Εικονογραφημένοι άνθρωποι

Γράψε-σβήσε πάνω στο σώμα
Τα tattoo parlors ή salons de tatouage ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια. Και, καθώς ανοίγει ο καιρός και τα μπουφάν μένουν στην κρεμάστρα, κάθε λογής σχέδια εμφανίζονται στα γυμνά μπράτσα.

Οι «εικονογραφημένοι» άνθρωποι αποτελούσαν κάποτε την εξαίρεση και ήταν κοινωνικά δακτυλοδεικτούμενοι. Σήμερα κανείς δεν δίνει σημασία. Φαίνεται όμως πως ούτε οι ίδιοι δίνουν ιδιαίτερη σημασία στις συνθήκες υπό τις οποίες «χτυπιέται» στο σώμα τους το τατουάζ.

Λίγοι ρωτούν για τα μελάνια ή για το πώς και πόσο διαχέονται αυτά στον οργανισμό τους. Ακόμη λιγότεροι σκέφτονται από πριν ότι ίσως αλλάξουν γνώμη και θελήσουν να σβήσουν μια παράσταση ή ένα όνομα που δεν θα αντιπροσωπεύει για αυτούς πάντοτε το ιδανικό. Κι όμως, τα στοιχεία δείχνουν ότι πρέπει να είμαστε υποψιασμένοι.

Άσχετα με το τι σημαίνει για τον καθένα μια εικόνα χαραγμένη πάνω στο σώμα, καλό είναι να ξέρουμε όλοι πώς να αποφεύγουμε τις κακοτοπιές. «Το Βήμα» επιχειρεί, με τη βοήθεια των ειδικών, να εξερευνήσει τον θολό κόσμο της τέχνης του τατουάζ και να αναδείξει εκείνες τις πληροφορίες που θα είναι χρήσιμες σε όσους θέλουν να δοκιμάσουν. Να γράψουν ή να σβήσουν…

Μια ιέρεια στις Θήβες της Αιγύπτου από το 2160 π.κ.ε. έχει το πιο παλιό τατουάζ που έχει βρεθεί στον πλανήτη. Από τότε η αποτύπωση στο δέρμα πότε ήταν διακριτικό αριστοκρατικής καταγωγής και άλλοτε μέσο στιγματισμού εγκληματιών. Σήμερα δεν υπάρχουν κοινωνικά κριτήρια. Υπάρχουν όμως και αυτοί που μετανιώνουν και θέλουν να απαλλαγούν πλέον από τις δερματικές αποτυπώσεις. Τότε όμως χρειάζεται η επέμβαση του γιατρού και η γνώση για το τι χρώματα υπάρχουν εκεί κάτω από την επιδερμίδα. Και το πράγμα δυσκολεύει.

Ο Έτσι και ο Κάπτεν Κουκ.
Η λέξη τατουάζ, που αποδίδεται στα ελληνικά με την κάπως πιο μακρόσυρτη λέξη «δερματοστιξία», ήλθε στην Ευρώπη το 1771, χάρη στα ταξίδια του Κάπτεν Τζέιμς Κουκ ως την Ταϊτή και τη Νέα Ζηλανδία και στο ημερολόγιο που κρατούσε ένας φυσιοδίφης, μέλος της αποστολής, ο Τζόζεφ Μπανκς. Έχοντας δει τους κατοίκους εκεί να ζωγραφίζουν επάνω στο δέρμα τους και αυτό να το ονομάζουν «τάτα τάο» ή «τατού», δηλαδή «προξενώ μια πληγή τεχνητά», έφεραν πίσω όχι μόνο τη λέξη αλλά και έναν ζωντανό κάτοικο των νησιών, τον ταϊτινό πρίγκιπα Ομέι, κατάστικτο από τις διάφορες απεικονίσεις που επέβαλλαν τα έθιμα της φυλής του ενώ και οι άνδρες του πληρώματος γύρισαν και αυτοί με κάποιες εικόνες χτυπημένες στο σώμα τους.

