυρίως ασφάλεια. Τα πρώτα σπίτια ελάχιστα θύμιζαν τις σημερινές κατασκευές. Ήταν σπηλιές ή τρύπες καμένες στο υπέδαφος στα πρότυπα των ζωικών καταφυγίων, που προστάτευαν από το κρύο αλλά και τα άγρια θηρία και ένωναν τα μέλη της οικογένειας κάτω από μια κοινή στέγη.

Ακόμα και σε εκείνους τους μακρινούς χρόνους, οι είσοδοι και οι εσοχές καλύπτονταν με διάφορους τρόπους, ώστε να δημιουργούν ένα προστατευτικό πλέγμα απέναντι στη φύση. Καθώς το ανθρώπινο είδος αναπτύχθηκε και μεταλλάχθηκε, ακολούθησε και μια διαφορετική νοοτροπία στον τρόπο κατασκευής του σπιτιού χρησιμοποιώντας πιο προηγμένα φυσικά υλικά, όπως ξύλο ή πέτρα. Η φιλοσοφία του χώρου επίσης εξελίχθηκε και έτσι το σπίτι απέκτησε μια «καρδιά» στο κέντρο του και μια είσοδο που λειτούργησε ως εμπόδιο στο ανεπιθύμητο, στον έξωθεν ερχόμενο κίνδυνο, στο άγνωστο που αυτόματα εξομοιωνόταν με ό,τι υπήρχε εκτός του καταφυγίου.

Ο συμβολισμός που αναπτύχθηκε, με το πέρασμα των χρόνων απέδωσε στο σπίτι «γυναικείες» ιδιότητες, ενώ κάποια μέντιουμ και μυστικιστές συνέδεσαν κάποια σημεία με το ανθρώπινο σώμα, με τα διάφορα επίπεδα και τις οπές του.

Το χτίσιμο και η καθιέρωση της ιδέας της μόνιμης κατοικίας παρέμεινε εμποτισμένη με μυστικιστικές και θρησκευτικές τελετές, μέχρι τους πιο πρόσφατους χρόνους Η τοποθεσία του οικοδομήματος, το προς τα πού θα ήταν στραμμένο και το γενικό του σχέδιο αποφασιζόταν βάσει κάποιων οιωνών, καθώς και ο προσανατολισμός του σπιτιού σε σχέση με τον ήλιο είχε ιδιαίτερη συμβολική σημασία. Ένα λάθος στις μοίρες απόκλισης από τον ήλιο, μπορούσε να φέρει κακή τύχη και αρρώστιες. Κάθε στάδιο της κατασκευής ακολουθούνταν από τις ανάλογες τελετές, κατά τις οποίες οι ιδιοκτήτες συμβουλεύονταν τα πνεύματα για την επιλογή της τοποθεσίας της οικίας.

Το 19ο αιώνα, σύμφωνα με ένα έθιμο στην Ιρλανδία τοποθετούσαν ένα μπαστούνι στο έδαφος το βράδυ πριν αρχίσουν το χτίσιμο. Αν οι νεράιδες το απομάκρυναν μέχρι το επόμενο πρωί, τότε το χτίσιμο του σπιτιού ματαιωνόταν.

Ένα άλλο πολύ συνηθισμένο έθιμο υπήρξε η τοποθέτηση ψωμιού και αλατιού στα θεμέλια του σπιτιού για την προστασία από τα κακά πνεύματα και για καλή τύχη.

Στα τέλη του 17ου αιώνα στην Αγγλία, ένα μπουκάλι νερού και ένα κομμάτι ψωμιού εντοιχίζονταν κυριολεκτικά μέσα στις αγροικίες για να προστατέψουν τους κατοίκους της. Μια πιο άγρια εκδοχή αυτού του εθίμου ήταν το χύσιμο αίματος στα θεμέλια ενός νεόχτιστου σπιτιού. Όλες αυτές οι θυσίες ζωών αλλά και ανθρώπων πολλές φορές, είχαν ένα μοναδικό σκοπό : τον εξευμενισμό των θεών της γης, που ήταν απαραίτητος λόγω της βίαιης ανθρώπινης παρεμβολής στα φυσικά στοιχεία μέσω του χτισίματος. Τότε δηλαδή θεωρούσαν ότι διέπρατταν «αμάρτημα» χτίζοντας ένα σπίτι και μάλιστα χρησιμοποιώντας τμήματα της μητέρας φύσης γι’ αυτό το σκοπό! Με αυτές τις θυσίες εξασφάλιζαν επίσης τη σταθερότητα και τη δύναμη του οικοδομήματος.

