Οι μορφές της αφασίας και οι αιτίες της

Τι είναι η αφασία;

Στις νευροεπιστήμες, με τον όρο «αφασία» (από το στερητικό «α-» και το ρήμα «φημί» που σημαίνει «λέγω») χαρακτηρίζεται η αδυναμία κατανόησης ή παραγωγής του γραπτού ή προφορικού λόγου. Μερικές φορές, ο όρος «αφασία» χρησιμοποιείται για να περιγράψει μόνο τη σοβαρή διαταραχή του λόγου, σε αντιδιαστολή με τον όρο «δυσφασία», ο οποίος χρησιμοποιείται για δυσκολίες μικρότερου βαθμού.

Η αφασία δεν επηρεάζει τη νοημοσύνη και δεν πρέπει να συγχέεται με τη δυσαρθρία, η οποία είναι διαταραχή της άρθρωσης του λόγου.

Πού οφείλεται η αφασία;

Η αφασία αποτελεί σύμπτωμα και όχι πάθηση. Οφείλεται σε βλάβες στις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με το λόγο. Οι δύο καλύτερα χαρακτηρισμένες είναι η περιοχή Wernicke και η περιοχή Broca. Στους δεξιόχειρες και σε αρκετούς αριστερόχειρες, οι περιοχές αυτές βρίσκονται στο αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο.

Η αφασία μπορεί είτε να εμφανιστεί οξέως (εντός λεπτών), είτε να είναι βραδέως επιδεινούμενη, είτε παροδική. Συνήθως, οφείλεται σε ισχαιμικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, συνοδευόμενη συχνά από αδυναμία στο δεξί ημιμόριο του σώματος. Κάποια άλλα αίτια είναι τα ακόλουθα:

• Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις και ενδοκρανιακά αιματώματα
• Ενδοκρανιακοί όγκοι
• Νευροεκφυλιστικές παθήσεις (για παράδειγμα, η πρωτοπαθής προιούσα αφασία)
• Λοιμώξεις του κεντρικού νευρικού συστήματος
• Ημικρανία με αύρα
• Επιληπτικές κρίσεις

Ποιες είναι οι μορφές αφασίας;

Ανάλογα με την εντόπιση και την έκταση των αλλοιώσεων στις περιοχές του λόγου, προκύπτουν αντίστοιχες μορφές αφασίας. Η βαρύτητα μπορεί να κυμαίνεται από την εμφάνιση ήπιων συμπτωμάτων έως την πλήρη αδυναμία επικοινωνίας.

Στην πράξη, η αφασία μπορεί να διακριθεί σε μη-ρέουσα, ρέουσα, ολική και ανομική. Μικτές μορφές εμφανίζονται συχνά.

Μη-ρέουσα αφασία
εναλλακτικές ονομασίες: κινητική, εκπομπής, τύπου Broca

Το βασικό γνώρισμα αυτής της μορφής είναι η αργή και κοπιώδης ομιλία (χάνεται η «ροή του λόγου»), η οποία χαρακτηρίζεται από συντακτικά λάθη. Η κατανόηση του λόγου (γραπτού και προφορικού) διατηρείται σχετικά καλή. Τα άτομα με μη-ρέουσα αφασία έχουν επίγνωση του προβλήματος και δίνουν την εντύπωση κάποιου που «γνωρίζει τι θέλει να πει, αλλά δυσκολεύεται να βρει τις κατάλληλες λέξεις για να επικοινωνήσει» (ενώ στη δυσαρθρία τα άτομα γνωρίζουν τις λέξεις, αλλά δυσκολεύονται να τις αρθρώσουν και δεν κάνουν συντακτικά λάθη). Σχετίζεται με βλάβες στον αριστερό μετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου (στον οποίο περιέχεται η περιοχή Broca).

Ρέουσα αφασία
εναλλακτικές ονομασίες: αισθητική, πρόσληψης ή τύπου Wernicke.

