Ανάγκη ανωτερότητας: Κίνητρο ή τροχοπέδη στην ευτυχία μας;

Για πολλούς ανθρώπους η αίσθηση ανωτερότητας αποτελεί αυτοσκοπό στη ζωή τους. Πασχίζουν να γίνουν καλύτεροι από τους γύρω τους σε όποιον τομέα θεωρούν σημαντικό για αυτούς: εμφάνιση, πλούτο, προσόντα, πτυχία, οικονομικές απολαβές κτλ. Η πρωτιά αποτελεί τόσο ισχυρή ανάγκη που επιδιώκουν την κάλυψη της με κόπους και θυσίες. Η ανάγκη για ανωτερότητα είναι κάτι σχεδόν έμφυτο στην ανθρώπινη φύση και ενισχύεται συχνά και από την διαπαιδαγώγηση μας η οποία μας παροτρύνει στην επιτυχία, στην πρωτιά, στην καλύτερη επίδοση.  

Οι άνθρωποι επιδιώκουν την ανωτερότητα καθώς θεωρούν ότι είναι ένας τρόπος να κερδίσουν την αποδοχή των άλλων, να καταξιωθούν κοινωνικά αλλά και να εξελιχθούν στην ζωή τους. Βάζοντας όλο και πιο υψηλούς στόχους και πετυχαίνοντας τους, αισθανόμαστε συχνά πετυχημένοι και ανώτεροι, τουλάχιστον βάσει των ισχυόντων κοινωνικών κριτηρίων. Επίσης κυριαρχεί η πεποίθηση πως η επιδίωξη της ανωτερότητας λειτουργεί ως κίνητρο στην επίτευξη των σημαντικών στόχων της ζωής μας. Αν θέλουμε δηλαδή να καταξιωθούμε στον κλάδο μας και να πετύχουμε, χρειάζεται να έχουμε την κινητήρια δύναμη της ανωτερότητας για να μας ωθεί σε όλο και υψηλότερους στόχους.

Ωστόσο, πλήθος ερευνητικών αποτελεσμάτων συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι η επιδίωξη της ανωτερότητας έχει μάλλον έναν αρνητικό αντίκτυπο στην συνολική ευτυχία μας και στην επιτυχία των στόχων μας, παρά θετικό. Οι λόγοι παρατίθενται παρακάτω:

   1) Η επιδίωξη της ανωτερότητας οδηγεί αναπόφευκτα στην κοινωνική σύγκριση. Για να διαπιστώσουμε ότι είμαστε ανώτεροι σε κάτι πρέπει αναπόφευκτα να συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τους γύρω μας, αναζητώντας επίμονα τα σημεία στα οποία υπερτερούμε. Η διαδικασία αυτή όμως βάζει τον άλλο απέναντι μας και όχι δίπλα μας και οδηγεί στον ανταγωνισμό. Δεν ενισχύει την οικειότητα, την συντροφικότητα και το δέσιμο που χρειαζόμαστε για να δημιουργήσουμε ένα βασικό συστατικό της ευτυχίας, στενές διαπροσωπικές σχέσεις

     2) Αναπόφευκτα στην διαδικασία της σύγκρισης θα βρεθούν και κάποιοι οι οποίοι θα υπερτερούν σε σχέση με μας, άρα για τη δική μας οπτική θα κατέχουν την περίοπτη θέση της ανωτερότητας. Αυτή η οπτική στις σχέσεις δημιουργεί συναισθήματα ζήλειας και φθόνου σε αυτόν που διαπιστώνει τη μη ανωτερότητα του τα οποία λειτουργούν προφανώς αρνητικά στο αίσθημα της ευτυχίας.

    3) Η διαπίστωση της μη ανωτερότητας μπορεί να οδηγήσει κάποιον στο να προσπαθεί παραπάνω για να την αποκτήσει αλλά συχνά συνοδεύεται από έναν εσωτερικά μονόλογο με επικριτική διάθεση, γεμάτο τύψεις και ενοχές, όταν δεν πετυχαίνει τον υψηλό του στόχο.

     4) Επίσης η διαδικασία της σύγκρισης με στόχο την διαπίστωση και επιδίωξη της ανωτερότητας οδηγεί συχνά στον υλισμό. Αυτό οφείλεται στο γεγονός πως είναι δύσκολο να συγκριθεί κάποιος σε ποιοτικά χαρακτηριστικά καθώς δεν υπάρχει ένα σταθερά και καθολικά αποδεκτό μέτρο σύγκρισης (πχ ποιος είναι πιο όμορφος, πιο έξυπνος, πιο δυνατός κοκ). Έτσι η σύγκριση περνάει συχνά στο επίπεδο των υλικών αγαθών (χρήματα, μετάλλια, πτυχία κτλ) ωθώντας τους ανθρώπους να αναζητούν όλο και περισσότερα.

     5)Τέλος οι άνθρωποι που σκέφτονται και ενεργούν επιδιώκοντας την ανωτερότητα στις σχέσεις τους με τους άλλους σπανίως γίνονται αρεστοί. Δεν αποτελούν ενδιαφέρουσα συντροφιά για παρέα και καταλήγουν με επιφανειακές σχέσεις.

Αν όμως η ανάγκη για ανωτερότητα δεν είναι η κινητήριος δύναμης της επιτυχίας σε συνδυασμό με την ευτυχία, τι είναι αυτό που μπορεί να μας κινητοποιήσει αρκετά να προσπαθήσουμε, να επιμείνουμε και να αφοσιωθούμε σε έναν στόχο αλλά και να εξελιχθούμε μέσα από αυτό;

Η πρωτιά δεν είναι μόνο αποτέλεσμα σκληρής προσπάθειας αλλά και ολοκληρωτικής αφοσίωσης σε έναν στόχο. Οι επιστήμονες του κλάδου της θετικής ψυχολογίας περιγράφουν την εμπειρία αυτή ως flow, δηλαδή ροή. Πρόκειται για την πλήρη απορρόφηση κάποιου από την δραστηριότητα με την οποία ασχολείται, σε βαθμό που χάνει την αίσθηση του χρόνου, αλλά παράλληλα εξασκεί και καλλιεργεί δεξιότητες και απολαμβάνει στο έπακρο αυτήν την εμπειρία. Η κατάσταση αυτή παρέχει στο άτομο εσωτερική ικανοποίηση και χαρά και είναι ικανή να το κινητοποιήσει στην επανάληψη της δραστηριότητας σε βαθμό που να το οδηγήσει σε υψηλές επιδόσεις.

Το να απολαμβάνει κάποιος σε τέτοιο βαθμό τη δουλειά του ή τα χόμπι του δεν είναι όμως αυτονόητο. Αξίζει ωστόσο η προσπάθεια ανακάλυψης των εμπειριών που μας παρέχουν εσωτερική ικανοποίηση και πληρότητα καθώς ανεβάζουν σημαντικά το δείκτη της ευτυχίας της ζωής μας.