Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι

Πρόλογος

Η σειρά άρθρων φέρει τον τίτλο Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, σκοπεύοντας να υποδείξει την αμοιβαία σχέση φιλόσοφου στοχασμού και φιλόσοφου βίου.

Φιλοσοφία για όλους, δεν πάει πολύ; Οπότε το συγκεκριμένο εγχείρημα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ουτοπικό και απρόσιτο. Η επιφύλαξη ωστόσο ισχύει μόνον αν μείνουμε καθηλωμένοι στη βολική προκατάληψη ότι καμία ηλικία δεν είναι έτοιμη ακόμη να υποδεχτεί στοιχεία φιλοσοφικού στοχασμού και βίου. Μίζερη γνώμη που αντιστρέφεται, αν λάβουμε υπόψη τις οριακές απορίες για τον κόσμο και τον άνθρωπο, που βασανίζουν όλους. Αυτή τη στοχαστική αγωνία έρχεται να καλύψει τα προκείμενα άρθρα, και το κατορθώνει με οικείο και συναρπαστικό τρόπο.

Σύμμαχος εξάλλου στην τολμηρή αυτή επιχείρηση αποδείχτηκε ο σαμιώτης Επίκουρος, ο οποίος έδειχνε αμέριστη εμπιστοσύνη στους νεαρούς μαθητές, που δεν τους είχε ακόμη μπουκώσει η σχολική γνώση της εποχής. Γράφοντας επί λέξει σχετικώς στον Μενοικέα: «Όσο είναι κάποιος νέος, να μην αργοπορεί να φιλοσοφήσει, ώστε, όταν γεράσει, να μην καταπονείται φιλοσοφώντας. Γιατί κανένας δεν είναι ανώριμος ούτε υπερώριμος για ό,τι φέρνει υγεία στον νου και στην ψυχή.»

Μοιρασμένα τα άρθρα σε δύο μέρη: δύο γραφές, που η μία συμπληρώνει την άλλη. Οκτώ κεφάλαια συντάσσονται στο πρώτο μέρος και άλλα οκτώ στο δεύτερο. Το πρώτο μέρος εγκαινιάζεται με το εισαγωγικό κείμενο «Σοφία και φιλοσοφία: Θαλής ο Μιλήσιος» και ολοκληρώνεται με τον «σύγχρονό μας Αριστοτέλη» και «την εγκυκλοπαίδεια της γνώσης» του. Το δεύτερο μέρος ανοίγει με τους «Σωκρατικούς και την κυνική άσκηση» και κλείνει με τον απολογισμό που επιγράφεται «Η περιπέτεια της φιλοσοφίας στο τέλος του αρχαίου κόσμου». Το χρονικό φάσμα των άρθρων καλύπτει έξι συν έξι αιώνες, με σημείο τομής την εμφάνιση του βάρβαρου χριστιανισμού. Το γεωγραφικό φάσμα εκτείνεται στην οικουμένη της εποχής. Κέντρα του διαδοχικά και επάλληλα: Αθήνα, Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, Ρώμη.

Φιλοσοφικός στοχασμός και φιλοσοφικός βίος αποτελούν τους δύο άξονες περιστροφής των άρθρων. Το σημαντικό εύρημα αυτής της διασταύρωσης είναι ότι, όσο προχωρεί η φιλοσοφική αναζήτηση, μετριάζεται η αφαιρετική θεωρία, ενώ περισσεύει η έμπρακτη, βιωματική ηθική. Οι ρίζες της ηθικής αυτής αναγνωρίζονται ήδη στον Σωκράτη· ο κορμός της στους μετασωκρατικούς και μεταπλατωνικούς στοχαστές (κατεξοχήν στους κυνικούς, στον Επίκουρο και στη Στοά)· το μεικτό φύλλωμά της (αποτέλεσμα διασταυρώσεων) στις φιλοσοφικές συνταγές των αυτοκρατορικών χρόνων. Εξέλιξη, που θυμίζει κρίσιμα σημεία της εποχής μας και δικαιολογεί τον μεσότιτλο με τα οποία σφραγίζει τα άρθρα: «Πότε η αρχαία ελληνική φιλοσοφία σταματά να είναι Ελληνική; Πότε να είναι αρχαία; Πότε να είναι φιλοσοφία;» Προκλητικά ερωτήματα για όσους θέλουν να σκεφτούν, ελέγχοντας συγχρόνως τη σκέψη τους. Αυτός εξάλλου είναι ο στόχος των άρθρων για όλους - προπαντός εντός του χώρου, που έτσι κι αλλιώς χρειάζεται γενναίο εξαερισμό.