Μύθοι και αλήθειες για τον Μεσαίωνα

Ο Μεσαίωνας, ή αλλιώς οι Σκοτεινοί Χρόνοι, καλύπτει ένα μεγάλο χρονικό φάσμα της ιστορίας των ανθρώπων της γης, από την Αρχαιότητα έως την Αναγέννηση (476 μ.κ.ε.- 1492 μ.κ.ε.). Στα 1000 περίπου χρόνια Μεσαιωνικού σκοταδισμού, κύριο χαρακτηριστικό είναι η οπισθοδρόμιση, σε όλους τους τομείς και η ταυτόχρονη επιβολή της χριστιανικής δογματικής εκκλησίας.

Παρόλο λοιπόν που ο χριστιανισμός και η παπική εξουσία κυριαρχούσαν, μια νέα τάξη πραγμάτων δημιουργήθηκε. Καινούρια φύλα λαών εμφανίζονται για πρώτη φορά στον δυτικό κόσμο, όπως οι Ούννοι, οι Σάξονες και βέβαια οι Βίκινγκς. Νέες πρακτικές εφαρμόστηκαν στη γεωργία και η πολιτική σκηνή αναδιαρθρώθηκε. Ωστόσο, η κοινωνική και πνευματική ανάπτυξη που γνώρισε ο Ύστερος Μεσαίωνας, δεν στάθηκαν αρκετές για να αλλάξει την πεποίθηση των περισσότερων ότι οι άνθρωποι που ζούσαν τότε ήταν οπισθοδρομικοί, απολίτιστοι, θρησκόληπτοι και δογματικοί.

Μεσαίωνας ονομάζεται η χρονική περίοδος της Ευρωπαϊκής ιστορίας που διαδέχεται την περίοδο της Αρχαιότητας και τελειώνει με την περίοδο της Αναγέννησης. Διήρκεσε περίπου 1000 χρόνια, από την κατάλυση του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους (476 μ.κ.ε.) και το θάνατο του Ιουστινιανού Α’ (565 μ.κ.ε.), του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα που διαπνεόταν από το όραμα της αναβίωσης της παλαιάς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της παγκόσμιας κυριαρχίας της, ως και την εποχή της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους (1453 μ.κ.ε.) και την ανακάλυψη της Αμερικής (1492 μ.κ.ε.) από τον Κολόμβο.

Ο Μεσαίωνας έμεινε γνωστός ως η περίοδος των Σκοτεινών Αιώνων. Επηρεασμένοι από τη σύγκριση με την περίοδο της Αναγέννησης και της έντονης καλλιέργειας των ανθρωπιστικών επιστημών, οι ιστορικοί, κυρίως της εποχής του Διαφωτισμού, χαρακτήρισαν το Μεσαίωνα περίοδο θρησκευτικού φανατισμού και οπισθοδρόμησης, όμως η κατάλυση του Βυζαντίου από τους Τούρκους, επέτρεψε τη μετακίνηση των διανοούμενων της Κωνσταντινούπολης στις πόλεις της Ιταλίας με αποτέλεσμα την Ιταλική Αναγέννηση.

Κατά το Μεσαίωνα, οπωσδήποτε η επιρροή της εκκλησίας στην κοινωνική και προσωπική ζωή των ανθρώπων μεγιστοποιείται και στους θρησκευτικούς άρχοντες μένουν πάντοτε υποτελείς οι της κοσμικής εξουσίας. Στο ελληνόφωνο ανατολικό κομμάτι της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ο Αυτοκράτορας είναι και ο ηγέτης της θρησκείας, ενώ μετά το 800 μ.κ.ε. και ο Καρλομάγνος προσεταιρίστηκε αυτή την εξουσία, αναγνωρίζοντας όμως το πρωτείο του Πάπα με αντίτιμο την προσωνυμία του “Αυτοκράτορα των Ρωμαίων”. Την περίοδο του Μεσαίωνα, η Βυζαντινή παιδεία στηρίζεται κατά κόρον στα Αρχαιοελληνικά ιδεώδη, με σχολές όπως των Αθηνών (φιλοσοφία), Εφέσου (ιατρική) και φυσικά της Κωνσταντινουπόλεως.

Το Δυτικό κομμάτι της τεράστιας Αυτοκρατορίας, την περίοδο αυτή είχε σοβαρά προβλήματα επιβίωσης και δεν την απασχολούσε σοβαρά η μόρφωση των υπηκόων. Ο Μεσαίωνας είχε χαρακτήρα θεοκρατικό, αλλά ταυτόχρονα παρατηρούνται ζυμώσεις, που οδήγησαν στη δημιουργία των νεότερων εθνικών σχηματισμών και ιδεολογιών.

Τα γεγονότα που σημάδεψαν αυτήν την περίοδο ήταν η άνοδος της δύναμης της παπικής εκκλησίας στη δυτική Ευρώπη, η διατήρηση για περίπου 1000 χρόνια του ανατολικού μέρους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η δημιουργία, η άνοδος και η κυριαρχία του Ισλάμ στον χώρο της Μέσης Ανατολής, η δημιουργία των προγόνων των σημερινών κρατών, καθώς και οι Σταυροφορίες, που σηματοδότησαν σφοδρή πάλη μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

Ο Μεσαίωνας χαρακτηρίζεται από ένα αποκεντρωμένο σύστημα διακυβέρνησης, τον φεουδαλισμό. Μια αλληλουχία υποτέλειας και υποχρεώσεων μεταξύ των ηγεμόνων και των χωροδεσποτών (φεουδάρχες), και αυτών με τους δουλοπάροικους τους ή τους εργάτες που καλλιεργούν τη γη του φέουδου. Κατά συνέπεια ήταν μια πυραμιδοειδής δομή, όπου ο ηγεμόνας είχε περιορισμένες δυνατότητες και βασιζόταν στην ανταπόκριση των φεουδαρχών στις υποχρεώσεις τους, για να συγκεντρώσει δυνάμεις για να αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα και μετά αυτές οι δυνάμεις διαλύονταν για να επιστρέψουν στη διάθεση του τοπικού χωροδεσπότη – την καλλιέργεια της γης.

Οι χωροδεσπότες είχαν συγκεντρωμένα στα χέρια τους δικαιώματα για να επιβάλλουν φόρους και να δικάζουν τους υποτελείς τους. Ολόκληρη η κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα βρισκόταν περιορισμένη στο χώρο. Οι χωρικοί ήταν προσδεδεμένοι στο κτήμα του φεουδάρχη, χωρίς δυνατότητες αντίληψης των πραγμάτων πέρα από την καθημερινότητα του φέουδου και τις υποχρεώσεις του σε αυτό. Η ισχνή παραγωγή ανήκε κατά μεγάλο μέρος στο χωροδεσπότη και μόλις αρκούσε να θρέψει τον πληθυσμό.
Αυτοί είναι οι επικρατέστεροι μύθοι και αλήθειες για τους Σκοτεινούς Χρόνους:

Η Γη είναι επίπεδη. Ήδη από τον Γαλιλαίο είχε ξεκινήσει η αμφισβήτηση της πίστης ότι η Γη δεν είναι επίπεδη και γυρίζει γύρω από τον Ήλιο και τον άξονα της. Το ίδιο πίστευαν και οι άνθρωποι του Μεσαίωνα, ωστόσο αργότερα για να αποδείξουν πόσο οπισθοδρομική ήταν η περίοδος αυτή, επικράτησε η άποψη που κυκλοφορούσε τον 19ο αιώνα: ότι οι Μεσαιωνικοί άνθρωποι ήταν σίγουροι ότι η Γη είναι επίπεδη.

Το δικαίωμα της «Πρώτης Νύχτας» ήταν υπαρκτό. Η primae noctis ή αλλιώς παρθενοφθορία εμφανίστηκε αρχικά σαν νομικός όρος στο Βυζάντιο τον 12ο αιώνα και ήταν σχετικό με το δικαίωμα γάμου των γυναικών. Αργότερα, αναπτύχθηκε ο αστικός μύθος ότι κατά τον Μεσαίωνα οι τοπικοί άρχοντες είχαν το δικαίωμα της «πρώτης νύχτας», με τις παρθένες συζύγους ζευγαριών που μόλις είχαν παντρευτεί. Η πρακτική αυτή διαδόθηκε αρκετά στην Γαλλία του 19ου αιώνα, ωστόσο μετέπειτα ιστορικοί δηλώνουν σε αναφορές περί παρθενοφθορίας ότι πράγματι υπήρχαν.

Οι Βίκινγκς φορούσαν κράνη με κέρατα. Ο άγριος λαός από την Σκανδιναβία, με τους Ρούνους για γραφή και με πλούσια μυθολογία με θεούς όπως ο Όντιν, ο Λόκι και ο Θωρ, ποτέ δεν φόρεσαν κερασφόρα κράνη. Οι ικανότατοι πολεμιστές που πίστευαν στην αιώνια ζωή της Βαλχάλα πολεμούσαν με τσεκούρια, σφυριά κι άλλα λιγότερο εκλεπτυσμένα όπλα. Η ασπίδα ήταν απαραίτητη, όχι όμως και το κράνος, καθώς θα τους καθυστερούσε και θα τους περιόριζε την ορατότητά τους. Οι Βίκινγκς έχουν περάσει στην ιστορία σαν άγριος λαός με ανοιχτά χρώματα και χαρακτηριστικά κράνη με κέρατα στο κεφάλι, επειδή έτσι τους φαντάζονταν οι Σκανδιναβοί καλλιτέχνες του 19ου αιώνα.

