ΠΛΑΤΩΝ: Πολιτεία (362d-369b)

[362d] Ταῦτ᾽ εἰπόντος τοῦ Γλαύκωνος ἐγὼ μὲν αὖ ἐν νῷ εἶχόν τι λέγειν πρὸς ταῦτα, ὁ δὲ ἀδελφὸς αὐτοῦ Ἀδείμαντος, Οὔ τί που οἴει, ἔφη, ὦ Σώκρατες, ἱκανῶς εἰρῆσθαι περὶ τοῦ λόγου;
Ἀλλὰ τί μήν; εἶπον.
Αὐτό, ἦ δ᾽ ὅς, οὐκ εἴρηται ὃ μάλιστα ἔδει ῥηθῆναι.
Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὸ λεγόμενον, ἀδελφὸς ἀνδρὶ παρείη· ὥστε καὶ σύ, εἴ τι ὅδε ἐλλείπει, ἐπάμυνε. καίτοι ἐμέ γε ἱκανὰ καὶ τὰ ὑπὸ τούτου ῥηθέντα καταπαλαῖσαι καὶ ἀδύνατον ποιῆσαι βοηθεῖν δικαιοσύνῃ.
[362e] Καὶ ὅς, Οὐδέν, ἔφη, λέγεις· ἀλλ᾽ ἔτι καὶ τάδε ἄκουε. δεῖ γὰρ διελθεῖν ἡμᾶς καὶ τοὺς ἐναντίους λόγους ὧν ὅδε εἶπεν, οἳ δικαιοσύνην μὲν ἐπαινοῦσιν, ἀδικίαν δὲ ψέγουσιν, ἵν᾽ ᾖ σαφέστερον ὅ μοι δοκεῖ βούλεσθαι Γλαύκων. λέγουσι δέ που καὶ παρακελεύονται πατέρες τε ὑέσιν, καὶ πάντες οἱ [363a] τινῶν κηδόμενοι, ὡς χρὴ δίκαιον εἶναι, οὐκ αὐτὸ δικαιοσύνην ἐπαινοῦντες ἀλλὰ τὰς ἀπ᾽ αὐτῆς εὐδοκιμήσεις, ἵνα δοκοῦντι δικαίῳ εἶναι γίγνηται ἀπὸ τῆς δόξης ἀρχαί τε καὶ γάμοι καὶ ὅσαπερ Γλαύκων διῆλθεν ἄρτι, ἀπὸ τοῦ εὐδοκιμεῖν ὄντα τῷ δικαίῳ. ἐπὶ πλέον δὲ οὗτοι τὰ τῶν δοξῶν λέγουσιν. τὰς γὰρ παρὰ θεῶν εὐδοκιμήσεις ἐμβάλλοντες ἄφθονα ἔχουσι λέγειν ἀγαθά, τοῖς ὁσίοις ἅ φασι θεοὺς διδόναι· ὥσπερ ὁ γενναῖος Ἡσίοδός τε καὶ Ὅμηρός φασιν, ὁ μὲν τὰς δρῦς [363b] τοῖς δικαίοις τοὺς θεοὺς ποιεῖν «ἄκρας μέν τε φέρειν βαλάνους, μέσσας δὲ μελίσσας· εἰροπόκοι δ᾽ ὄιες, φησίν, μαλλοῖς καταβεβρίθασι», καὶ ἄλλα δὴ πολλὰ ἀγαθὰ τούτων ἐχόμενα. παραπλήσια δὲ καὶ ὁ ἕτερος· «ὥς τέ τευ» γάρ φησιν
ἢ βασιλῆος ἀμύμονος ὅς τε θεουδὴς
εὐδικίας ἀνέχῃσι, φέρῃσι δὲ γαῖα μέλαινα
[363c] πυροὺς καὶ κριθάς, βρίθῃσι δὲ δένδρεα καρπῷ,
τίκτῃ δ᾽ ἔμπεδα μῆλα, θάλασσα δὲ παρέχῃ ἰχθῦς.
Μουσαῖος δὲ τούτων νεανικώτερα τἀγαθὰ καὶ ὁ ὑὸς αὐτοῦ παρὰ θεῶν διδόασιν τοῖς δικαίοις· εἰς Ἅιδου γὰρ ἀγαγόντες τῷ λόγῳ καὶ κατακλίναντες καὶ συμπόσιον τῶν ὁσίων κατασκευάσαντες ἐστεφανωμένους ποιοῦσιν τὸν ἅπαντα χρόνον [363d] ἤδη διάγειν μεθύοντας, ἡγησάμενοι κάλλιστον ἀρετῆς μισθὸν μέθην αἰώνιον. οἱ δ᾽ ἔτι τούτων μακροτέρους ἀποτείνουσιν μισθοὺς παρὰ θεῶν· παῖδας γὰρ παίδων φασὶ καὶ γένος κατόπισθεν λείπεσθαι τοῦ ὁσίου καὶ εὐόρκου. ταῦτα δὴ καὶ ἄλλα τοιαῦτα ἐγκωμιάζουσιν δικαιοσύνην· τοὺς δὲ ἀνοσίους αὖ καὶ ἀδίκους εἰς πηλόν τινα κατορύττουσιν ἐν Ἅιδου καὶ κοσκίνῳ ὕδωρ ἀναγκάζουσι φέρειν, ἔτι τε ζῶντας [363e] εἰς κακὰς δόξας ἄγοντες, ἅπερ Γλαύκων περὶ τῶν δικαίων δοξαζομένων δὲ ἀδίκων διῆλθε τιμωρήματα, ταῦτα περὶ τῶν ἀδίκων λέγουσιν, ἄλλα δὲ οὐκ ἔχουσιν. ὁ μὲν οὖν ἔπαινος καὶ ὁ ψόγος οὗτος ἑκατέρων.
