Καρλ Σαγκάν: Ένας δράκος στο γκαράζ μου

“Ένας δράκος που ανασαίνοντας βγάζει φλόγες, ζει μέσα στο γκαράζ μου”.

Ας υποθέσουμε ότι πραγματικά κάνω μια τέτοια διαπίστωση. Σίγουρα θα θέλετε να το ελέγξετε, να τον δείτε μόνοι σας. Υπάρχουν αναρίθμητες ιστορίες με δράκους ανά τους αιώνες, αλλά καμία αληθινή απόδειξη. Τι ευκαιρία! -Δείξε μου», λέτε. Σας οδηγώ στο γκαράζ μου. Κοιτάτε μέσα και βλέπετε μια σκάλα, άδειους τενεκέδες από μπογιά, ένα παλιό τρίκυκλο – αλλά δράκος πουθενά.

 

”Που είναι ο δράκος;», ρωτάτε.

 

”Ω. μα είναι εδώ», απαντώ γνέφοντας αόριστα. «Ξέχασα να σας αναφέρω ότι αυτός είναι ένας αόρατος δράκος».

 

Προτείνετε τότε να ρίξουμε αλεύρι στο πάτωμα του γκαράζ για να εντοπίσουμε από τα πατήματα του δράκου.

”Ωραία ιδέα», λέω, «αλλά αυτός ο δράκος πετάει στον αέρα».

Τότε θα χρησιμοποιήσετε ανιχνευτή για να συλλάβετε την αόρατη φωτιά.

Καλή ιδέα, αλλά η αόρατη φωτιά δεν έχει θερμότητα».

 

Θα βάψετε με σπρέι το δράκο και θα γίνει ορατός.

Καλή ιδέα, μόνο που ο δράκος δεν έχει σώμα και δεν θα πιάσει η μπογιά». Και πάει λέγοντας. Αντικρούω όλες τις φυσικές δοκιμασίες που προτείνετε, με μια ιδιαίτερη εξήγηση για το λόγο που δεν θα λειτουργούσαν.

 

Τώρα, ποιά είναι η διαφορά ανάμεσα σε έναν αόρατο, ασώματο, ιπτάμενο δράκο που φτύνει φλόγες χωρίς θερμότητα και έναν ολωσδιόλου ανύπαρκτο  δράκο; Αν δεν υπάρχει τρόπος να ανακρούσετε το επιχείρημά μου – κανένα πιθανό πείραμα δεν θα μετρούσε εναντίον του – ποιό θα είναι τότε το νόημα να λέμε ότι ο δράκος μου υπάρχει; Η αδυναμία σας να καταστήσετε ανίσχυρη την υπόθεσή μου δεν είναι καθόλου το ίδιο με το να αποδείξετε την αλήθεια αυτού του πράγματος. Ισχυρισμοί που δεν μπορούν να αποδειχτούν, διαπιστώσεις που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν είναι άχρηστες όσον αφορά στην επαλήθευσή τους, όση αξία και αν έχουν στο να μας εμπνέουν ή να εξάπτει  την αίσθηση του θαυμασμού μας. Αυτό που σας ζητώ να κάνετε, καταλήγει στο να το πιστέψετε χωρίς καμιά απόδειξη, απλώς επειδή το λέω εγώ.

 

Το μόνο πράγμα που πραγματικά μάθατε από την εμμονή μου πως υπάρχει ένας δράκος στο γκαράζ μου είναι ότι κάτι περίεργο συμβαίνει μέσα στο κεφάλι μου. Θα απορείτε, αν δεν υπάρχει κάποια έμπρακτη απόδειξη, τι ήταν αυτό που με έχει πείσει. Η πιθανότητα ότι αυτό μπορεί να ήταν ένα όνειρο  η μια ψευδαίσθηση σίγουρα περνάει από το μυαλό σας. Αλλά τότε γιατί το παίρνω. τόσο σοβαρά; Ίσως να χρειάζομαι βοήθεια. Τουλάχιστον ίσως να έχω σοβαρά υποτιμήσει την ανθρώπινη πιθανότητα σφάλματος.