Μηχανές βασανιστηρίων κατασκευάστηκαν τον Μεσαίωνα. Σαφώς και κατά τον Μεσαίωνα επινοήθηκαν νέα εργαλεία και τρόποι βασανισμού, ειδικά από τους χριστιανούς και την ιερά εξέταση, όμως όχι ότι όλες οι τρομαχτικές και απίστευτα σκληρές μηχανές βασανιστηρίων ανακαλύφθηκαν τότε. Κατασκευές που πρόσφεραν αργό και σαδιστικό θάνατο, όπως το «αχλάδι του πνιγμού» (chokepear/pearofanguish), ή «καμπίνα του θανάτου» (ironmaiden), εμφανίζονται αρκετά χρόνια μετά το 1492 μ.κ.ε. Η χειρότερη αλήθεια όμωςς είναι, ό,τι τα χειρότερα βασανιστήρια τα έκαναν ιερείς.

Προστριβές πάνω σε αδιάφορα και ηλίθια θέματα, όπως το πόσοι άγγελοι βρίσκονται πάνω από ένα φωτοστέφανο. Μετέπειτα διανοούμενοι, στην προσπάθεια τους να αποδείξουν πόσο ντροπιαστική ήταν η υπερβολική επιμονή των ανθρώπων του Μεσαίωνα στην θρησκεία, αναφέρουν ότι πολλές φορές διαφωνούσαν για τελείως ασήμαντα θέματα. Μία από τις διαφωνίες τους φαίνεται να ήταν στον ακριβή αριθμό των αγγέλων που βρίσκονται και χορεύουν πάνω από τα κεφάλια θεολογικών φιγούρων.

Ζώνες που εμποδίζουν τις γυναίκες από σεξουαλική συνεύρεση. Ο Μεσαίωνας καλύπτει και την περίοδο των Σταυροφοριών και άλλων μεγάλων, βέβαια, επιδρομών. Έτσι λοιπόν, ένας αστικός μύθος αναφέρει ότι οι άρχοντες, όταν έφευγαν από την πατρίδα τους για επιδρομές, ανάγκαζαν τις γυναίκες του φορούν μία μεταλλική ζώνη, με καρφάκια στην ευαίσθητη περιοχή τους, ώστε να μην μπορούν να ικανοποιηθούν σεξουαλικά, μέχρι την επιστροφή τους. Οι ζώνες αυτές υπήρχαν και πράγματι χρησιμοποιήθηκαν αλλά ακόμη περισσότερο τον 19ο αιώνα που η στροφή προς τα περίεργα σαδιστικά και μη αντικείμενα του Μεσαίωνα ήταν αρκετά έντονη.

Το νερό δεν ήταν πόσιμο κι έτσι στον Μεσαίωνα έπιναν κρασί και μπύρα.  Η αλήθεια είναι ότι το νερό ήταν μολυσμένο κι έτσι αρκετοί απέφευγαν να το πιουν. Αρκετές βέβαια ήταν και οι πηγές καθαρού νερού, αλλά μόνο οι προύχοντες είχαν πρόσβαση και ορισμένοι αγρότες στην εξοχή. Επίσης, πολλοί συνήθιζαν να αραιώνουν το κρασί με νερό.

Η προσωπική υγιεινή των ανθρώπων στο Μεσαίωνα ήταν άθλια και οι ίδιοι ήταν συνέχεια βρόμικοι. Προφανώς και κατά τον Μεσαίωνα οι άνθρωποι έκαναν μπάνιο και προσπαθούσαν να είναι καθαροί. Χτένες και άλλα είδη προσωπικής υγιεινής ήταν εξίσου γνωστά. Πάντως το σίγουρο είναι ότι δεν έμεναν άλουστοι για να διατηρήσουν την περίτεχνη κόμμωση τους, όπως αρκετές κυρίες συνήθιζαν τον 19ο αιώνα. Επίσης στην απλυσιά βοήθησε ο χριστιανισμός με τις δογματικές απαγορεύσεις.

Το κάστρο Νόισβανσταϊν χτίστηκε τον Μεσαίωνα. Την εποχή του Μεσαίωνα αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η γοτθική τέχνη. Το κάστρο Νόισβονσταϊν, ενώ έχει μείνει στην ιστορία ως ένα από τα καλύτερα μεσαιωνικά κάστρα, στην πραγματικότητα ακολουθεί τα βασικά χαρακτηριστικά του ρομαντισμού και απέχει πολύ από την ιδέα ενός μεσαιωνικού κάστρου-φρουρίου. Επίσης, η κατασκευή του ξεκίνησε το 1865 από το Λουδοβίκο Β΄ της Βαυαρίας ως χώρος ανάπαυσης και φόρος τιμής στον Ριχάρδο Βάγκνερ.

