Μέρος Α'
Ο διάλογος, είναι εν μέρει εμπνευσμένος από τον αυθεντικό διάλογο «Σωκράτης και Ευθύδημος» του Ξενοφώντα, αλλά ανανεωμένος με στοχασμούς από τη σύγχρονη ερμηνεία του «γνώθι σαυτόν». Πρόκειται για πρωτότυπη ανασύνθεση που διατηρεί το πνεύμα του αρχαίου Ελληνικού φιλοσοφικού διαλόγου.
Η σκηνή διαδραματίζεται κάτω από τη σκιά ενός πλατάνου κοντά στην Αγορά των Αθηνών. Ο Σωκράτης κάθεται σε έναν λίθο, ενώ ο νεαρός Εύδημος τον πλησιάζει με βλέμμα ζωηρό.
ΕΥΔΗΜΟΣ: Σε χαιρετώ, Σωκράτη. Πάλι συλλογίζεσαι βαθιά;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Σε χαιρετώ, Εύδημε. Δεν είναι τούτο το έργο του φιλοσόφου; Να συλλογίζεται και να ερωτά;
ΕΥΔΗΜΟΣ: Πες μου, λοιπόν, για κάτι που με βασανίζει: πώς μπορεί κάποιος να ζει αληθινά ευτυχισμένα; Οι σοφοί λένε να αποκτήσουμε αγαθά, δόξα ή ισχύ. Μα εσύ, τι λες;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Άλλοι μιλούν για τα αγαθά, εγώ σε ρωτώ: γνωρίζεις πώς να τα χρησιμοποιείς; Ή μήπως, όπως ο ναύτης που δεν ξέρει τον καιρό, κινδυνεύεις να ναυαγήσεις εν μέσω πλούτου;
ΕΥΔΗΜΟΣ: Δεν ξέρω αν μπορώ να απαντήσω. Ίσως πράγματι να μην γνωρίζω ούτε τον εαυτό μου όσο νόμιζα...
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Άρα, είμαστε στο σωστό μονοπάτι. Γιατί πώς θα κυβερνήσει κανείς τον βίο του, αν πρώτα δεν κυβερνήσει τον εαυτό του; Πες μου: τί σημαίνει για σένα το ρητό που χάραξαν οι σοφοί στον ναό του Απόλλωνα; Το «γνώθι σαυτόν»;
ΕΥΔΗΜΟΣ: Να γνωρίζεις ποιος είσαι; Ίσως… το όνομά σου, την καταγωγή σου, τις επιθυμίες σου;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Αν όλα αυτά είναι απλώς εξωτερικά, μήπως λησμονείς το βαθύτερο; Θα σε ρωτήσω κάτι πιο δύσκολο: γνωρίζεις τι σε κινεί όταν επιθυμείς; Τι φοβάσαι όταν δειλιάζεις; Ποιον εαυτό υπηρετείς όταν προσπαθείς να φαίνεσαι σπουδαίος;
ΕΥΔΗΜΟΣ: Τώρα που το λες... Συχνά αναζητώ έπαινο ή αποδοχή, μα δεν είμαι βέβαιος αν αυτός είναι ο αληθινός μου εαυτός ή κάποιος ρόλος.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Μίλησες σαν φιλόσοφος. Να είσαι αυτός που επιθυμείς να φαίνεσαι – αυτό λέγω. Όχι να φαίνεσαι απλώς, αλλά να είσαι. Η αλήθεια βρίσκεται όχι στα λόγια, αλλά στη σύμφωνη ζωή. Και τούτο προϋποθέτει γνώση του εαυτού.
ΕΥΔΗΜΟΣ: Μα δεν είναι τούτο δύσκολο έργο; Ποιος μπορεί να γνωρίσει τα ενδότερα του εαυτού του; Δεν είμαστε όλοι τύφλοι σε κάποια μέρη του εαυτού μας;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ακριβώς γι' αυτό χρειάζεται ο έλεγχος, ο διαλογισμός, η αυτό παρατήρηση. Η αυτογνωσία δεν είναι δώρο των θεών, αλλά κόπος και άσκηση. Είναι το σκάψιμο προς τα έσω. Ενδον σκάπτε, φίλε μου Εύδημε.
ΕΥΔΗΜΟΣ: Και πώς ξέρω ότι προχωρώ σωστά;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Όταν αρχίσεις να αμφιβάλλεις για όσα θεωρούσες αυτονόητα. Όταν πάψεις να λες «ξέρω» και αρχίσεις να ερωτάς. Όταν νιώσεις ότι οι σκιές που έβλεπες ήσουν εσύ – και τώρα αναζητείς το φως.
ΕΥΔΗΜΟΣ: Και τί γίνεται όταν δω μέσα μου και δεν μου αρέσει αυτό που βλέπω;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Τότε είσαι στον σωστό δρόμο. Διότι το πρώτο βήμα της σοφίας είναι η ταπεινοφροσύνη. Και η αλλαγή δεν γεννιέται από την αυτάρκεια, αλλά από την επίγνωση του ατελούς. Ο Αγαθός δεν είναι άλλος από τον Αληθή. Και ο Αληθής δεν φοβάται το φως.
ΕΥΔΗΜΟΣ: Άρα η αυτογνωσία δεν είναι το τέλος, αλλά η αρχή;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Μια αρχή που ποτέ δεν τελειώνει. Μα και το μόνο μονοπάτι προς την ευδαιμονία, γιατί πώς να χαίρεσαι αν δεν ξέρεις τι σε χαροποιεί, ούτε ποιος χαίρεται μέσα σου; Ποιος τότε ζει; Εσύ ή η σκιά σου;
ΕΥΔΗΜΟΣ: Σωκράτη, νιώθω σαν να άνοιξε μέσα μου μια πύλη.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Πύλη είναι ο Λόγος, Εύδημε, και το μονοπάτι ξεκινά τώρα. Να θυμάσαι: ο ανεξέταστος βίος δεν είναι άξιος του ανθρώπου. Έλα, ας βαδίσουμε μαζί. Έχω να σου δείξω ακόμη πολλές ερωτήσεις.