Πρὸς δὲ τούτοις σκέψαι, ὦ Σώκρατες, ἄλλο αὖ εἶδος λόγων περὶ δικαιοσύνης τε καὶ ἀδικίας ἰδίᾳ τε λεγόμενον [364a] καὶ ὑπὸ ποιητῶν. πάντες γὰρ ἐξ ἑνὸς στόματος ὑμνοῦσιν ὡς καλὸν μὲν ἡ σωφροσύνη τε καὶ δικαιοσύνη, χαλεπὸν μέντοι καὶ ἐπίπονον, ἀκολασία δὲ καὶ ἀδικία ἡδὺ μὲν καὶ εὐπετὲς κτήσασθαι, δόξῃ δὲ μόνον καὶ νόμῳ αἰσχρόν· λυσιτελέστερα δὲ τῶν δικαίων τὰ ἄδικα ὡς ἐπὶ τὸ πλῆθος λέγουσι, καὶ πονηροὺς πλουσίους καὶ ἄλλας δυνάμεις ἔχοντας εὐδαιμονίζειν καὶ τιμᾶν εὐχερῶς ἐθέλουσιν δημοσίᾳ τε καὶ ἰδίᾳ, τοὺς δὲ ἀτιμάζειν καὶ ὑπερορᾶν, οἳ ἄν πῃ ἀσθενεῖς τε [364b] καὶ πένητες ὦσιν, ὁμολογοῦντες αὐτοὺς ἀμείνους εἶναι τῶν ἑτέρων. τούτων δὲ πάντων οἱ περὶ θεῶν τε λόγοι καὶ ἀρετῆς θαυμασιώτατοι λέγονται, ὡς ἄρα καὶ θεοὶ πολλοῖς μὲν ἀγαθοῖς δυστυχίας τε καὶ βίον κακὸν ἔνειμαν, τοῖς δ᾽ ἐναντίοις ἐναντίαν μοῖραν. ἀγύρται δὲ καὶ μάντεις ἐπὶ πλουσίων θύρας ἰόντες πείθουσιν ὡς ἔστι παρὰ σφίσι δύναμις ἐκ θεῶν ποριζομένη θυσίαις τε καὶ ἐπῳδαῖς, εἴτε τι [364c] ἀδίκημά του γέγονεν αὐτοῦ ἢ προγόνων, ἀκεῖσθαι μεθ᾽ ἡδονῶν τε καὶ ἑορτῶν, ἐάν τέ τινα ἐχθρὸν πημῆναι ἐθέλῃ, μετὰ σμικρῶν δαπανῶν ὁμοίως δίκαιον ἀδίκῳ βλάψει ἐπαγωγαῖς τισιν καὶ καταδέσμοις, τοὺς θεούς, ὥς φασιν, πείθοντές σφισιν ὑπηρετεῖν. τούτοις δὲ πᾶσιν τοῖς λόγοις μάρτυρας ποιητὰς ἐπάγονται οἱ μὲν κακίας πέρι, εὐπετείας διδόντες, ὡς
τὴν μὲν κακότητα καὶ ἰλαδὸν ἔστιν ἑλέσθαι
[364d] ῥηϊδίως· λείη μὲν ὁδός, μάλα δ᾽ ἐγγύθι ναίει·
τῆς δ᾽ ἀρετῆς ἱδρῶτα θεοὶ προπάροιθεν ἔθηκαν
καί τινα ὁδὸν μακράν τε καὶ τραχεῖαν καὶ ἀνάντη· οἱ δὲ τῆς τῶν θεῶν ὑπ᾽ ἀνθρώπων παραγωγῆς τὸν Ὅμηρον μαρτύρονται, ὅτι καὶ ἐκεῖνος εἶπεν—
λιστοὶ δέ τε καὶ θεοὶ αὐτοί,
καὶ τοὺς μὲν θυσίαισι καὶ εὐχωλαῖς ἀγαναῖσιν
[364e] λοιβῇ τε κνίσῃ τε παρατρωπῶσ᾽ ἄνθρωποι
λισσόμενοι, ὅτε κέν τις ὑπερβήῃ καὶ ἁμάρτῃ.
βίβλων δὲ ὅμαδον παρέχονται Μουσαίου καὶ Ὀρφέως, Σελήνης τε καὶ Μουσῶν ἐκγόνων, ὥς φασι, καθ᾽ ἃς θυηπολοῦσιν, πείθοντες οὐ μόνον ἰδιώτας ἀλλὰ καὶ πόλεις, ὡς ἄρα λύσεις τε καὶ καθαρμοὶ ἀδικημάτων διὰ θυσιῶν καὶ [365a] παιδιᾶς ἡδονῶν εἰσι μὲν ἔτι ζῶσιν, εἰσὶ δὲ καὶ τελευτήσασιν, ἃς δὴ τελετὰς καλοῦσιν, αἳ τῶν ἐκεῖ κακῶν ἀπολύουσιν ἡμᾶς, μὴ θύσαντας δὲ δεινὰ περιμένει.
Ταῦτα πάντα, ἔφη, ὦ φίλε Σώκρατες, τοιαῦτα καὶ τοσαῦτα λεγόμενα ἀρετῆς πέρι καὶ κακίας, ὡς ἄνθρωποι καὶ θεοὶ περὶ αὐτὰ ἔχουσι τιμῆς, τί οἰόμεθα ἀκουούσας νέων ψυχὰς ποιεῖν, ὅσοι εὐφυεῖς καὶ ἱκανοὶ ἐπὶ πάντα τὰ λεγόμενα ὥσπερ ἐπιπτόμενοι συλλογίσασθαι ἐξ αὐτῶν ποῖός τις ἂν [365b] ὢν καὶ πῇ πορευθεὶς τὸν βίον ὡς ἄριστα διέλθοι; λέγοι γὰρ ἂν ἐκ τῶν εἰκότων πρὸς αὑτὸν κατὰ Πίνδαρον ἐκεῖνο τὸ «Πότερον δίκᾳ τεῖχος ὕψιον ἢ σκολιαῖς ἀπάταις ἀναβὰς» καὶ ἐμαυτὸν οὕτω περιφράξας διαβιῶ; τὰ μὲν γὰρ λεγόμενα δικαίῳ μὲν ὄντι μοι, ἐὰν μὴ καὶ δοκῶ ὄφελος οὐδέν φασιν εἶναι, πόνους δὲ καὶ ζημίας φανεράς· ἀδίκῳ δὲ δόξαν δικαιοσύνης παρεσκευασμένῳ θεσπέσιος βίος λέγεται. [365c] οὐκοῦν, ἐπειδὴ «τὸ δοκεῖν», ὡς δηλοῦσί μοι οἱ σοφοί, «καὶ τὰν ἀλάθειαν βιᾶται» καὶ κύριον εὐδαιμονίας, ἐπὶ τοῦτο δὴ τρεπτέον ὅλως· πρόθυρα μὲν καὶ σχῆμα κύκλῳ περὶ ἐμαυτὸν σκιαγραφίαν ἀρετῆς περιγραπτέον, τὴν δὲ τοῦ σοφωτάτου Ἀρχιλόχου ἀλώπεκα ἑλκτέον ἐξόπισθεν κερδαλέαν καὶ ποικίλην. «Ἀλλὰ γάρ, φησί τις, οὐ ῥᾴδιον ἀεὶ λανθάνειν κακὸν ὄντα.» Οὐδὲ γὰρ ἄλλο οὐδὲν εὐπετές, [365d] φήσομεν, τῶν μεγάλων· ἀλλ᾽ ὅμως, εἰ μέλλομεν εὐδαιμονήσειν, ταύτῃ ἰτέον, ὡς τὰ ἴχνη τῶν λόγων φέρει. ἐπὶ γὰρ τὸ λανθάνειν συνωμοσίας τε καὶ ἑταιρίας συνάξομεν, εἰσίν τε πειθοῦς διδάσκαλοι σοφίαν δημηγορικήν τε καὶ δικανικὴν διδόντες, ἐξ ὧν τὰ μὲν πείσομεν, τὰ δὲ βιασόμεθα, ὡς πλεονεκτοῦντες δίκην μὴ διδόναι. «Ἀλλὰ δὴ θεοὺς οὔτε λανθάνειν οὔτε βιάσασθαι δυνατόν.» Οὐκοῦν, εἰ μὲν μὴ εἰσὶν ἢ μηδὲν αὐτοῖς τῶν ἀνθρωπίνων μέλει, τί καὶ ἡμῖν [365e] μελητέον τοῦ λανθάνειν; εἰ δὲ εἰσί τε καὶ ἐπιμελοῦνται, οὐκ ἄλλοθέν τοι αὐτοὺς ἴσμεν ἢ ἀκηκόαμεν ἢ ἔκ τε τῶν νόμων καὶ τῶν γενεαλογησάντων ποιητῶν, οἱ δὲ αὐτοὶ οὗτοι λέγουσιν ὡς εἰσὶν οἷοι θυσίαις τε καὶ «εὐχωλαῖς ἀγανῇσιν» καὶ ἀναθήμασιν παράγεσθαι ἀναπειθόμενοι, οἷς ἢ ἀμφότερα ἢ οὐδέτερα πειστέον. εἰ δ᾽ οὖν πειστέον, ἀδικητέον καὶ θυτέον [366a] ἀπὸ τῶν ἀδικημάτων. δίκαιοι μὲν γὰρ ὄντες ἀζήμιοι μόνον ὑπὸ θεῶν ἐσόμεθα, τὰ δ᾽ ἐξ ἀδικίας κέρδη ἀπωσόμεθα· ἄδικοι δὲ κερδανοῦμέν τε καὶ λισσόμενοι ὑπερβαίνοντες καὶ ἁμαρτάνοντες, πείθοντες αὐτοὺς ἀζήμιοι ἀπαλλάξομεν. «Ἀλλὰ γὰρ ἐν Ἅιδου δίκην δώσομεν ὧν ἂν ἐνθάδε ἀδικήσωμεν, ἢ αὐτοὶ ἢ παῖδες παίδων.» Ἀλλ᾽, ὦ φίλε, φήσει λογιζόμενος, αἱ τελεταὶ αὖ μέγα δύνανται καὶ οἱ λύσιοι θεοί, ὡς αἱ [366b] μέγισται πόλεις λέγουσι καὶ οἱ θεῶν παῖδες ποιηταὶ καὶ προφῆται τῶν θεῶν γενόμενοι, οἳ ταῦτα οὕτως ἔχειν μηνύουσιν.
Κατὰ τίνα οὖν ἔτι λόγον δικαιοσύνην ἂν πρὸ μεγίστης ἀδικίας αἱροίμεθ᾽ ἄν, ἣν ἐὰν μετ᾽ εὐσχημοσύνης κιβδήλου κτησώμεθα, καὶ παρὰ θεοῖς καὶ παρ᾽ ἀνθρώποις πράξομεν κατὰ νοῦν ζῶντές τε καὶ τελευτήσαντες, ὡς ὁ τῶν πολλῶν τε καὶ ἄκρων λεγόμενος λόγος; ἐκ δὴ πάντων τῶν [366c] εἰρημένων τίς μηχανή, ὦ Σώκρατες, δικαιοσύνην τιμᾶν ἐθέλειν ᾧ τις δύναμις ὑπάρχει ψυχῆς ἢ χρημάτων ἢ σώματος ἢ γένους, ἀλλὰ μὴ γελᾶν ἐπαινουμένης ἀκούοντα; ὡς δή τοι εἴ τις ἔχει ψευδῆ μὲν ἀποφῆναι ἃ εἰρήκαμεν, ἱκανῶς δὲ ἔγνωκεν ὅτι ἄριστον δικαιοσύνη, πολλήν που συγγνώμην ἔχει καὶ οὐκ ὀργίζεται τοῖς ἀδίκοις, ἀλλ᾽ οἶδεν ὅτι πλὴν εἴ τις θείᾳ φύσει δυσχεραίνων τὸ ἀδικεῖν ἢ ἐπιστήμην λαβὼν [366d] ἀπέχεται αὐτοῦ, τῶν γε ἄλλων οὐδεὶς ἑκὼν δίκαιος, ἀλλ᾽ ὑπὸ ἀνανδρίας ἢ γήρως ἤ τινος ἄλλης ἀσθενείας ψέγει τὸ ἀδικεῖν, ἀδυνατῶν αὐτὸ δρᾶν. ὡς δέ, δῆλον· ὁ γὰρ πρῶτος τῶν τοιούτων εἰς δύναμιν ἐλθὼν πρῶτος ἀδικεῖ, καθ᾽ ὅσον ἂν οἷός τ᾽ ᾖ. καὶ τούτων ἁπάντων οὐδὲν ἄλλο αἴτιον ἢ ἐκεῖνο, ὅθενπερ ἅπας ὁ λόγος οὗτος ὥρμησεν καὶ τῷδε καὶ ἐμοὶ πρὸς σέ, ὦ Σώκρατες, εἰπεῖν, ὅτι «Ὦ θαυμάσιε, πάντων [366e] ὑμῶν, ὅσοι ἐπαινέται φατὲ δικαιοσύνης εἶναι, ἀπὸ τῶν ἐξ ἀρχῆς ἡρώων ἀρξάμενοι, ὅσων λόγοι λελειμμένοι, μέχρι τῶν νῦν ἀνθρώπων οὐδεὶς πώποτε ἔψεξεν ἀδικίαν οὐδ᾽ ἐπῄνεσεν δικαιοσύνην ἄλλως ἢ δόξας τε καὶ τιμὰς καὶ δωρεὰς τὰς ἀπ᾽ αὐτῶν γιγνομένας· αὐτὸ δ᾽ ἑκάτερον τῇ αὑτοῦ δυνάμει τί δρᾷ, τῇ τοῦ ἔχοντος ψυχῇ ἐνόν, καὶ λανθάνον θεούς τε καὶ ἀνθρώπους, οὐδεὶς πώποτε οὔτ᾽ ἐν ποιήσει οὔτ᾽ ἐν ἰδίοις λόγοις ἐπεξῆλθεν ἱκανῶς τῷ λόγῳ ὡς τὸ μὲν μέγιστον κακῶν ὅσα ἴσχει ψυχὴ ἐν αὑτῇ, δικαιοσύνη δὲ μέγιστον ἀγαθόν. [367a] εἰ γὰρ οὕτως ἐλέγετο ἐξ ἀρχῆς ὑπὸ πάντων ὑμῶν καὶ ἐκ νέων ἡμᾶς ἐπείθετε, οὐκ ἂν ἀλλήλους ἐφυλάττομεν μὴ ἀδικεῖν, ἀλλ᾽ αὐτὸς αὑτοῦ ἦν ἕκαστος ἄριστος φύλαξ, δεδιὼς μὴ ἀδικῶν τῷ μεγίστῳ κακῷ σύνοικος ᾖ.»