Οι τομάτες ήταν δηλητηριώδεις. Το ζουμερό αυτό κόκκινο σποροφυτό, ιδιαίτερα γνωστό στους ιθαγενείς της Λατινικής Αμερικής, προέρχεται από το Περού και δεν ήταν ακόμη γνωστό στη Μεσαιωνική Ευρώπη. Μόλις τον 16ο αιώνα έγινε ευρέως γνωστό στο μεγαλύτερο τμήμα της Ευρώπης, όταν και έγινε η εισαγωγή του προϊόντος από την Νότια Αμερική.

Ο προσδόκιμο ζωής ήταν κάτω από 30 έτη. Είναι γνωστό ότι κατά τον Μεσαίωνα το προσδόκιμο ζωής ήταν τρεις δεκαετίες. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι μετά τα τριάντα οι άνθρωποι πέθαιναν ή ότι ήταν ήδη μεσήλικες. Πολλοί ξεπέρασαν τα 30 χρόνια και έζησαν έως τα 70. Επιπλέον, η τρίτη ηλικία θεωρούταν τα 50 έτη.

Στον Μεσαίωνα δεν χρησιμοποιούσαν μαχαιροπίρουνα. Συνήθως οι άνθρωποι στον Μεσαίωνα γευμάτισαν με τα χέρια. Βέβαια, δεν έτρωγαν πάντα και μόνο με τα χέρια. Ενίοτε χρησιμοποιούσαν μαχαίρια και κουτάλια, σκεύη αρκετά διαδεδομένα κατά τη μεσαιωνική περίοδο. Το πιρούνι, από την άλλη, ήταν ήδη γνωστό από το 6ο αιώνα στο Βυζάντιο, ενώ ο ιταλικός Μεσαίωνας το έμαθε τον 11ο αιώνα.

Στους Σκοτεινούς Χρόνους οι άνθρωποι ποτέ δεν ταξίδευαν. Αρκετές αναφορές αποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι κατά τον Μεσαίωνα ταξίδευαν. Ήταν αρκετά συνηθισμένο να μετακινούνται στην ενδοχώρα, ακόμη κι έξω από τα σύνορα. Ακόμη, πολύ συχνά τοπικοί άρχοντες επισκέπτονταν εκκλησίες και μοναστήρια που βρίσκονταν σε άλλες επαρχίες. Έτσι λοιπόν, η ιδέα ότι ένας άνθρωπος του Μεσαίωνα γεννιόταν, μεγάλωνε και πέθαινε στο χωριό του είναι μια γενίκευση στα όρια του μύθου αν και πολλοί άνθρωποι ακόμη και σήμερα αυτό κάνουν.

Οι γυναίκες δεν είχαν δικαιώματα. Η άποψη ότι οι γυναίκες ήταν υποχείρια των αντρών τους και αντικείμενα διακοσμητικής θηλυκότητας δεν ισχύει, σίγουρα όχι καθολικά. Οι γυναίκες ήταν σε θέση να κληρονομήσουν, να αγοράσουν και να πουλήσουν μια ιδιοκτησία, καθώς επίσης είχαν το δικαίωμα να ανοίξουν μία δική τους επιχείρηση.

Όλοι οι άνθρωποι του Μεσαίωνα ήταν φοβισμένοι και υπερβολικά θρησκόληπτοι. Αυτός ο μύθος είναι αλήθεια και πολύ κοντά στην πραγματικότητα. Όντως ισχύει ότι οι άνθρωποι ήταν παραπάνω του φυσιολογικού φοβισμένοι, θεοσεβούμενου και αφοσιωμένοι στην θρησκεία. Άλλωστε όλος ο Μεσαίωνας διακατέχεται από εκκλησιαστικές φοβίες, τρόμους, θεοκρατική επιβολή. Πάντα, όμως, υπάρχει η εξαίρεση στον κανόνα. Κληρικοί αναφέρουν ότι πολλοί άνθρωποι είχαν μια διαφορετική άποψη για τον καθολικισμό, αρκετοί δεν ήταν τόσο αφοσιωμένοι, ενώ και πολλοί άρχοντες είχαν διατηρήσει τις δικές τους θρησκευτικές πεποιθήσεις. Άλλωστε, πριν από τον Χριστιανισμό, ο Παγανισμός καθώς κι άλλες ειδωλολατρικές θρησκείες είχαν θέσει πολύ βαθιά τα θεμέλιά τους.

Πάντα η αλήθεια και ο μύθος σε όλα τα πράγματα είναι κάπου στην μέση και σίγουρα ποτέ δεν είναι καθολικά.