Τι θα πει σκοπός της παιδείας είναι να υπηρετήσει και να κάνει καλύτερη τη ζωή του ανθρώπου;

Ο Αλέξανδρος Δελμούζος (1880 – 1956) υπήρξε σημαντικός Έλληνας παιδαγωγός και κύριος εκπρόσωπος του εκπαιδευτικού δημοτικισμού, ο οποίος επίσης ίδρυσε το (Πρότυπο) Πειραματικό σχολείο Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης του ΑΠΘ.

Ακολουθεί απόσπασμα της ομιλίας.

Τι θα πει όμως, σκοπός της παιδείας είναι να υπηρετήσει και να κάνει καλύτερη τη ζωή του ανθρώπου; Η απάντηση δίνεται στην παρακάτω θέση.

«Γίνεται καλύτερη η ζωή του ανθρώπου, όσο περισσότερο δουλεύεται η ψυχή του και όσο βαθύτερα ποτίζεται με την αγάπη και την καλοσύνη .

“Ο Δελμούζος βλέπει την παιδεία όχι σαν επιφανειακή μόρφωση ή σαν απόχτηση τυπικών προσόντων ή διπλωμάτων. Τη συνδέει (και πολύ σωστά) με την ηθική καλυτέρευση κάθε ανθρώπου. Πιστεύει ότι αντικειμενικό κριτήριο της αληθινής παιδείας είναι η ανάπτυξη στην ψυχή του καθενός μας της καλοσύνης και της αγάπης. Οι ιδιότητες αυτές χρειάζεται να ποτίσουν την ψυχή του ατόμου, όπως μορφώνεται (καθώς δηλ. «δουλεύεται η ψυχή του», όπως λέγει χαρακτηριστικά).

Καλύτερη στο βάθος θα ειπεί», προσθέτει αμέσως λίγο πιο κάτω, «πιο καλλιεργημένη, πιο ηθική, και πιο ελεύθερη». Το ν’ αποκτήσει κανείς έντονο το συναίσθημα της ελευθερίας, το να θέσει ως σκοπό την ατομική πνευματική καλλιέργεια και τη συνολική – αλλά και το να σκοπεύει στην ηθική τελείωση, είναι ο τρόπος που ζυγίζει ο Δελμούζος την καλυτέρευση της ζωής.

«Η ψυχική όμως καλλιέργεια και η ελευθερία», συνεχίζει, «δεν έρχονται έτοιμα απ’ έξω, παρά είναι καρπός που ωριμάζει μέσα μας ολοένα και περισσότερο με αδιάκοπη ατομική προσπάθεια».

Ο Δελμούζος δεν μεταθέτει την ευθύνη για την ψυχική καλλιέργεια και την ηθική ελευθερία του ατόμου σε άλλους ώμους. Πιστεύει βαθιά πως είναι ώριμος καρπός ενός αδιάκοπου αγώνα. Το ίδιο το άτομο, καθένας μας χωριστά, πρέπει να σηκώσει τον αγώνα αυτόν. Έτοιμη και απ’ έξω δεν χαρίζεται ούτε η ελευθερία ούτε η ψυχική καλλιέργεια. Και προσθέτει:

«Με προσπάθεια και δοκιμασία λυτρώνεται με τον καιρό το άτομο από το βάρος της ύλης και υψώνεται σκαλί το σκαλί προς τον ελεύθερο άνθρωπο».

Ο άνθρωπος είναι ανάγκη να νικήσει τον υλικό εαυτό του για να μπορέσει να υψωθεί ως το ελεύθερο άτομο. Η δοκιμασία αυτής της απολύτρωσης και η προσπάθεια να φτάσει κανείς την ελευθερία γίνεται σταδιακά.

«Στο ιδανικό αυτό μπορεί να πλησιάσει άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο συνεχίζει, «ανάλογα με τη δύναμή του. Και θα το πλησιάζει, πάντα με τη δική του ιδιότυπη μορφή, τη μορφή που πηγάζει και ορίζεται από τα διαλεχτά και γόνιμα στοιχεία που κλείνει μέσα του».

Εδώ, όπως είναι φανερό, ο Δελμούζος αναγνωρίζει το ξεχωριστό και ανεπανάληπτο στοιχείο στην ανθρώπινη προσωπικότητα. Η παιδεία γίνεται με βάση τα γόνιμα στοιχεία, την ποιότητα που κάθε χωριστό άτομο είναι δυνατό να κλείνει μέσα του. Αναφέρεται επίσης στο ιδανικό του ελεύθερου ανθρώπου, σαν τον πρακτικό σκοπό που είναι ανάγκη να επιδιώκει η αγωγή — παρά τους περιορισμούς που μας επιβάλλουν συχνά οι εξωτερικές συνθήκες, οι ανθρώπινες αδυναμίες, ή η ίδια η ανθρώπινη φύση.

«Όσο περισσότερο», συνεχίζει, «δουλεύει ο καθένας τα στοιχεία του αυτά (ενν. τα διαλεχτά και γόνιμα), τόσο πιο πολύ υψώνεται στο ιδανικό εγώ του». Έτσι, με τη θέση του αυτή, ο Δελμούζος δέχεται τη δυνατότητα για την κατασκευή ενός προσωπικού ιδανικού εγώ.

Τούτο καθορίζεται, όπως μας έχει πει ο Adler, από την προσωπική κατευθυντήρια γραμμή κάθε ατόμου και από τον τελικό σκοπό που το ίδιο διάλεξε ελεύθερα ως σκοπό της ζωής του.