Ταῦτα, ὦ Σώκρατες, ἴσως δὲ καὶ ἔτι τούτων πλείω Θρασύμαχός τε καὶ ἄλλος πού τις ὑπὲρ δικαιοσύνης τε καὶ ἀδικίας λέγοιεν ἄν, μεταστρέφοντες αὐτοῖν τὴν δύναμιν φορτικῶς, ὥς γέ μοι δοκεῖ. ἀλλ᾽ ἐγώ, οὐδὲν γάρ σε [367b] δέομαι ἀποκρύπτεσθαι, σοῦ ἐπιθυμῶν ἀκοῦσαι τἀναντία, ὡς δύναμαι μάλιστα κατατείνας λέγω. μὴ οὖν ἡμῖν μόνον ἐνδείξῃ τῷ λόγῳ ὅτι δικαιοσύνη ἀδικίας κρεῖττον, ἀλλὰ τί ποιοῦσα ἑκατέρα τὸν ἔχοντα αὐτὴ δι᾽ αὑτὴν ἡ μὲν κακόν, ἡ δὲ ἀγαθόν ἐστιν· τὰς δὲ δόξας ἀφαίρει, ὥσπερ Γλαύκων διεκελεύσατο. εἰ γὰρ μὴ ἀφαιρήσεις ἑκατέρωθεν τὰς ἀληθεῖς, τὰς δὲ ψευδεῖς προσθήσεις, οὐ τὸ δίκαιον φήσομεν ἐπαινεῖν σε ἀλλὰ τὸ δοκεῖν, οὐδὲ τὸ ἄδικον εἶναι [367c] ψέγειν ἀλλὰ τὸ δοκεῖν, καὶ παρακελεύεσθαι ἄδικον ὄντα λανθάνειν, καὶ ὁμολογεῖν Θρασυμάχῳ ὅτι τὸ μὲν δίκαιον ἀλλότριον ἀγαθόν, συμφέρον τοῦ κρείττονος, τὸ δὲ ἄδικον αὑτῷ μὲν συμφέρον καὶ λυσιτελοῦν, τῷ δὲ ἥττονι ἀσύμφορον. ἐπειδὴ οὖν ὡμολόγησας τῶν μεγίστων ἀγαθῶν εἶναι δικαιοσύνην, ἃ τῶν τε ἀποβαινόντων ἀπ᾽ αὐτῶν ἕνεκα ἄξια κεκτῆσθαι, πολὺ δὲ μᾶλλον αὐτὰ αὑτῶν, οἷον ὁρᾶν, [367d] ἀκούειν, φρονεῖν, καὶ ὑγιαίνειν δή, καὶ ὅσ᾽ ἄλλα ἀγαθὰ γόνιμα τῇ αὑτῶν φύσει ἀλλ᾽ οὐ δόξῃ ἐστίν, τοῦτ᾽ οὖν αὐτὸ ἐπαίνεσον δικαιοσύνης, ὃ αὐτὴ δι᾽ αὑτὴν τὸν ἔχοντα ὀνίνησιν καὶ ἀδικία βλάπτει, μισθοὺς δὲ καὶ δόξας πάρες ἄλλοις ἐπαινεῖν· ὡς ἐγὼ τῶν μὲν ἄλλων ἀποδεχοίμην ἂν οὕτως ἐπαινούντων δικαιοσύνην καὶ ψεγόντων ἀδικίαν, δόξας τε περὶ αὐτῶν καὶ μισθοὺς ἐγκωμιαζόντων καὶ λοιδορούντων, σοῦ δὲ οὐκ ἄν, εἰ μὴ σὺ κελεύοις, διότι πάντα τὸν βίον [367e] οὐδὲν ἄλλο σκοπῶν διελήλυθας ἢ τοῦτο. μὴ οὖν ἡμῖν ἐνδείξῃ μόνον τῷ λόγῳ ὅτι δικαιοσύνη ἀδικίας κρεῖττον, ἀλλὰ καὶ τί ποιοῦσα ἑκατέρα τὸν ἔχοντα αὐτὴ δι᾽ αὑτήν, ἐάντε λανθάνῃ ἐάντε μὴ θεούς τε καὶ ἀνθρώπους, ἡ μὲν ἀγαθόν, ἡ δὲ κακόν ἐστι.
Καὶ ἐγὼ ἀκούσας, ἀεὶ μὲν δὴ τὴν φύσιν τοῦ τε Γλαύκωνος καὶ τοῦ Ἀδειμάντου ἠγάμην, ἀτὰρ οὖν καὶ τότε πάνυ γε [368a] ἥσθην καὶ εἶπον· Οὐ κακῶς εἰς ὑμᾶς, ὦ παῖδες ἐκείνου τοῦ ἀνδρός, τὴν ἀρχὴν τῶν ἐλεγείων ἐποίησεν ὁ Γλαύκωνος ἐραστής, εὐδοκιμήσαντας περὶ τὴν Μεγαροῖ μάχην, εἰπών—
παῖδες Ἀρίστωνος, κλεινοῦ θεῖον γένος ἀνδρός·
τοῦτό μοι, ὦ φίλοι, εὖ δοκεῖ ἔχειν· πάνυ γὰρ θεῖον πεπόνθατε, εἰ μὴ πέπεισθε ἀδικίαν δικαιοσύνης ἄμεινον εἶναι, οὕτω δυνάμενοι εἰπεῖν ὑπὲρ αὐτοῦ. δοκεῖτε δή μοι ὡς [368b] ἀληθῶς οὐ πεπεῖσθαι —τεκμαίρομαι δὲ ἐκ τοῦ ἄλλου τοῦ ὑμετέρου τρόπου, ἐπεὶ κατά γε αὐτοὺς τοὺς λόγους ἠπίστουν ἂν ὑμῖν— ὅσῳ δὲ μᾶλλον πιστεύω, τοσούτῳ μᾶλλον ἀπορῶ ὅτι χρήσωμαι. οὔτε γὰρ ὅπως βοηθῶ ἔχω· δοκῶ γάρ μοι ἀδύνατος εἶναι —σημεῖον δέ μοι, ὅτι ἃ πρὸς Θρασύμαχον λέγων ᾤμην ἀποφαίνειν ὡς ἄμεινον δικαιοσύνη ἀδικίας, οὐκ ἀπεδέξασθέ μου— οὔτ᾽ αὖ ὅπως μὴ βοηθήσω ἔχω· δέδοικα γὰρ μὴ οὐδ᾽ ὅσιον ᾖ παραγενόμενον δικαιοσύνῃ [368c] κακηγορουμένῃ ἀπαγορεύειν καὶ μὴ βοηθεῖν ἔτι ἐμπνέοντα καὶ δυνάμενον φθέγγεσθαι. κράτιστον οὖν οὕτως ὅπως δύναμαι ἐπικουρεῖν αὐτῇ.
Ὅ τε οὖν Γλαύκων καὶ οἱ ἄλλοι ἐδέοντο παντὶ τρόπῳ βοηθῆσαι καὶ μὴ ἀνεῖναι τὸν λόγον, ἀλλὰ διερευνήσασθαι τί τέ ἐστιν ἑκάτερον καὶ περὶ τῆς ὠφελίας αὐτοῖν τἀληθὲς ποτέρως ἔχει. εἶπον οὖν ὅπερ ἐμοὶ ἔδοξεν, ὅτι Τὸ ζήτημα ᾧ ἐπιχειροῦμεν οὐ φαῦλον ἀλλ᾽ ὀξὺ βλέποντος, ὡς ἐμοὶ [368d] φαίνεται. ἐπειδὴ οὖν ἡμεῖς οὐ δεινοί, δοκῶ μοι, ἦν δ᾽ ἐγώ, τοιαύτην ποιήσασθαι ζήτησιν αὐτοῦ, οἵανπερ ἂν εἰ προσέταξέ τις γράμματα σμικρὰ πόρρωθεν ἀναγνῶναι μὴ πάνυ ὀξὺ βλέπουσιν, ἔπειτά τις ἐνενόησεν, ὅτι τὰ αὐτὰ γράμματα ἔστι που καὶ ἄλλοθι μείζω τε καὶ ἐν μείζονι, ἕρμαιον ἂν ἐφάνη οἶμαι ἐκεῖνα πρῶτον ἀναγνόντας οὕτως ἐπισκοπεῖν τὰ ἐλάττω, εἰ τὰ αὐτὰ ὄντα τυγχάνει.
Πάνυ μὲν οὖν, ἔφη ὁ Ἀδείμαντος· ἀλλὰ τί τοιοῦτον, ὦ [368e] Σώκρατες, ἐν τῇ περὶ τὸ δίκαιον ζητήσει καθορᾷς;
Ἐγώ σοι, ἔφην, ἐρῶ. δικαιοσύνη, φαμέν, ἔστι μὲν ἀνδρὸς ἑνός, ἔστι δέ που καὶ ὅλης πόλεως;
Πάνυ γε, ἦ δ᾽ ὅς.
Οὐκοῦν μεῖζον πόλις ἑνὸς ἀνδρός;
Μεῖζον, ἔφη.
