Πρωταγόρας μὲν τοσαῦτα καὶ τοιαῦτα ἐπιδειξάμενος ἀπεπαύσατο τοῦ λόγου. καὶ ἐγὼ ἐπὶ μὲν πολὺν χρόνον κεκηλημένος ἔτι πρὸς αὐτὸν ἔβλεπον ὡς ἐροῦντά τι, ἐπιθυμῶν ἀκούειν· ἐπεὶ δὲ δὴ ᾐσθόμην ὅτι τῷ ὄντι πεπαυμένος εἴη, μόγις πως ἐμαυτὸν ὡσπερεὶ συναγείρας εἶπον, βλέψας πρὸς τὸν Ἱπποκράτη· Ὦ παῖ Ἀπολλοδώρου, ὡς χάριν σοι ἔχω ὅτι προύτρεψάς με ὧδε ἀφικέσθαι· πολλοῦ γὰρ ποιοῦμαι [328e] ἀκηκοέναι ἃ ἀκήκοα Πρωταγόρου. ἐγὼ γὰρ ἐν μὲν τῷ ἔμπροσθεν χρόνῳ ἡγούμην οὐκ εἶναι ἀνθρωπίνην ἐπιμέλειαν ᾗ ἀγαθοὶ οἱ ἀγαθοὶ γίγνονται· νῦν δὲ πέπεισμαι. πλὴν σμικρόν τί μοι ἐμποδών, ὃ δῆλον ὅτι Πρωταγόρας ῥᾳδίως ἐπεκδιδάξει, ἐπειδὴ καὶ τὰ πολλὰ ταῦτα ἐξεδίδαξεν. καὶ γὰρ εἰ μέν τις περὶ αὐτῶν τούτων συγγένοιτο ὁτῳοῦν τῶν [329a] δημηγόρων, τάχ᾽ ἂν καὶ τοιούτους λόγους ἀκούσειεν ἢ Περικλέους ἢ ἄλλου τινὸς τῶν ἱκανῶν εἰπεῖν· εἰ δὲ ἐπανέροιτό τινά τι, ὥσπερ βιβλία οὐδὲν ἔχουσιν οὔτε ἀποκρίνασθαι οὔτε αὐτοὶ ἐρέσθαι, ἀλλ᾽ ἐάν τις καὶ σμικρὸν ἐπερωτήσῃ τι τῶν ῥηθέντων, ὥσπερ τὰ χαλκία πληγέντα μακρὸν ἠχεῖ καὶ ἀποτείνει ἐὰν μὴ ἐπιλάβηταί τις, καὶ οἱ ῥήτορες οὕτω, σμικρὰ [329b] ἐρωτηθέντες δόλιχον κατατείνουσι τοῦ λόγου. Πρωταγόρας δὲ ὅδε ἱκανὸς μὲν μακροὺς λόγους καὶ καλοὺς εἰπεῖν, ὡς αὐτὰ δηλοῖ, ἱκανὸς δὲ καὶ ἐρωτηθεὶς ἀποκρίνασθαι κατὰ βραχὺ καὶ ἐρόμενος περιμεῖναί τε καὶ ἀποδέξασθαι τὴν ἀπόκρισιν, ἃ ὀλίγοις ἐστὶ παρεσκευασμένα. νῦν οὖν, ὦ Πρωταγόρα, σμικροῦ τινος ἐνδεής εἰμι πάντ᾽ ἔχειν, εἴ μοι ἀποκρίναιο τόδε. τὴν ἀρετὴν φῂς διδακτὸν εἶναι, καὶ ἐγὼ εἴπερ ἄλλῳ τῳ ἀνθρώπων πειθοίμην ἄν, καὶ σοὶ πείθομαι· [329c] ὃ δ᾽ ἐθαύμασά σου λέγοντος, τοῦτό μοι ἐν τῇ ψυχῇ ἀποπλήρωσον. ἔλεγες γὰρ ὅτι ὁ Ζεὺς τὴν δικαιοσύνην καὶ τὴν αἰδῶ πέμψειε τοῖς ἀνθρώποις, καὶ αὖ πολλαχοῦ ἐν τοῖς λόγοις ἐλέγετο ὑπὸ σοῦ ἡ δικαιοσύνη καὶ σωφροσύνη καὶ ὁσιότης καὶ πάντα ταῦτα ὡς ἕν τι εἴη συλλήβδην, ἀρετή· ταῦτ᾽ οὖν αὐτὰ δίελθέ μοι ἀκριβῶς τῷ λόγῳ, πότερον ἓν μέν τί ἐστιν ἡ ἀρετή, μόρια δὲ αὐτῆς ἐστιν ἡ δικαιοσύνη καὶ σωφροσύνη καὶ ὁσιότης, ἢ ταῦτ᾽ ἐστὶν ἃ νυνδὴ ἐγὼ [329d] ἔλεγον πάντα ὀνόματα τοῦ αὐτοῦ ἑνὸς ὄντος. τοῦτ᾽ ἐστὶν ὃ ἔτι ἐπιποθῶ.