Δεν ήταν όμως αυτή η πρώτη φορά που η δερματοστιξία εμφανιζόταν στην Ευρώπη. Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες για ανθρώπους που κυκλοφορούσαν με διάφορα σημάδια χαραγμένα σκόπιμα στο σώμα τους και μία από αυτές, η πιο ζωηρή, είναι σίγουρα από τον Oetzi (Ετσι), τον 45χρονο βοσκό που έζησε πριν από 5.300 χρόνια και βρέθηκε στα σύνορα Αυστρίας – Ιταλίας. Με το σώμα του σχετικά καλά διατηρημένο χάρη στον πάγο αιώνων που τον κάλυπτε. Τόσο καλά ώστε να ανιχνευθούν στο δέρμα του και 63 ευθύγραμμα τατουάζ τοποθετημένα σε 51 ομάδες, στα πόδια και στην πλάτη του, κοντά στη μέση.

Οσον αφορά την ύπαρξη αυτών των σημαδιών, εικάζεται ότι έπαιξαν τον ρόλο τους σε μια προσπάθεια βελονιστικής θεραπείας αφού όπως έχει ήδη βρεθεί, ο άνθρωπος αυτός είχε κάποια αναπηρία στο πόδι που του δημιουργούσε και προβλήματα στη μέση του.

Επίσης για λόγους «ιατρικούς», όπως φαίνεται, οι Αιγύπτιοι έφτιαχναν στις κοιλιές εγκύων γυναικών ένα σχήμα που όσο μεγάλωνε το έμβρυο απλωνόταν δημιουργώντας ένα εικονικά προστατευτικό δίχτυ. Κατάστικτο ήταν και το χέρι της πριγκίπισσας, σκυθικής καταγωγής, που βρέθηκε το 1993 στους πάγους της αλταϊκής οροσειράς στη Ρωσία και χρονολογήθηκε γύρω στο 500 π.κ.ε.
Το 700 μ.κ.ε. έχουμε σε ανασκαφές στο Βόρειο Σουδάν την ανεύρεση της σορού μιας γυναίκας σε μουμιοποιημένη κατάσταση, άρα διατηρείται το δέρμα επάνω στον σκελετό και στο μπράτσο της είναι χαραγμένο ένα ελληνικό Μ, που πιστεύεται ότι αντιστοιχεί στο πρώτο γράμμα του ονόματος του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, και έγινε για λόγους προστασίας αυτής που το έφερε.

Η άγκυρα της πριγκίπισσας Σίσι
Στους ρωμαϊκούς χρόνους το τατουάζ ήταν μόνο για τους καταδίκους αφού οι Ρωμαίοι πίστευαν στην ακεραιότητα του ανθρώπινου σώματος, όπως αυτό είχε παραδοθεί από τους θεούς-δημιουργούς. Οι στρατιώτες όμως που πολεμούσαν στις μακρινές επαρχίες, ιδιαίτερα στη Βρετανία, έβλεπαν τους αντιπάλους τους να έχουν ζωγραφίσει με διάφορα μέσα το δέρμα τους και επιστρέφοντας από τις εκστρατείες εισήγαγαν τη συνήθεια αυτή και στη Ρώμη.

Ως τον 19ο αιώνα πάντως τατουάζ έκαναν οι άνθρωποι που είχαν σχέση με τις φυλακές, τα λιμάνια και τον υπόκοσμο γενικά. Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι η αυτοκράτειρα της Αυστρο-Ουγγαρίας Ελισάβετ (1837-1898), γνωστή και ως Σίσι η πονεμένη αυτοκράτειρα, είχε επιτρέψει να της κάνουν στα 51 της χρόνια, σε μια ελληνική μάλιστα ταβέρνα του λιμανιού, όταν ταξίδευε για να ξεχάσει την αυτοκτονία του γιου της, μια άγκυρα στον αριστερό της ώμο, κάτι που εξαγρίωσε τον σύζυγό της αυτοκράτορα Φραγκίσκο Ιωσήφ, και ποτέ δεν εκτέθηκε σε δημόσια θέα.

Στερνή μου γνώση.
Σήμερα βέβαια δεν υπάρχει πρόβλημα κοινωνικό για όποιον θελήσει να αποτυπώσει οτιδήποτε στο δέρμα του. Οι ποδοσφαιριστές και οι παίκτες του μπάσκετ, με την υπερέκθεσή τους από τα τηλεοπτικά αθλητικά προγράμματα, έχουν εξοικειώσει τον καθένα με τους διάφορους «εικονογραφημένους» ανθρώπους. Πρόβλημα αρχίζει να δημιουργείται όταν πια θελήσει κάποιος να απαλλαγεί από αυτό. Τότε θα χρειαστεί πλέον καθαρά ιατρική βοήθεια και θα πρέπει να οπλιστεί με υπομονή.