Ἴσως τοίνυν πλείων ἂν δικαιοσύνη ἐν τῷ μείζονι ἐνείη καὶ ῥᾴων καταμαθεῖν. εἰ οὖν βούλεσθε, πρῶτον ἐν ταῖς [369a] πόλεσι ζητήσωμεν ποῖόν τί ἐστιν· ἔπειτα οὕτως ἐπισκεψώμεθα καὶ ἐν ἑνὶ ἑκάστῳ, τὴν τοῦ μείζονος ὁμοιότητα ἐν τῇ τοῦ ἐλάττονος ἰδέᾳ ἐπισκοποῦντες.
Ἀλλά μοι δοκεῖς, ἔφη, καλῶς λέγειν.
Ἆρ᾽ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, εἰ γιγνομένην πόλιν θεασαίμεθα λόγῳ, καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτῆς ἴδοιμεν ἂν γιγνομένην καὶ τὴν ἀδικίαν;
Τάχ᾽ ἄν, ἦ δ᾽ ὅς.
Οὐκοῦν γενομένου αὐτοῦ ἐλπὶς εὐπετέστερον ἰδεῖν ὃ ζητοῦμεν;
[369b] Πολύ γε.
Δοκεῖ οὖν χρῆναι ἐπιχειρῆσαι περαίνειν; οἶμαι μὲν γὰρ οὐκ ὀλίγον ἔργον αὐτὸ εἶναι· σκοπεῖτε οὖν.
Ἔσκεπται, ἔφη ὁ Ἀδείμαντος· ἀλλὰ μὴ ἄλλως ποίει.
Γίγνεται τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, πόλις, ὡς ἐγᾦμαι, ἐπειδὴ τυγχάνει ἡμῶν ἕκαστος οὐκ αὐτάρκης, ἀλλὰ πολλῶν ‹ὢν› ἐνδεής· ἢ τίν᾽ οἴει ἀρχὴν ἄλλην πόλιν οἰκίζειν;
Οὐδεμίαν, ἦ δ᾽ ὅς.

***
[363a] έχουν νέους στην κηδεμονία των, πως πρέπει να είναι κανείς δίκαιος, όχι γιατί θέλουν μ᾽ αυτό να επαινέσουν τη δικαιοσύνη, αλλά για τα πλεονεκτήματα που εξασφαλίζει, ώστε, όταν κατορθώσει κανείς να περνά για δίκαιος, ν᾽ αποκτά μ᾽ αυτή την υπόληψη αξιώματα και γάμους και όλα όσα μας αράδιασε τώρα ο Γλαύκων πως κερδίζει ο άδικος. Προχωρούν όμως και πάρα πέρα αυτοί και προσθέτουν τα άφθονα αγαθά, που λέγουν πως θα σκορπούν οι θεοί στους δικαίους, μια που έχουν εξασφαλισμένη την ευμένειά των, όπως τα λέγουν κι ο καλός μας ο Ησίοδος κι ο Όμηρος, ο πρώτος, πως οι θεοί έκαμαν τις βαλανιδιές [363b] για τους δικαίους και πως γι᾽ αυτούς
έχει η κορφή τους τον καρπό κι έχει ο κορμός μελίσσια
και μέσα στο παχύ μαλλί πνίγουνται οι προβατίνες,
κι άλλα πολλά παρόμοια αγαθά· τα ίδια κι ο δεύτερος, που λέει για κάποιον πως
σαν τον καλό το βασιλιά, που σα θεός μοιράζει
τη δικαιοσύνη στους λαούς, η παχιά γη τού φέρνει
[363c] σιτάρι και γεννήματα, πλήθιους καρπούς τα δέντρα,
πάντα φτουρούν οι στάνες του, ψάρια οι γιαλοί του βγάζουν.
Ο Μουσαίος πάλι κι ο γιος του ακόμη γενναιότερα αγαθά τάζουν στους δικαίους από μέρους των θεών· γιατί, αφού μετά το θάνατό τους τούς οδηγήσουν στον Άδη, τους στρώνουν ξαπλωμένους στο συμπόσιο των ευσεβών, που έχουν ετοιμάσει, κι εκεί πια περνούν όλη τη ζωή τους [363d] πίνοντας και διασκεδάζοντας στεφανωμένοι, σαν να ήταν η καλύτερη αμοιβή για την αρετή τους το αιώνιο το μεθύσι. Άλλοι πάλι δεν περιορίζουν ως εκεί μόνο τις αμοιβές από μέρους των θεών, γιατί λέγουν πως παιδιά των παιδιών τους και γενεές γενεών αφήνουν πίσω τους οι ευσεβείς και οι εύορκοι. M᾽ αυτά και μ᾽ άλλα τέτοια εγκωμιάζουν τη δικαιοσύνη· τους ασεβείς πάλι και τους αδίκους τους χώνουν στον Άδη μέσα σε μια λάσπη και τους αναγκάζουν να κουβαλούν νερό με το κόσκινο· μα κι όσο είναι ακόμα στη ζωή, [363e] τους φορτώνουν μ᾽ όλους τους εξευτελισμούς και τις καταφρόνιες και τους υποβάλλουν σ᾽ όλα τα βασανιστήρια που αράδιασε ο Γλαύκων πως τραβούν εκείνοι που, ενώ είναι δίκαιοι, θεωρούνται άδικοι· αυτά λέγουν για τους αδίκους και τίποτα παραπάνω. Αυτός είναι ο έπαινος και η κατηγορία και των δυο των.
Εκτός όμως από αυτά άκουσε τώρα, Σωκράτη, κι ένα άλλο είδος λόγους που έχουν πάντα στο στόμα τους και οι κοινοί άνθρωποι [364a] και οι ποιηταί. Όλοι δηλαδή μ᾽ ένα στόμα κηρύττουν πως είναι βέβαια ωραίο πράγμα η σωφροσύνη και η δικαιοσύνη, δύσκολο όμως και κοπιαστικό· ενώ η ακολασία και η αδικία είναι μεν ευχάριστα και δε στοιχίζουν τίποτα να τ᾽ αποκτήσει κανείς, θεωρούνται όμως αισχρά κατά την ιδέα του κόσμου και από το νόμο· ότι όμως τα άδικα είναι πιο ωφέλιμα από τα δίκαια, κανείς λέγουν δεν μπορεί να τ᾽ αρνηθεί· κι οι περισσότεροι δε δυσκολεύονται να μακαρίζουν και να τιμούν παντού και πάντα τους παλιανθρώπους εκείνους που έχουν τα πλούτη και τη δύναμη, ενώ απεναντίας ελεεινολογούν και περιφρονούν όπου είναι κανείς φτωχός [364b] κι αδύνατος, όσο κι αν παραδέχουνται πως είναι καλύτεροι από τους αδίκους. Αλλ᾽ απ᾽ όλους αυτούς τους λόγους οι πιο παράξενοι είναι εκείνοι που ακούει κανείς σχετικά με τους θεούς και την αρετή, ότι τάχα κι οι ίδιοι οι θεοί στέλνουν πολλές φορές σε καλούς και εναρέτους ανθρώπους όλα τα κακά και τις δυστυχίες της ζωής, ενώ για τους κακούς προορίζουν ολωσδιόλου την ενάντια μοίρα. Απ᾽ τ᾽ άλλο πάλι μέρος αγύρτες και μάντεις μπαινοβγαίνουν από τα σπίτια των πλουσίων και τους πείθουν πως έχουν από θεία παραχώρηση τη δύναμη, αν [364c] έπεσαν σε κανένα αμάρτημα, ή οι ίδιοι ή κανείς από τους προγόνους των, να το εξιλεώνουν με χαρές και πανηγύρια, κι αν θέλουν να βλάψουν κανένα τους εχθρό, δίκαια ή άδικα αδιάφορο, με μικρό έξοδο μπορούν να το επιτύχουν, γιατί αυτοί με κάτι μαγικά ξόρκια και μ᾽ άλλες μαγγανείες τα καταφέρνουν να τους εξυπηρετούν οι θεοί. Και για όλ᾽ αυτά που λένε μάρτυρες φέρνουν πάλι τους ποιητές, άλλοι για ν᾽ αποδείξουν τί εύκολο πράγμα που είναι η κακία,
γιατί μπορείς με το σακί να πάρεις την κακία
[364d] εύκολα· ίσια η στράτα της, δεν κάθεται κι αλάργου,
μα μπρος στην αρετή οι θεοί έχουν ιδρώτα βάλει
κι ένα δρόμο μακρύ κι ανηφορικό· άλλοι πάλι φέρνουν μάρτυρα τον Όμηρο, πως μπορούν οι άνθρωποι να στρέφουν με το θέλημά των τους θεούς, γιατί είπε και κείνος ότι
και των θεών γυρνάει η γνώμη
κι αυτούς μπορούν με προσευχές και ευπρόσδεκτες θυσίες
[364e] με κνίσα και με τις σπονδές οι ανθρώποι να λυγίσουν
παρακαλώντας, αν κανείς καμιά αμαρτία κάμει.