Σε κάποιες περιπτώσεις, όπως σε αυτήν της Βασιλικής πόλης Mandalay, υπήρχαν άνθρωποι που θάβονταν ζωντανοί κάτω από τις πύλες : κατά την πιο πρόσφατη περίπτωση θεμελίωσης του παλατιού του βασιλιά Ashanti, το έτος 1881, χρησιμοποιήθηκε το αίμα 200 υπηρετών αναμειγνυόμενο με λάσπη, προκειμένου να χτίσει το παλάτι του. Η ανακάλυψη σκελετών σε θεμέλια καθολικών εκκλησιών φανερώνει ότι παρόμοιες πρακτικές εφαρμόζονταν και στη δύση κατά τους χριστιανικούς χρόνους. Πίστευαν πως δυνάμωναν οι δομές του κτιρίου από τα σώματα των άψυχων θυμάτων αλλά και ότι οι ψυχές τους λειτουργούσαν ως φύλακες ενάντια στο κακό.

Με την πάροδο των χρόνων, τα ζώα αντικατέστησαν τους ανθρώπους σε αυτές τις θυσίες, που έγιναν λιγότερο αιμοβόρες και μυστηριώδεις. Άρχισαν πλέον να μετρούν τη σκιά του ανθρώπου και να θάβουν τις μετρήσεις στα θεμέλια ή να θάβουν κούκλες, έγγραφα και άλλα αντικείμενα.

Τα δώρα που χάριζαν στον ιδιοκτήτη του νέου σπιτιού ήταν παραδοσιακά αντικείμενα χρήσιμα για το ίδιο το σπίτι και όχι για την οικογένεια. Τα δώρα αυτά λειτουργούσαν εξευμενιστικά προς το θεό και τα πνεύματα. Κάποια εποχή, έπρεπε ένας ιερέας να δώσει την έγκρισή του για το σπίτι προστατεύοντας το από τα κακά πνεύματα πριν η οικογένεια μετακομίσει.

Σε πολλά μέρη της Ευρώπης, μια ευρέως διαδεδομένη ιδέα ήταν ότι κάθε σπίτι έπρεπε να προστατευτεί με τη φύτευση ενός δέντρου ή ενός θάμνου. Η κύρια άμυνα κάθε σπιτιού ήταν οι τοίχοι του, οπότε συνηθιζόταν να τοποθετούν φυλαχτά μέσα σε αυτούς για ακόμη μεγαλύτερη προστασία. Το παράθυρο ή όπως ονομαζόταν κάποτε «το μάτι του ανέμου» ήταν απλά μια τρύπα στον τοίχο σκεπασμένη με κλαδιά και αργότερα με κουρτίνες. Αυτή η τρύπα αποτελούσε μειονέκτημα στην άμυνα του σπιτιού, οπότε ένας συνήθης τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος ήταν το κρέμασμα μιας πολύχρωμης μπάλας ή άλλων κρυστάλλων ώστε να αποκρουστεί εν μέρει το όποιο κακό δαιμόνιο.

Αντίθετα, μια θετική λειτουργία του παραθύρου ήταν η δίοδος φωτός που δημιουργούσε και η οποία άφηνε να μπει μέσα στο σπίτι η προστατευτική ενέργεια του Θεού. Πιστεύεται μάλιστα ότι κάποιοι πρωτόγονοι πολιτισμοί τιμούσαν με λατρευτικές δεήσεις το πρώτο φως που εισέβαλε στο παράθυρο.

Η είσοδος ή η πόρτα σε κάθε κατασκευή κατείχε πάντοτε ξεχωριστή θέση σε όλο αυτό το πλέγμα των προκαταλήψεων και αποτελούσε κεντρικό σημείο σε τελετές και ιεροτελεστίες. Στην αρχαία Ρώμη, οι βωμοί στο Janus, το δικέφαλο θεό – προστάτη της πόρτας, εισόδου – τοποθετούνταν στις εισόδους των σπιτιών, ώστε κάθε κίνηση γύρω από το σπίτι να βρίσκεται υπό το άγρυπνο βλέμμα του θεού. Την ίδια λογική της προστασίας του σπιτιού είχε και η τοποθέτηση άλλων αντικειμένων όπως πέταλα αλόγου και μικρά αγαλματίδια. Η πίσω πόρτα του σπιτιού, η οποία δεν προστατευόταν τόσο πολύ όσο η μπροστινή, θεωρούνταν ως μια μοναδική ευκαιρία εισβολής των κακών πνευμάτων.