Εκεί θα θυμηθεί ότι καλό θα ήταν να είχε ζητήσει και να είχε πάρει τις προδιαγραφές ή έστω τη «μάρκα» όσων χρωμάτων χρησιμοποιήθηκαν μήπως και καταλάβει ο γιατρός τι περιέχουν. Και εδώ είναι ο κόμπος. Όσο και αν ακούγεται περίεργο, θα πρέπει να ξέρει ο καθένας ότι δεν είμαστε αρκετά προστατευμένοι.

Τα χρώματα για το όποιο τατουάζ μπορεί να είναι σύνθεση του ιδιοκτήτη του εργαστηρίου ή να χρησιμοποιούνται ατόφια όπως τα φτιάχνει μια εταιρεία. Για όλες όμως τις περιπτώσεις δεν υπάρχει υποχρέωση να δίδεται λεπτομερής αναφορά για το τι περιέχουν. Διότι έχουν καταφέρει οι εταιρείες να θεωρείται αυτό μυστικό, ακόμη και μέσα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης!

Η αυτοκρατορία των χρωμάτων
Όταν μπαίνουμε λοιπόν σε ένα εργαστήριο δερματοστιξίας είναι καλό να είμαστε κάπως προετοιμασμένοι. Σχετικά με το τι μπορούμε, πέρα από το σχέδιο, να ζητήσουμε. Και το πρόβλημα – πέρα από τα εύκολα να ελεγχθούν – αποστείρωση στη βελόνα, τα γάντια που πρέπει να φοράει όποιος θα κάνει το τατουάζ και την καθαρή μεμβράνη γύρω από τον σωλήνα ώστε να μη μολυνθεί η περιοχή του δέρματος που γίνεται σιγά-σιγά μια ελαφριά ανοικτή πληγή – είναι και τα χρώματα. Και εκεί προς το παρόν υπάρχει άγνοια από τους «πελάτες» και τα δικαιώματά τους είναι περιορισμένα. Άσε που τότε δεν το σκέπτονται κιόλας έτσι.

Από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχει μια απόφαση υπουργών από τις 20.2.2008, που μπορεί ο καθένας να βρει το σχετικό κείμενο εδώ: wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=1254065&Site=CM. Το πιο ενδιαφέρον στο κείμενο αυτό είναι ο κατάλογος με τα βαρέα μέταλλα που μαθαίνουμε ότι μπορεί να περιέχονται στα χρώματα για ένα τατουάζ και τις ανώτατες επιτρεπόμενες για αυτά τιμές. Προφανώς οι άνθρωποι της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν εντοπίσει σε χρώματα τα εξής βαρέα μέταλλα: αρσενικό, βάριο, κάδμιο, κοβάλτιο, χαλκό, χρώμιο, υδράργυρο, νικέλιο, μόλυβδο, σελήνιο, αντιμόνιο, κασσίτερο, ψευδάργυρο και μαζί πολυκυκλικές αρωματικές ενώσεις. Αυτά όλα είναι τα ελάχιστα και διαπιστωμένα. Όπου τα βαρέα μέταλλα είναι διαλυμένα μέσα σε άλλες ουσίες, τα λεγόμενα έκδοχα, που και αυτά πρέπει να μην είναι τοξικά. Επιπλέον, οργανικές ενώσεις που βρίσκονται μέσα σε αυτά είναι: ανιλίνη, ναφθυλαμίνη, χλωρανιλίνη, βενζιδίνη.

Από εκεί και πέρα πρέπει να αναζητήσουμε ποιες άλλες πληροφορίες υπάρχουν για τα χρώματα αυτά, που μένουν για καιρό ακριβώς στο στρώμα κάτω από την επιδερμίδα, τη λεγόμενη δερμίδα (με την προϋπόθεση ότι έχει γίνει επαγγελματική δουλειά και δεν έχουν εναποτεθεί πιο βαθιά) ενώ με την επέμβαση των λέιζερ θα περιπλανώνται και μέσα στο υπόλοιπο σώμα μέχρι να αποβληθούν, όσα βέβαια θα μπορέσουν να αποβληθούν.