Κι ένα σωρό ακόμη βιβλία παρουσιάζουν του Μουσαίου και του Ορφέως, που κατάγονται, λέγουν, από τη Σελήνη και τις Μούσες, και που περιέχουν τις ιεροτελεστίες αυτών των θυσιών, και πείθουν, όχι μόνο τους ιδιώτες αλλά και ολόκληρες πόλεις ακόμη, πως με τις θυσίες των και [365a] με κάτι τέτοια ξεφαντώματα μπορούν να επιτύχουν και για ζωντανούς και για πεθαμένους τον εξαγνισμό και την άφεση των αμαρτιών τους· και ονομάζουν τελετές όλ᾽ αυτά τα μέσα, που μας λυτρώνουν από τα βασανιστήρια του κάτω κόσμου, που δε θα τα ξεφύγουν όσοι τις παραμελούν.
Όλα λοιπόν αυτά, αγαπητέ μου Σωκράτη, που λέγουν για την αρετή και την κακία και για την εκτίμηση που τους έχουν θεοί και άνθρωποι, ποιάν επίδραση νομίζεις πως θα έχουν επάνω στις ψυχές των νέων, όσοι εκ φύσεως είναι προικισμένοι με την ικανότητα να ημπορούν να βγάζουν συμπεράσματα απ᾽ όσα ακούουν σχετικά με το ζήτημα: τί λογής [365b] θα έπρεπε να είναι ο άνθρωπος και ποιό δρόμο ν᾽ ακολουθήσει για να περάσει ευτυχισμένη τη ζωή του; Δεν είναι φυσικό να βάλει στον εαυτό του το ερώτημα εκείνο που λέγει και ο Πίνδαρος
Ποιό δρόμο ν᾽ ακλουθήσω
για ν᾽ ανεβώ στον πύργο εκεί ψηλά;
της δικαιοσύνης τον ίσιο,
ή τη λοξή γυροβολιά;
κι αφού ανεβώ και ταμπουρωθώ μέσα, έτσι να περνώ τη ζωή μου; Γιατί απ᾽ όσα ακούω να λένε, τίποτα δε θα μ᾽ ωφελήσει να είμαι δίκαιος, αν δεν περνώ για τέτοιος και μόνο ζημίες και βάσανα φανερά θα έχω. [365c] Επειδή λοιπόν αρκεί να περνά μόνο κανείς για δίκαιος, καθώς μου το βεβαιώνουν οι σοφοί, κι αυτό είναι πιο δυνατό από την αλήθεια κι εξασφαλίζει στον άνθρωπο την ευδαιμονία, σ᾽ αυτό λοιπόν θα στραφώ κι εγώ ολάκερος· θα περιβληθώ λοιπόν ολόγυρά μου μ᾽ όλα τα προσχήματα και τη σκιαγραφία της αρετής και θα σέρνω ξοπίσω μου την πονηρή εκείνη και τετραπέρατη αλεπού, που λέει κι ο σοφότατος Αρχίλοχος. Μα θα μου πει ίσως κανείς πως δεν είν᾽ εύκολο να είσαι πάντα κακός χωρίς να σε πάρουν στο τέλος είδηση. Ναι, μα κι όλα τα μεγάλα πράγματα έχουν τις δυσκολίες των, [365d] θα του απαντήσομε· κι ό,τι κι αν είναι, αν θέλομε να ευτυχήσομε, αυτό το δρόμο ανάγκη να πάρομε, που τα ίχνη του μας τα χαράζουν οι λόγοι που ακούομε. Άλλωστε, για να μείνομε ασύλληπτοι, θα συγκεντρώσομε γύρω μας συντρόφους και συνενόχους, και υπάρχουν εξάλλου και διδάσκαλοι της ρητορικής να μας μεταδώσουν τη δημηγορική και τη δικανική σοφία, έτσι που, άλλοτε με την απάτη και άλλοτε με τη βία, θα κατορθώνομε να μένομε ατιμώρητοι για τ᾽ αδικήματά μας. «Ναι, μα τους θεούς, όμως, δεν μπορούμε ούτε να τους ξεγελάσομε ούτε να τους εκβιάσομε». Αλλ᾽ αν δεν υπάρχουν θεοί, ή αν δεν ενδιαφέρονται καθόλου για τους ανθρώπους, τί μας μέλει κι εμάς [365e] αν μας νιώσουν ή δε μας νιώσουν. Αν πάλι υπάρχουν και ενδιαφέρουνται, δε γνωρίζομε ούτε απ᾽ αλλού έχομε ακούσει για την ύπαρξή τους παρά από τους λόγους των ποιητών που μας έκαμαν και τη γενεαλογία των· μα αυτοί οι ίδιοι οι ποιηταί μας διδάσκουν πως είναι τέτοιοι οι θεοί, που να μπορούμε να τους εξιλεώνομε κι εξευμενίζομε την οργή τους με θυσίες ευπρόσδεκτες και ταξίματα και προσευχές. Ή λοιπόν πρέπει να τους πιστέψομε και σε κείνα και σ᾽ αυτά που λένε, ή ούτε στο ένα ούτε στο άλλο· κι αν επομένως τους πιστεύσομε, ας πάει να ᾽μαστε άδικοι, φτάνει να τους προσφέρομε θυσίες [366a] από τους καρπούς της αδικίας μας. Είναι η αλήθεια πως, αν είμαστε δίκαιοι, δεν έχομε να φοβούμαστε τίποτε από μέρους των θεών, θ᾽ απαρνηθούμε όμως συγχρόνως κι όλα τα κέρδη που προέρχονται από την αδικία· ενώ, αν είμαστε άδικοι, πρώτα δε θα χάσομε αυτά τα κέρδη, έπειτα εξαγοράζοντας τις αδικίες και τα κρίματά μας με προσευχές και θυσίες θα τα καταφέρνομε να την περάσομε ατιμώρητοι. «Ναι, αλλά θα πληρώσομε στον Άδη ή εμείς οι ίδιοι, ή τα παιδιά των παιδιών μας, για όσες αμαρτίες εκάμαμε σ᾽ αυτή τη ζωή». Υπάρχουν όμως πάλι οι τελετές του εξαγνισμού και οι αλεξίκακοι θεοί που έχουν μεγάλη δύναμη, όπως το παραδέχονται [366b] οι μεγαλύτερες πόλεις και όπως το διακηρύττουν οι ποιηταί, που είναι τέκνα συγχρόνως και προφήτες των θεών.