Στις ΗΠΑ, οι επισκέπτες ενός σπιτιού πρέπει πάντα να φεύγουν από την ίδια πόρτα από την οποία μπήκαν, αλλιώς θα πάρουν μαζί τους την καλοτυχία του ιδιοκτήτη. Όταν μια πόρτα ανοίγει περιέργως από μόνη της, προοιωνίζει μια αναπάντεχη επίσκεψη, όχι και τόσο καλοδεχούμενη, ενώ πόρτες που κλείνουν με ορμή αποτελούν κακό οιωνό γιατί μπορούν να παγιδεύσουν μέσα στο σπίτι τα πνεύματα δυσκολεύοντας πάρα πολύ τη ζωή του ιδιοκτήτη. Επίσης, οι πόρτες και τα παράθυρα πρέπει να μένουν ανοιχτά κατά τη γέννηση ή το θάνατο ενός προσώπου ώστε να διευκολύνεται η είσοδος και η έξοδος των πνευμάτων. Οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι όποιος μπαίνει μέσα στο σπίτι με το αριστερό πόδι, έφερνε κακή τύχη.

Στην ανατολή, οι προσκυνητές πάντα θα βγάλουν τα παπούτσια τους πριν μπουν σε ένα μουσουλμανικό τέμενος. Στη Ινδία, το ξύλο γύρω από τις εισόδους των ναών είναι πάντοτε αλειμμένο με λάδι από δέντρο sandal ενώ αλλού επιγραφές βρίσκονται πάνω από εισόδους.

Ακόμη και τα κλειδιά έχουν τη δική τους σημασία. Οι αρχαίοι ιερείς κουβαλούσαν τα «κλειδιά της γνώσης» ή τα «κλειδιά του παραδείσου», προκειμένου να αποδείξουν ότι ήταν εντεταλμένοι των θεών και να νομιμοποιήσουν την παρουσία τους στα θρησκευτικά δρώμενα. Η κλειδαρότρυπα εθεωρείτο ρωγμή στην άμυνα του σπιτιού. Οι εφιάλτες αλλά και ο ίδιος ο διάβολος μπορούσε να γλιστρήσει από το παραμικρό άνοιγμα μέσα στο σπίτι, αλλά και οι νεράιδες, οι οποίες έκλεβαν τα νεογέννητα μωρά. Τοποθετώντας ένα κλειδί μέσα στην κλειδαριά από τη μέσα μεριά του σπιτιού, αποκαθιστούσαν ξανά τις ισορροπίες και προφυλάσσονταν από τα κακά δαιμόνια.

Το σπίτι παρόλο που προστατευόταν με τόσους τρόπους από τα κακόβουλα πνεύματα, αποτελούσε κατοικία και για κάποια άλλα πνεύματα. Αυτά που του ανήκαν δικαιωματικά. Τα πνεύματα του σπιτιού. Πολλές φορές όταν μπαίνουμε σε ένα ξένο σπίτι, νιώθουμε αυτόματα μια ζεστασιά ή μια ψυχρότητα. Αυτή η ατμόσφαιρα είναι το πνεύμα του σπιτιού. Αυτά τα πνεύματα έχουν διαφορετική ονομασία από χώρα σε χώρα : νεράιδες, ξωτικά, brownies, kobalds.

Ο θάνατος σε ένα σπίτι θεωρούνταν πολύ κακός οιωνός. Κάποιοι πίστευαν ότι το σπίτι μπορεί να μολυνθεί από το άγγιγμα του θανάτου, μεταφέροντας αρρώστιες για όλους μέσα στο σπίτι. Στη βορειοανατολική Ασία εγκαταλείπουν την οικία όταν κάποιος πεθάνει μέσα σ’ αυτήν, ενώ άλλες φυλές έκαιγαν το κτίσμα προκειμένου να το εξαγνίσουν από το στοιχείο του θανάτου.