Καμπανάκι από Σουηδούς, Ελβετούς, Γερμανούς
Υπάρχει από το 2010 μια έκθεση 92 σελίδων του Σουηδικού Χημείου του Κράτους, που έλαβε εντολή να εξετάσει δείγματα από χρώματα για τατουάζ, αφού η Ευρωπαϊκή Ένωση με την οδηγία του 2008 προέτρεπε τα κράτη-μέλη να ενεργήσουν τα ίδια χημικούς ελέγχους. Τα αποτελέσματα της έρευνας συνοψίζονται στα εξής: Αναλύθηκαν 31 μελάνια για την ανίχνευση ανεπιθύμητων ουσιών. Έφτιαξαν δηλαδή έναν κατάλογο από 20 αρωματικές και καρκινογόνες για τον άνθρωπο ουσίες, 14 μέταλλα και πολυαρωματικούς υδρογονάνθρακες και έψαξαν να δουν ποιες από αυτές περιέχονταν και σε τι ποσοστό.

Τελικά μόνον 5 από τα 31 μελάνια, όπως αναφέρεται στα συμπεράσματα, ήταν εντελώς καθαρά ενώ βρέθηκαν και αρκετές ουσίες που υπερέβαιναν το όριο της οδηγίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έναν χρόνο πριν, αντίστοιχη ελβετική έρευνα σε 152 δείγματα είχε καταλήξει στο ότι 62 από αυτά είχαν τέτοιες υπερβάσεις που θα έπρεπε να απαγορευθεί η κυκλοφορία τους. Πράγμα που έγινε.
Αρκετά πιο δραστήριες φαίνεται να είναι οι γερμανικές Αρχές που έχουν διενεργήσει στο παρελθόν αρκετούς ελέγχους και κάθε τόσο απαγορεύουν και κάποια μελάνια). Η πιο πρόσφατη σοδειά βρίσκεται αν στη μηχανή αναζήτησης μπει ο τίτλος: «European Union tattoo ink recall list-June 2014». Και εδώ είναι χρήσιμο να προσθέσουμε και κάποια στοιχεία παρμένα από άρθρο της «Deutsche Welle», που εμφανίστηκε στις 24 Νοεμβρίου 2014. Εκεί λοιπόν αναφέρεται ότι:
«Ο Βόλφγκανγκ Μπόιμλερ, καθηγητής Δερματολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ρέγκενσμπουργκ, αναφέρει ότι μεγάλες χημικές βιομηχανίες παρασκευάζουν χρώματα τα οποία προορίζονται για βιομηχανική χρήση. Συχνά μικρότερες εταιρείες προμηθεύονται χρωστικές ύλες από τη χημική βιομηχανία για να παρασκευάσουν εν συνεχεία ειδικά μελάνια για τατουάζ. Συχνά δεν προηγούνται έλεγχοι καταλληλότητας των μελανιών αυτών για το ανθρώπινο δέρμα.

Σύμφωνα με τον Πέτερ Λάουξ από το Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Αποφυγής Κινδύνων (BfR) οι μεγάλες χημικές βιομηχανίες αποκαλύπτουν οι ίδιες ότι τα χρώματα που παράγουν δεν ενδείκνυνται για τη χρήση αυτή.

Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται στα τατουάζ δεν πρέπει να διαλύονται στο νερό, εξηγεί ο καθηγητής Μπόιμλερ, κάτι που από μόνο του ενέχει κινδύνους για το ανθρώπινο σώμα. Πρόσφατες αμερικανικές έρευνες αποδεικνύουν ότι μόλις τα δύο τρίτα του μελανιού μένουν στο δέρμα, ενώ το υπόλοιπο ένα τρίτο διοχετεύεται στον οργανισμό και ειδικότερα στο αίμα, στους λεμφαδένες και σε άλλα ζωτικά όργανα, “σταθμεύοντας” εκεί. “Δεν γνωρίζουμε πού ακριβώς ή πώς” αναφέρει ο Μπόιμλερ. Δερματολόγοι και ειδικοί κρούουν τον κώδωνα για τις χρωστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στα τατουάζ.