Με ποιά λοιπόν λογική θα μπορούσαμε ακόμα να προτιμούμε τη δικαιοσύνη από τη μεγαλύτερη αδικία; που αν αυτή την περιτυλίξομε έμορφα έμορφα με το κίβδηλο σχήμα της αρετής, όλα θα μας έρχουνται ίσια κι απ᾽ τους θεούς κι απ᾽ τους ανθρώπους και σ᾽ αυτή και την άλλη τη ζωή, όπως όλοι το λέγουν και το πλήθος και οι κορυφαίοι; Απ᾽ όλα λοιπόν [366c] όσα είπαμε, ποιός τρόπος υπάρχει, Σωκράτη, να προτιμά τη δικαιοσύνη ένας άνθρωπος με ανώτερα ψυχικά και σωματικά προτερήματα, με καταγωγή, με περιουσία και να μη γελά απεναντίας, όταν ακούει να την εγκωμιάζουν; Αφού μάλιστα, κι αν ημπορεί ακόμα κανείς ν᾽ αποδείξει πως όλ᾽ αυτά που είπαμε είναι ψέματα κι έχει απόλυτη βεβαιότητα πως η δικαιοσύνη είναι το καλύτερο πράγμα, πάλι δεν μπορεί παρά να είναι κάπως συγκαταβατικός και να μην αγανακτεί υπερβολικά με τους αδίκους, επειδή ξέρει ότι, εκτός ίσως από κείνους που ή προικισμένοι με θεία φύση αποτροπιάζουνται την αδικία, ή εφοδιασμένοι με την επιστήμη [366d] απέχουν από αυτήν, κανείς από τους άλλους δεν είναι δίκαιος από θέλησή του, αλλά είτε από ανανδρία, είτε από γερατειά, ή από άλλη καμιά αδυναμία κατηγορεί την αδικία, γιατί δεν μπορεί ο ίδιος ν᾽ αδικήσει. Και απόδειξη, ο πρώτος από τους τέτοιους που θα έπαιρνε τη δύναμη θ᾽ άρχιζε πρώτος τις αδικίες, όσο θα του περνούσε απ᾽ το χέρι. Και αιτία για όλ᾽ αυτά δεν είναι καμιά άλλη, παρά εκείνη ακριβώς που έδωσε την αφορμή ν᾽ ανοίξομε, ο Γλαύκων και εγώ, αυτή τη συζήτηση μαζί σου, Σωκράτη, για να σου ειπούμε: «ω θαυμαστέ άνθρωπε, κανείς [366e] από σας, που μας παρουσιάζεστε υμνηταί της δικαιοσύνης, αν αρχίσομε απ᾽ τους πιο παλιούς ήρωες, που έχουν σωθεί οι λόγοι τους, ως τους σημερινούς ανθρώπους, κανείς δεν έψεξε την αδικία ουδ᾽ εγκωμίασε τη δικαιοσύνη διαφορετικά, παρά για τις δόξες και τις τιμές και τις αμοιβές που προέρχονται απ᾽ αυτές· όσο γι᾽ αυτήν όμως την ίδια τη δικαιοσύνη και την αδικία, καθώς από μόνες των και με τη δική τους μονάχα την ουσία και τη δύναμη βρίσκουνται μες στις ψυχές των δικαίων και των αδίκων, αγνοημένες κι από θεούς και από ανθρώπους, κανείς δεν πραγματεύτηκε ικανοποιητικά το ζήτημα έτσι, ούτε στην ποίηση ούτε στον πεζό λόγο, για ν᾽ αποδείξει πως η αδικία είναι το μεγαλύτερο κακό απ᾽ όσα έχει μέσα της η ψυχή, και η δικαιοσύνη το μεγαλύτερο αγαθό. [367a] Γιατί αν το κάνατε αυτό όλοι εσείς απαρχής και μας επείθετε από τη νεαρή μας ηλικία, δε θα ήταν ανάγκη να φυλάγει ο ένας τον άλλο μην αδικήσει, αλλά ο καθένας θα ήταν φύλακας του εαυτού του, γιατί θα φοβόντανε να τρέφει μέσα στην ψυχή του αυτό το μεγαλύτερο απ᾽ όλα τα κακά, την αδικία».
Αυτά λοιπόν, Σωκράτη, και ίσως και πολύ περισσότερα απ᾽ αυτά, θα είχαν να λέγουν ο Θρασύμαχος και όποιος άλλος για τη δικαιοσύνη και την αδικία, όσο και αν μετάλλαζαν λίγο ασύστολα, καθώς μου φαίνεται, τη φύση της μιανής και της άλλης. Εγώ όμως, και δεν έχω [367b] καμιά ανάγκη να σου το κρύψω, γι᾽ αυτό ίσα ίσα παρατέντωσα τόσο πολύ το λόγο μου, γιατί επιθυμώ ν᾽ ακούσω εσένα, πώς θα αντικρούσεις όλ᾽ αυτά. Μην περιοριστείς λοιπόν μόνο να μας αποδείξεις πως η δικαιοσύνη είναι προτιμότερη από την αδικία, αλλά και πώς ενεργεί από μόνη της επάνω στην ψυχή του ανθρώπου, για να είναι πράγμα κακό η μια και αγαθό η άλλη· και να βγάζεις από τη μέση το τί φαίνεται η καθεμιά των, καθώς σου το εζήτησε και ο Γλαύκων. Γιατί, αν δεν αφαιρέσεις κι από τη μια κι από την άλλη την αληθινή έστω υπόληψη που τους έχει ο κόσμος, και δεν προσθέσεις απεναντίας την ψεύτικη, θα πούμε πως δεν επαινείς τη δικαιοσύνη, ούτε πως κατηγορείς [367c] την αδικία, αλλά εκείνο που θεωρεί ο κόσμος για δικαιοσύνη και αδικία· και ότι μας επιτρέπεις επομένως να αδικούμε, φτάνει να μη μας παίρνουν είδηση, και ότι στο τέλος είσαι σύμφωνος με τον Θρασύμαχο, πως η δικαιοσύνη δεν είναι αγαθόν για κείνον που την έχει, αλλά είναι το συμφέρον του ισχυροτέρου, ενώ απεναντίας η αδικία είναι πράγμα ωφέλιμο και συμφέρον για τον εαυτό της, και μονάχα για τον ασθενέστερο δεν είναι συμφέρον. Αφού λοιπόν παραδέχτηκες ότι η δικαιοσύνη είναι από τα μεγαλύτερα αγαθά που αξίζει να τα αποκτά κανείς και για τ᾽ αποτελέσματά των, μα πολύ περισσότερο γι᾽ αυτά τα ίδια, όπως είναι η όραση, [367d] η ακοή, η φρόνηση, η υγεία κι όσ᾽ άλλα αγαθά είναι γόνιμα από τη φύση των κι όχι γιατί τα θεωρούν για τέτοια οι άνθρωποι, εγκωμίασε λοιπόν και τη δικαιοσύνη γι᾽ αυτό το ίδιο πράγμα, για την ωφέλεια που παρέχει η ίδια αφεαυτού της στον άνθρωπο, καθώς και την αδικία για τη βλάβη της· όσο για τις ανταμοιβές και τις ιδέες που έχει ο κόσμος γι᾽ αυτές, παράτα τις σε άλλους να τις εκθειάζουν, επειδή εγώ κάθε άλλον θα μπορούσα ν᾽ ανεχθώ να εγκωμιάζει κατ᾽ αυτό τον τρόπο τη δικαιοσύνη και να ψεγαδιάζει την αδικία, από τις ιδέες του κόσμου κι από τις ανταμοιβές των, όχι όμως και σένα, εκτός αν μου το επέβαλλες ο ίδιος, αφού εσύ πέρασες όλη σου τη ζωή [367e] χωρίς να κάνεις τίποτε άλλο παρά να μελετάς και να εξετάζεις αυτό το ζήτημα. Να μη μας αποδείξεις λοιπόν με το λόγο σου μόνο πως είναι καλύτερο πράγμα η δικαιοσύνη από την αδικία, αλλά τί κάνει η καθεμιά των τον άνθρωπο που την έχει αφεαυτού της, είτε έχουν γνώση θεοί και άνθρωποι, είτε όχι, ώστε να είναι καλό η μια και κακό η άλλη.