Το βασικό γνώρισμα αυτής της μορφής είναι η δυσχέρεια κατανόησης του λόγου, η οποία συνδυάζεται με ακατάληπτη αλλά ρέουσα ομιλία. Τα άτομα με ρέουσα αφασία, πολλές φορές, δεν έχουν επίγνωση του ότι δεν γίνονται κατανοητά από τους άλλους και δίνουν την εικόνα κάποιου που «μιλάει συνεχώς με ένα συνονθύλευμα ακατανόητων λέξεων». Σχετίζεται συχνότερα με βλάβες στον αριστερό κροταφικό λοβό (στον οποίο περιέχεται η περιοχή Wernicke).

Ολική αφασία
εναλλακτικές ονομασίες: σφαιρική ή τύπου Dejerine.

Είναι η βαρύτερη μορφή αφασίας και χαρακτηρίζεται από ελλείμματα τόσο στην κατανόηση όσο και στην παραγωγή του λόγου. Τα άτομα με ολική αφασία, πολλές φορές είναι βουβά και αδυνατούν να κατανοήσουν ακόμα και απλά παραγγέλματα ή προτάσεις. Σχετίζεται με εκτεταμένες βλάβες στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου και, τις περισσότερες φορές, συνυπάρχει με αδυναμία του δεξιού ημιμορίου του σώματος.

Ανομική αφασία

Είναι ηπιότερη από τις προηγούμενες και χαρακτηρίζεται από αδυναμία ανεύρεσης των κατάλληλων λέξεων. Τα άτομα με αυτή τη μορφή αφασίας, συχνά χρησιμοποιούν περιφραστικό ή επεξηγηματικό λόγο προκειμένου να δώσουν στο συνομιλητή τους να καταλάβει ποια λέξη εννοούν.

Πώς αντιμετωπίζεται η αφασία;

Η επιλογή της θεραπείας για τα συμπτωμάτα αφασίας εξαρτάται από αρκετούς παράγοντες, όπως:

• η υποκείμενη νόσος
• η ηλικία του ατόμου και η γενική κατάσταση υγείας του
• η σοβαρότητα και ο τύπος της αφασίας

Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί νευροχειρουργική παρέμβαση (για παράδειγμα, σε αιματώματα ή σε όγκους), ενώ σε άλλες τα συμπτώματα μπορεί να υποστρέψουν σταδιακά χωρίς θεραπεία (όπως συμβαίνει μερικές φορές μετά από ήπια αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια). Όταν η αφασία αποτελεί εκδήλωση ενός νευροεκφυλιστικού νοσήματος, δεν υπάρχει τρόπος να ανακοπεί η σταδιακή επιδείνωση των συμπτωμάτων.

Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις αφασίας, τα συμπτώματα και η ικανότητα επικοινωνίας μπορούν να βελτιωθούν με την εφαρμογή τεχνικών λογοθεραπείας.

Πώς μπορεί να βελτιωθεί η επικοινωνία με κάποιον που έχει συμπτώματα αφασίας;

• Μιλήστε αργά και καθαρά
• Διατηρείστε βλεμματική επαφή κατά τη διάρκεια της συνομιλίας
• Χαμηλώστε την ένταση της τηλεόρασης ή του ραδιοφώνου προτού μιλήσετε στο άτομο με αφασία
• Χρησιμοποιείστε απλές λέξεις και εκφράσεις και προσπαθείστε να απευθύνετε ερωτήσεις που απαντώνται με «ναι» ή «όχι».
• Υποστηρίξτε το λόγο σας με φωτογραφίες, σχήματα, χειρονομίες κτλ., αν χρειάζεται.
• Να είστε υπομονετικοί και να θυμάστε ότι η αφασία δεν είναι διαταραχή της νοημοσύνης.

* Εικόνα: φλοιώδεις περιοχές στο αριστερό ημισφαίριο που σχετίζονται με την κατανόηση ή παραγωγή του λόγου. Με μπλε χρώμα απεικονίζεται η περιοχή Broca, με πράσινο η περιοχή Wernicke.