Οι χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή κόκκινου, πορτοκαλί και κίτρινου χρώματος είναι συνήθως αζωενώσεις, οργανικές ουσίες που προκαλούν προβλήματα υγείας, όπως αλλεργίες. Κάποιες από αυτές μάλιστα μπορούν να διαλυθούν όταν έρθουν σε επαφή με το φως του ήλιου, προκαλώντας ακόμη και καρκίνο, όπως η κόκκινη χρωστική ουσία ν. 22. Άλλες ουσίες περιέχουν χαλκό ή νικέλιο. Το καφέ μελάνι που περιέχει οξείδιο του σιδήρου και νικέλιο κρίνεται ύποπτο για πρόκληση αλλεργικών αντιδράσεων».

Τέλος, ας μην ξεχνούμε ότι όλα αυτά τα βαρέα μέταλλα δίνουν ανεπιθύμητες αντιδράσεις όταν χρειαστεί να κάνουμε μαγνητική τομογραφία.

Εικονογραφημένοι άνθρωποι
Στο βιβλίο του Ρέι Μπράντμερι «Ο Εικονογραφημένος Ανθρωπος», από το 1951, που είναι μια συλλογή διηγημάτων, ζωντανεύουν ένα προς ένα τα τατουάζ του ανθρώπου αυτού και διηγούνται μια ιστορία. Το 1951 όλα αυτά ήταν επιστημονική φαντασία. Σήμερα κυκλοφορούν ανάμεσά μας εικονογραφημένοι άνθρωποι. Και είναι ενδιαφέρον να βλέπεις σε ποια ηλικία τι έχει βάλει ο καθένας επάνω στο σώμα του.

Τώρα το τατουάζ είναι ένα ακόμη καταναλωτικό αγαθό. Με τη διαφορά ότι δεν μπορείς να το πετάξεις στα σκουπίδια μόλις το βαρεθείς και θα έπρεπε να είχες σκεφθεί λίγο προτού το κάνεις ότι μπορεί κάποτε να μην το θέλεις πια ή να πρέπει να το βγάλεις για λόγους υγείας και να είχες πάρει από τότε τα μέτρα σου.

Ρωτώντας στα σαλόνια
Προτού προχωρήσει κάποιος σε οποιαδήποτε επέμβαση με σκοπό την όποια εικονογράφηση στο δέρμα του είναι καλό να ζητήσει να μάθει για την καθαριότητα βέβαια αλλά κυρίως για την προέλευση των μελανιών. Μιλώντας με «πελάτες» μας είπαν ότι δεν τους απασχολεί και πολύ το μελάνι διότι είναι σε μικρή ποσότητα στο σώμα τους και αφού δεν σκέπτονται να τα σβήσουν δεν τους ενδιαφέρει τι γίνεται με όλα αυτά τα μέταλλα που διασπώνται από την ακτίνα λέιζερ και κυκλοφορούν στο σώμα τους μετά.

Αντίθετα, υπάρχουν οι «vegan» που ενδιαφέρονται για μελάνια, που αν πρέπει να περιέχουν λιπαρές ουσίες σε υγρή κατάσταση να είναι φυτικές και όχι ζωικές. Και υπάρχουν και χρησιμοποιούνται και τέτοια μελάνια εδώ στην Ελλάδα.

Ιδιοκτήτες σαλονιών πάντως στην ερώτηση τι γνωρίζουν για τα μελάνια τους μπορεί να σου πουν ότι είναι εγκεκριμένα από τον ΕΟΦ και, αν επιμείνεις και ρωτήσεις ποιον ΕΟΦ, σου απαντούν τον Αμερικανικό! Οι πιο σοβαροί πάντως σε προτρέπουν να ρωτάς αν υπάρχουν χαρτιά πιστοποίησης έστω και από το εξωτερικό (δεν είναι ντροπή).

Πάντως η σύσταση φαίνεται ότι δεν απασχολεί τις ελληνικές αρχές, αντίθετα με άλλες χώρες στην Ευρώπη, όπου, όπως αναφέρουμε, κάνουν δειγματοληπτικούς ελέγχους.