Ο Σωκράτης προτείνει να εξεταστεί πώς παρουσιάζεται η δικαιοσύνη πρώτα μέσα στην πόλη και ύστερα μέσα στο άτομο
Εγώ, όταν άκουσ᾽ αυτά, πάντα είν᾽ αλήθεια πως είχα σε ιδιαίτερη συμπάθεια τον Γλαύκωνα και τον Αδείμαντο για την καλή τους φύση, αυτή τη φορά όμως [368a] καταμαγεύτηκα μαζί των και είπα: Δεν είχε καθόλου άδικο, τέκνα εκείνου του πατρός, ο ποιητής, ο φίλος του Γλαύκωνος, που άρχισε την ελεγεία που σας έκαμε, όταν ανδραγαθήσατε στη μάχη των Μεγάρων, μ᾽ αυτό το στίχο:
Τέκνα του Αρίστωνος, πατρός ενδόξου θείον γένος·
και πολύ σωστά μου φαίνεται πως το είπε· γιατί θα ᾽χετε πραγματικώς κατιτί το θεϊκό μέσα σας, για να μην παραδέχεσθε πως είναι καλύτερο πράγμα η αδικία από τη δικαιοσύνη, ενώ έχετε την ικανότητα να κάνετε τόσο καλά το συνήγορό της. Και αληθινά μου φαίνεται πως [368b] δεν το παραδέχεσθε· το συμπεραίνω από όλο τον άλλο χαρακτήρα σας, επειδή, απ᾽ αυτούς τουλάχιστο τους λόγους που είπατε, θα είχα το δικαίωμα να αμφιβάλω· μα όσο περισσότερο το πιστεύω σε τόσο μεγαλύτερη αμηχανία βρίσκομαι, πώς να κάμω· γιατί, απ᾽ το ένα μέρος δεν ξέρω πώς ν᾽ αναλάβω την υπεράσπισή της, επειδή συναισθάνομαι την αδυναμία μου· και απόδειξη, πως δε σας ικανοποίησαν εσάς όσα είπα στον Θρασύμαχο και που μ᾽ αυτά νόμιζα πως απέδειξα ότι είναι καλύτερη η δικαιοσύνη από την αδικία· απ᾽ τ᾽ άλλο όμως μέρος πάλι, πώς μπορώ ν᾽ αφήσω αβοήθητη και ανυπεράσπιστη τη δικαιοσύνη; γιατί φοβούμαι μήπως είναι και ασέβεια εκ μέρους μου να τύχω εμπρός που να κατηγορούν [368c] τη δικαιοσύνη, και ν᾽ αποδειλιάσω ν᾽ αναλάβω την υπεράσπισή της, ενόσω έχω ακόμη μέσα μου πνοή και μπορώ να μιλώ. Το καλύτερο λοιπόν είναι να το επιχειρήσω, έτσι όπως μπορώ.
Ο Γλαύκων λοιπόν και οι άλλοι με παρακαλούσαν ν᾽ αναλάβω με κάθε τρόπο την υπεράσπιση και να μην παρατήσω τη συζήτηση, αλλά να εξετάσομε κατά βάθος ποιά είναι η ουσία της δικαιοσύνης και της αδικίας και ποιά είναι η αλήθεια όσο για τις ωφέλειες που αποδίδουν και στη μία και στην άλλη. Τους είπα λοιπόν την ιδέα μου: Ότι το ζήτημα που επιχειρούμε δεν είναι του καθενός, αλλά θέλει άνθρωπο με μεγάλη οξυδέρκεια. [368d] Επειδή λοιπόν εμείς δεν είμαστε τέτοιοι, μου φαίνεται πως μπορούμε να κάμομε ως εξής την εξέτασή του: Αν κανείς έδινε σε ανθρώπους που δεν έχουν πολύ δυνατή όραση να διαβάσουν από μακριά γράμματα πολύ μικρά, κι έπειτα ανακάλυπτε κάποιος πως αυτά τα ίδια γράμματα βρίσκονται και κάπου αλλού μεγαλύτερα και με μεγαλύτερους χαρακτήρες, νομίζω πως θα τους φαίνονταν εύρημα, αφού διαβάσουν πρώτα εκείνα, να προσπαθήσουν να διακρίνουν και τα μικρότερα, αν είναι τα ίδια.
Πολύ σωστά, είπε ο Αδείμαντος, μα τί σχέση έχει αυτό [368e] με το ζήτημά μας;
Θα σου το ειπώ· δε λέμε πως υπάρχει δικαιοσύνη και σε έναν άνθρωπο και σε ολόκληρη πολιτεία;
Βεβαιότατα.
Και μια πολιτεία δεν είναι μεγαλύτερο πράγμα από έναν άνθρωπο;
Μάλιστα, μεγαλύτερο.
Ίσως λοιπόν να υπάρχει και περισσότερη δικαιοσύνη στο μεγαλύτερο, και επομένως να είναι ευκολότερο να μελετηθεί επάνω σ᾽ αυτό. Αν λοιπόν θέλετε, λέγω να εξετάσομε πρώτα [369a] στις πολιτείες την ουσία της δικαιοσύνης· κι έτσι έπειτα την εξετάζομε και σε κάθε άτομο χωριστά, προσπαθώντας να ιδούμε την ομοιότητα του μεγαλύτερου μέσα στη μορφή του μικρότερου.
Πολύ σωστά μου φαίνεται να το λες.
Αν τώρα φαντασθούμε με το νου μας μια πολιτεία, όταν αρχίζει να σχηματίζεται, δε θα μπορέσομε να παρακολουθήσομε πώς αρχίζει και η δικαιοσύνη και η αδικία της;
Υποθέτω.
Και δε θα είχαμε τότε την ελπίδα να βρούμε ευκολότερα εκείνο που ζητούμε;
[369b] Και πολύ μάλιστα.
Τί λέτε λοιπόν; δοκιμάζομε να βγάλομε πέρα την επιχείρηση; Γιατί μου φαίνεται πως δεν είναι μικρή δουλειά αυτή· αποφασίσετε λοιπόν.
Αποφασίστηκε, είπε ο Αδείμαντος, και λοιπόν εμπρός.

Πώς συγκροτείται η πολιτεία από τις ανάγκες της ζωής
H πολιτεία, είπα εγώ, μου φαίνεται πως γεννήθηκε, επειδή κάθε ένας από μας δεν είναι σε θέση να εξοικονομεί μόνος του όλες τις ανάγκες, αλλά του λείπουν πολλά· ή νομίζεις εσύ πως άλλη στάθηκε η αρχή της κοινωνίας;
Καμιά άλλη.