Πού, πότε και πώς "γεννήθηκε" η γεωργία;

Εδώ και πολλές δεκαετίες οι επιστήμονες αναζητούν τις απαρχές της οργανωμένης γεωργίας, κάτι που εκτιμάται ότι έγινε πριν από περίπου 10.000 χρόνια, αλλά υπάρχουν ακόμα διαφωνίες για το πού ακριβώς και πώς αυτό συνέβη.

Μια νέα γερμανική επιστημονική έρευνα, που ανακάλυψε σαφείς ενδείξεις αγροτικής καλλιέργειας στους πρόποδες της οροσειράς του Ζάγρου στο δυτικό Ιράν, έρχεται να ενισχύσει την πεποίθηση ότι η πρακτική της γεωργίας ξεκίνησε σε αρκετά μέρη της «εύφορης ημισελήνου» και όχι μόνο σε ένα σημείο, κοντά στη Μεσόγειο ή στην Μεσοποταμία μεταξύ Τίγρη και Ευφράτη.

Οι ερευνητές του πανεπιστημίου του Τίμπινγκεν και του Ιρανικού Αρχαιολογικού Κέντρου Ιρανικών Ερευνών της Τεχεράνης, με υπεύθυνη τη Σιμόν Ριλ, επικεφαλής του εργαστηρίου αρχαιοβοτανολογίας του γερμανικού πανεπιστημίου, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Science», ανέλυσαν πάνω από 30.000 υπολείμματα φυτών που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια ανασκαφών, την περίοδο 2009-2010, στην περιοχή Τσόγκα Γκολάν.

Τα ευρήματα καλύπτουν μια περίοδο περίπου 2.000 ετών (πριν από 9.800 έως 11.700 χρόνια) και δείχνουν ότι η πρώιμη καλλιέργεια των φυτών δεν έλαβε χώρα μόνο στο δυτικό και στο βόρειο τμήμα, αλλά και στο ανατολικό τμήμα της «εύφορης ημισελήνου», μιας ευρύτερης περιοχής που, με επίκεντρο το σημερινό Ιράκ, ξεκινά από τις μεσογειακές ακτές στα δυτικά, περιλαμβάνοντας την Εγγύς και Μέση Ανατολή και φθάνοντας έως το Ιράν στα ανατολικά (μερικοί συμπεριλαμβάνουν προς τα δυτικά και το δέλτα του Νείλου στην Αίγυπτο).

Οι ανασκαφές στο Τσόγκα Γκολάν έφεραν στο φως μια πληθώρα κατασκευών, λίθινων και οστέινων εργαλείων, αναπαραστάσεων ανθρώπων και ζώων και -ίσως ακόμα πιο σημαντικό- τις πλουσιότερες εναποθέσεις καρβουνιασμένων φυτικών υπολειμμάτων που έχουν ποτέ βρεθεί στη νεολιθική Μέση Ανατολή. Η ανάλυση αυτών των υπολειμμάτων έδειξε ότι περιλάμβαναν κριθάρι, σιτάρι και φακές.

Οι αρχαιότερες ενδείξεις απόπειρας καλλιέργειας σπόρων φυτών από τους κυνηγούς-συλλέκτες ανάγονται πριν από 13.000 χρόνια. Μέχρι πρόσφατα, τα αρχαιότερα γνωστά μέρη όπου έχουν βρεθεί ίχνη οργανωμένης γεωργίας, ήσαν στην Παλαιστίνη, τη Συρία και την Ανατολική Τουρκία, που χρονολογούνται προ περίπου 10.500 ετών. Η ισλαμική επανάσταση του 1979 εμπόδισε τους δυτικούς αρχαιολόγους να μελετήσουν την εμφάνιση της γεωργίας στο ανατολικό άκρο της «εύφορης ημισελήνου» στο Ιράν και έτσι έως τώρα επικρατούσε η εντύπωση ότι η γεωργία εμφανίστηκε κατά βάση στο δυτικό άκρο αυτής της περιοχής.

Οι Ιρανοί αρχαιολόγοι είχαν ανακαλύψει πριν από 15 χρόνια τον πρώιμο γεωργικό οικισμό του Τσόγκα Γκολάν, αλλά η ολοκληρωμένη ανασκαφή του έγινε μόνο πρόσφατα με τη συνδρομή των Γερμανών επιστημόνων. Τα νέα ευρήματα δείχνουν ότι οι προϊστορικοί κάτοικοι της περιοχής άρχισαν να καλλιεργούν φυτά πριν από τουλάχιστον 11.500 χρόνια, ενώ οι πρώτες εξημερωμένες μορφές σιταριού εμφανίζονται πριν από 9.800 χρόνια, δηλαδή περίπου την ίδια εποχή που ανάλογες καλλιέργειες εμφανίζονται και στο δυτικό τμήμα της «εύφορης ημισελήνου».

Αυτό, κατά τους επιστήμονες, δείχνει ότι, μετά την τελευταία Εποχή των Παγετώνων, η εμφάνιση της γεωργίας ακολούθησε μια παράλληλη εξέλιξη σε διάφορα μέρη και δεν ήταν ένα μεμονωμένο γεωγραφικό «επεισόδιο». Το συμπέρασμα αυτό συμφωνεί και με πρόσφατες γενετικές μελέτες DNA, οι οποίες επίσης υποστηρίζουν την πολλαπλή καταγωγή των εξημερωμένων ζώων και φυτών.

Οι επιστήμονες τείνουν πλέον να πιστέψουν ότι η γεωργία εμφανίστηκε σε πολλαπλά κέντρα, καθώς οι άνθρωποι άρχιζαν να πειραματίζονται με την καλλιέργεια των άγριων φυτών. Μέσα σε λίγες χιλιάδες χρόνια, τα άγρια είδη των φυτών είχαν μεταλλαχτεί πια σε νέες εξημερωμένες ποικιλίες, που ήταν ευκολότερο να καλλιεργηθούν σε ευρεία έκταση.

Έτσι, δημιουργήθηκε μια νέα οικονομική βάση για την επιβίωση των πληθυσμών, με συνέπεια την εγκατάλειψη του τρόπου ζωής των κυνηγών-συλλεκτών, τη σταδιακή εμφάνιση χωριών, πόλεων και πιο εξελιγμένων πολιτισμών.Τα υπόλοιπα είναι η ιστορία που φθάνει έως τις μέρες μας.