Βολταίρος: Η γη βρίθει ανθρώπων oι οποίοι δεν αξίζουν ούτε να τους μιλά κανείς

Πάντοτε, εντούτοις, η αύξηση της ροπής για απομόνωση και μοναχικότητα είναι στον κάθε άνθρωπο άμεσα συναρτημένη με την διανοητική του άξια, καθώς ή ροπή αυτή -όπως ειπώθηκε- δεν είναι μία ροπή αμιγώς φυσική, προκληθείσα από την ανάγκη, αλλά απλώς το αιτιατό ορισμένων εμπειριών και του στοχασμού επ’ αυτών, συγκεκριμένα της διάγνωσης σχετικά με το άθλιο ποιόν, τόσο από ηθική όσο και από διανοητική άποψη, της συντριπτικής πλειονότητας των ανθρώπων. Της διάγνωσης, μάλιστα, -και τούτο είναι το χείριστο- ότι στο εκάστοτε άτομο τα ηθικά και τα διανοητικά ελαττώματα συνωμοτούν και αλληλοβοηθούνται, ούτως ώστε να προκύπτουν τα παντοειδή εκείνα βδελυρά φαινόμενα που καθιστούν την συναναστροφή με τους περισσότερους ανθρώπους δυσάρεστη, αν όχι ανυπόφορη.

Η κατάληξη είναι ότι, παρόλο που σ’ αυτόν τον κόσμο υπάρχουν ουκ ολίγα πολύ άσχημα πράγματα, το πλέον άσχημο είναι και παραμένει η ανθρώπινη κοινωνία, ώστε ο Βολταίρος, ο κοινωνικός αυτός Γάλλος, αναγκάσθηκε να πει: la terre est couverte de gens qui ne meritent pas qu’on leur parle.
«η γή βρίθει ανθρώπων oι οποίοι δεν αξίζουν ούτε να τους μιλά κανείς»
[Επιστολή της 21.06.1762 στον Μ.le Cardinal de Bernis]

Τον ίδιο αυτό λόγο κατονομάζει, και ο Πετράρχης – ο πράος αυτός άνθρωπος που αγαπούσε τόσο σφοδρά κι επίμονα την μοναχικότητα – για τούτη την κλίση του:

Βίο μοναχικό πάντοτε αποζητούσα (τα ρυάκια το ξέρουν, η ύπαιθρος και τα δάση)
Εκείνους τους κουτούς, στρεβλούς και φαύλους ν’ αποφύγω
Που απ’ τον δρόμο για τον ουρανό έχουν ξεστρατίσει.
(Πετράρχης, Σονέττο 221)