 

Φανταστείτε ότι, παρόλο που καμία από τις δοκιμασίες δεν είχε επιτυχία, εσείς θέλετε να είστε σχολαστικά ανοιχτόμυαλοι. Έτσι δεν απορρίπτετε εξαρχής την άποψη ότι δεν υπάρχει ένας δράκος που ανασαίνοντας βγάζει φλόγες μέσα στο γκαράζ μου. Απλώς το βάζετε σε αναμονή. Το να παρουσιάσω αποδείξεις είναι εντελώς απίθανο, αλλά αν ένα νέο πακέτο αποδείξεων εμφανιστεί είστε έτοιμοι να το εξετάσετε και να δείτε αν σας πείθει. Σίγουρα δεν είναι σωστό από μέρους μου να προσβληθώ αν δεν με πιστέψετε, ή να σας κριτικάρω ότι είστε ξεροκέφαλος και δεν έχετε φαντασία – μόνο και μόνο επειδή προτάσσετε το σκωτσέζικο ρητό “δεν έχει αποδειχτεί”.

 

Φανταστείτε ότι τα πράγματα είχαν αλλιώς. Ο δράκος είναι αόρατος μάλιστα, αλλά τα πατήματα φαίνονται πάνω στο αλεύρι καθώς κοιτάτε. Ο ανιχνευτής υπέρυθρων δίνει μια ένδειξη. Η μπογιά αποκαλύπτει ένα αγκαθωτό λοφίο που χοροπηδάει μπροστά σας. Ανεξάρτητα από το πόσο σκεπτικιστής μπορεί να είστε σχετικά με την ύπαρξη δράκων – για να μη μιλήσουμε για  τους αόρατους – πρέπει τώρα να αναγνωρίσετε ότι υπάρχει κάτι εκεί και ότι έχει άμεση σχέση με έναν αόρατο δράκο που ανασαίνοντας βγάζει φλόγες.

 

Και τώρα ένα άλλο σενάριο: ας υποθέσουμε ότι δεν είμαι μονάχα εγώ. Ας υποθέσουμε ότι αρκετοί δικοί σας άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων και ατόμων που είστε σίγουροι ότι δεν γνωρίζουν ο ένας τον άλλον, σας λένε ότι έχουν δράκους στο γκαράζ τους – αλλά σε κάθε περίπτωση δεν βρίσκονται αποδείξεις. Όλοι παραδεχόμαστε ότι έχουμε συγκλονιστεί από το γεγονός ότι έχουμε καταληφθεί από μια τόσο παράδοξη πεποίθηση που δεν υποστηρίζεται από έμπρακτες αποδείξεις. Κανείς μας δεν είναι τρελός. Κάνουμε εικασίες  για  το τι μπορεί να σημαίνει αν πραγματικά αόρατοι δράκοι κρύβονται στο γκαράζ μας, ενώ εμείς απλώς το αντιλαμβανόμαστε. Μακάρι να μην είναι αλήθεια. Αλλά ίσως όλοι αυτοί οι αρχαίοι ευρωπαϊκοί και κινέζικοι μύθοι σχετικά για  τους δράκους να μην ήταν καθόλου μύθοι…

 

Παραδόξως, τώρα τελευταία, αναφέρθηκαν πατήματα δράκου, αλλά δεν έγιναν ποτέ αντιληπτά κατά την παρουσία κάποιου σκεπτικιστή. Μια εναλλακτική εξήγηση παρουσιάζεται: με προσεκτική παρατήρηση φαίνεται καθαρά. ότι τα πατήματα μπορεί να είναι πλαστά. Εμφανίζεται και άλλος φανατικός με τους δράκους με ένα καμένο δάχτυλο και το αποδίδει σε μια σπάνια φυσική εκδήλωση της φλογερής ανάσας του δράκου. Αλλά και πάλι υπάρχουν και άλλες πιθανότητες. Καταλαβαίνουμε ότι υπάρχουν και άλλοι τρόποι να κάψει κανείς το δάχτυλό του, εκτός από την ανάσα αόρατων δράκων. Τέτοιες “αποδείξεις” – αδιάφορο από το πόσο σημαντικό το θεωρούν οι υπερασπιστές των δράκων – απέχουν πολύ από το να είναι πειστικές. Για άλλη μια φορά η μόνη λογική εξήγηση είναι πιθανώς να απορρίψουμε την υπόθεση των δράκων, να -είμαστε ανοιχτοί σε μελλοντικά φυσικά δεδομένα και να αναρωτιόμαστε για την αιτία που προφανώς τόσοι πολλοί υγιείς και νηφάλιοι άνθρωποι μοιράζονται την ίδια παράξενη ψευδαίσθηση.

 

Carl Sagan: Ο στοιχειωμένος κόσμος – Η Επιστήμη ως κερί στο σκοτάδι