Ο Σωκράτης σηκώνεται και οι δυο τους φεύγουν μαζί αργά, ενώ η σκιά του δέντρου χάνεται πίσω τους.
Μέρος Β'
Ο ήλιος γέρνει προς τη δύση. Η συζήτηση συνεχίζεται στον ίδιο πλάτανο, με τη γαλήνη της στιγμής, να δίνει βάθος στις λέξεις.ΕΥΔΗΜΟΣ: Σωκράτη, στοχάστηκα πολύ τα λόγια σου. Η αυτογνωσία δεν είναι απλώς γνώση, αλλά πράξη. Όμως, πώς την ασκεί κανείς στην καθημερινή του ζωή; Πώς δεν την ξεχνά μέσα στον θόρυβο και τις απαιτήσεις της ημέρας;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ωραία ερώτηση, φίλε μου. Πες μου πρώτα: όταν κάποιος θέλει να γίνει καλός κιθαριστής, τι κάνει;
ΕΥΔΗΜΟΣ: Ασκείται καθημερινά, ακούει, παρατηρεί, διορθώνει τα σφάλματά του.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Το ίδιο συμβαίνει και με τον εαυτό. Κάθε μέρα είναι πρόκληση και ευκαιρία για εξάσκηση. Αλλά εδώ, το όργανο είμαστε εμείς οι ίδιοι.
ΕΥΔΗΜΟΣ: Και ποια είναι η άσκηση; Η σιωπή; Η σκέψη;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Είναι πολλά μαζί. Πρώτον, να παρατηρείς τα κίνητρά σου. Όταν πράττεις κάτι, να ρωτάς: Γιατί το κάνω; Από φόβο; Από ανάγκη επιδοκιμασίας; Από αγάπη;
ΕΥΔΗΜΟΣ: Άρα, δεν έχει σημασία μόνο η πράξη, αλλά και η ρίζα της.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Πολύ σωστά. Το ίδιο έργο μπορεί να γεννηθεί είτε από την αρετή, είτε από την φιλοδοξία. Και δεύτερον: να θυμάσαι ότι δεν γνωρίζεις πλήρως τον εαυτό σου· άρα να είσαι ταπεινός και ανοιχτός σε αυτό που αποκαλύπτεται.
ΕΥΔΗΜΟΣ: Μα είναι κουραστικό, Σωκράτη, να εξετάζεις συνεχώς τον εαυτό σου. Δεν φέρνει άγχος αυτό;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Αν το κάνεις σαν δικαστής, ναι. Αλλά αν το κάνεις σαν φίλος, όχι. Να παρατηρείς με καλοσύνη· όχι για να τιμωρείς, αλλά για να φωτίζεις.
ΕΥΔΗΜΟΣ: Και τι γίνεται όταν ανακαλύψω μέσα μου πράγματα που με τρομάζουν; Οργή, φθόνο, ζήλεια…
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Τότε, να θυμάσαι πως αυτά είναι σύννεφα στον ουρανό της ψυχής σου. Δεν είσαι εσύ τα σύννεφα, αλλά εκείνος που μπορεί να τα δει. Η αυτογνωσία δεν είναι αυτοκατηγορία, είναι φως.
ΕΥΔΗΜΟΣ: Άρα η πράξη της αυτογνωσίας είναι σαν ένας φακός που στρέφεται προς τα μέσα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Όχι μόνο. Είναι και καθρέφτης. Και είναι και παράθυρο. Μας δείχνει τι είμαστε, τι γινόμαστε, και τι μπορούμε να είμαστε.
ΕΥΔΗΜΟΣ: Και πώς συνδέεται αυτή η πορεία με τους άλλους ανθρώπους; Μπορεί να γίνει κανείς ενάρετος μόνος του;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Δεν υπάρχει αρετή χωρίς σχέση. Γιατί πώς θα φανερώσεις τη δικαιοσύνη, αν δεν υπάρχει άλλος; Πώς θα μάθεις την υπομονή, αν δεν δοκιμαστεί; Ο εαυτός δεν αποκαλύπτεται μόνο στη σιγή, αλλά και στην πράξη, στην σύγκρουση, στην αγάπη.
ΕΥΔΗΜΟΣ: Άρα πρέπει να δω και τον άλλον ως καθρέφτη μου.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ναι· κάθε συνάντηση είναι ευκαιρία αυτογνωσίας. Όχι για να κρίνεις τον άλλον, αλλά για να αναρωτηθείς: τι μου λέει αυτός ο άνθρωπος για μένα;
ΕΥΔΗΜΟΣ: Σωκράτη, νομίζω πως τώρα αρχίζω να καταλαβαίνω… Ότι ο δρόμος της αυτογνωσίας είναι τρόπος ζωής, όχι σκέψης μονάχα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Έτσι είναι. Και όπως κάθε δρόμος, βαδίζεται βήμα το βήμα. Με επίγνωση, με προθυμία, και με συγχώρεση.
ΕΥΔΗΜΟΣ: Σε ευχαριστώ, Σωκράτη. Νιώθω ότι δεν είμαι μόνος. Κι ας περπατώ στο μέσα μονοπάτι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ουδείς είναι μόνος όταν αναζητά το αγαθόν. Εκεί συναντιόμαστε όλοι, ακόμα κι αν δεν το ξέρουμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου