Το φαινόμενο της προβολής: Είναι δικά τους τα συναισθήματα ή δικά μας;

O Φρόιντ ήταν ο πρώτος που αντιλήφθηκε την ύπαρξη αυτής της συνηθισμένης ψυχικής λειτουργίας.

Στην ψυχοθεραπευτική πρακτική, οι θεραπευόμενοι συχνά παραπονιούνται ότι ο/η σύζυγος, ο στενός τους φίλος ή ο συγγενής τους «προβάλλει» συνεχώς. Συνήθως εκφράζεται κάπως έτσι: «Έκανε προβολή πάνω μου!», «Της είπα να σταματήσει να προβάλει».

Προβολή συμβαίνει όταν ένα άτομο αποδίδει ένα χαρακτηριστικό σε ένα άλλο άτομο που στην πραγματικότητα προέρχεται από εκείνο. Η έννοια της προβολής προέρχεται από τον ίδιο τον Sigmund Freud. Ο Freud, που είχε σπουδάσει νευρολόγος, δανείστηκε τον όρο από τη νευρολογία. Εκεί σήμαινε την ικανότητα των νευρώνων να μεταφέρουν ερεθίσματα από το ένα επίπεδο του νευρικού συστήματος σε ένα άλλο.

Οι άνθρωποι προβάλλουμε συνεχώς και από μόνο του αυτό δεν είναι ούτε καλό, ούτε κακό. Εξαρτάται από το ποια συναισθήματα/ χαρακτηριστικά προβάλλονται και αν ο εαυτός τα αρνείται ή όχι. Η προβολή μπορεί να βρίσκεται στη βάση εκπληκτικών χαρακτηριστικών όπως η ενσυναίσθηση, η γενναιοδωρία και τα ερωτικά συναισθήματα – ή αρνητικών χαρακτηριστικών και συναισθημάτων όπως η οργή, η αλαζονεία και η περιφρόνηση.

Η ψυχική αυτή λειτουργία βοηθά τους ανθρώπους να ερωτευθούν αλλά και να μισήσουν ο ένας τον άλλο. Όμως, στην καθημερινή γλώσσα, η προβολή αναφέρεται συνήθως σε αρνητικά χαρακτηριστικά, που ο εαυτός αρνείται και έτσι τα αντιλαμβάνεται ως προερχόμενα από ένα άλλο άτομο.

Είναι εύκολο να διακρίνει κανείς πότε ένας άλλος άνθρωπος χρησιμοποιεί την προβολή. Είναι πολύ πιο δύσκολο να αντιληφθούμε όμως πότε εμείς προβάλλουμε. Γιατί. Επειδή η προβολή είναι ασυνείδητη.

Γιατί οι άνθρωποι προβάλλουμε;

Συχνά αναγνωρίζουμε δυσάρεστα, αρνητικά χαρακτηριστικά σε άλλους, τα οποία μισούμε σε εμάς τους ίδιους. Αυτή η διαδικασία συμβαίνει ασυνείδητα.

Ας πάρουμε το κλασικό παράδειγμα του Freud: ένας άνδρας που είναι άπιστος στη σύζυγό του, αλλά ο οποίος κατηγορεί τη σύζυγό του για απιστία. Αυτός ο άνδρας, ας τον ονομάσουμε Herr M, έχει αυστηρούς κώδικες ηθικής για τον εαυτό του. Θεωρεί ότι είναι τίμιος, καλός σύζυγος και πολίτης. Επικρίνει έντονα τον εαυτό του για την απιστία του, αλλά δεν φαίνεται να το σταματά.

Ο Herr M αποκηρρύσσει και αρνείται το γεγονός της ίδιας του της απιστίας, την οποία θα θεωρούσε απαράδεκτη σε ένα άλλο άτομο και στη συνέχεια την προβάλει στη σύζυγό του, καθιστώντας εκείνη την «κακιά» της υπόθεσης.

Στο νου του Herr M, το γεγονός της απιστίας του δεν έχει καθόλου να κάνει με τις υποψίες της συζύγου του. Αυτό ονομάζεται «τμηματοποίηση», καθώς διατηρεί την απιστία του σε ένα ξεχωριστό κομμάτι της ζωής του, τόσο καλά σφραγισμένο από την υπόλοιπη ζωή του. Αυτή η διαδικασία του επιτρέπει να νιώθει ότι είναι καλός άνθρωπος, όταν απιστεί ξανά και ξανά.
Μήπως χρησιμοποιούμε κι εμείς την προβολή;

Όπως προαναφέρθηκε είναι εύκολο να αντιληφθούμε ότι ο συνομιλητής μας προβάλλει πάνω μας ή σε κάποιον άλλο. Ωστόσο, το εγχείρημα αποδεικνύεται δυσκολότερο όταν μιλάμε για εμάς τους ίδιους. Κάποια σημάδια που μαρτυρούν ότι μπορεί να προβάλλουμε είναι τα εξής:

– Νιώθουμε συχνά εξαιρετικά πληγωμένοι, αμυντικοί ή ευαίσθητοι για κάτι που κάποιος είπε ή έκανε.

– Είμαστε εξαιρετικά αντιδραστικοί και βιαζόμαστε να κατηγορήσουμε κάποιον άλλο.

– Δυσκολευόμαστε να είμαστε αντικειμενικοί, να δούμε άλλες οπτικές γωνίες εκτός από τη δική μας και να μπούμε ουσιαστικά στη θέση του άλλου.

– Παρατηρούμε ότι αυτή η κατάσταση της αντιδραστικότητας επαναλαμβάνεται πια σαν μοτίβο.

Αν παρατηρήσετε κάποια από αυτά, ρωτήστε τον εαυτό σας τα εξής:

– Είναι αυτή η συμπεριφορά που απεχθάνομαι σε αυτό το άτομο κάτι που βρίσκω αφόρητο στον εαυτό μου;

Με ποιους τρόπους κάνω κι εγώ το ίδιο;

– Τι είδους αφηγήματα λέω στον εαυτό μου γι’ αυτό το άτομο ή την κατάσταση;

– Ποιον ή τι μου θυμίζει αυτός ο άνθρωπος/ η κατάσταση;

Αν μπορέσετε να αποδεχτείτε όλες σας τις σκέψεις και τα συναισθήματα και δεν προσπαθείτε απλώς να τα ξεφορτωθείτε με κάθε τρόπο, δεν θα χρειάζεστε τη λειτουργία της προβολής. Επιπροσθέτως, θα γίνετε ένας πιο ανεκτικός και ευέλικτος άνθρωπος.