Ἀλλὰ ῥᾴδιον τοῦτό γ᾽, ἔφη, ὦ Σώκρατες, ἀποκρίνασθαι, ὅτι ἑνὸς ὄντος τῆς ἀρετῆς μόριά ἐστιν ἃ ἐρωτᾷς. ― Πότερον, ἔφην, ὥσπερ προσώπου τὰ μόρια μόριά ἐστιν, στόμα τε καὶ ῥὶς καὶ ὀφθαλμοὶ καὶ ὦτα, ἢ ὥσπερ τὰ τοῦ χρυσοῦ μόρια οὐδὲν διαφέρει τὰ ἕτερα τῶν ἑτέρων, ἀλλήλων καὶ τοῦ ὅλου, ἀλλ᾽ ἢ μεγέθει καὶ σμικρότητι; ― Ἐκείνως μοι φαίνεται, ὦ [329e] Σώκρατες, ὥσπερ τὰ τοῦ προσώπου μόρια ἔχει πρὸς τὸ ὅλον πρόσωπον. ― Πότερον οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ μεταλαμβάνουσιν οἱ ἄνθρωποι τούτων τῶν τῆς ἀρετῆς μορίων οἱ μὲν ἄλλο, οἱ δὲ ἄλλο, ἢ ἀνάγκη, ἐάνπερ τις ἓν λάβῃ, ἅπαντα ἔχειν; ― Οὐδαμῶς, ἔφη, ἐπεὶ πολλοὶ ἀνδρεῖοί εἰσιν, ἄδικοι δέ, καὶ δίκαιοι αὖ, σοφοὶ δὲ οὔ. ― Ἔστιν γὰρ οὖν καὶ ταῦτα μόρια [330a] τῆς ἀρετῆς, ἔφην ἐγώ, σοφία τε καὶ ἀνδρεία; ― Πάντων μάλιστα δήπου, ἔφη· καὶ μέγιστόν γε ἡ σοφία τῶν μορίων. ― Ἕκαστον δὲ αὐτῶν ἐστιν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἄλλο, τὸ δὲ ἄλλο; ― Ναί. ― Ἦ καὶ δύναμιν αὐτῶν ἕκαστον ἰδίαν ἔχει; ὥσπερ τὰ τοῦ προσώπου, οὐκ ἔστιν ὀφθαλμὸς οἷον τὰ ὦτα, οὐδ᾽ ἡ δύναμις αὐτοῦ ἡ αὐτή· οὐδὲ τῶν ἄλλων οὐδέν ἐστιν οἷον τὸ ἕτερον οὔτε κατὰ τὴν δύναμιν οὔτε κατὰ τὰ ἄλλα· ἆρ᾽ οὖν οὕτω καὶ τὰ τῆς ἀρετῆς μόρια οὐκ ἔστιν τὸ ἕτερον οἷον τὸ [330b] ἕτερον, οὔτε αὐτὸ οὔτε ἡ δύναμις αὐτοῦ; ἢ δῆλα δὴ ὅτι οὕτως ἔχει, εἴπερ τῷ παραδείγματί γε ἔοικε; ― Ἀλλ᾽ οὕτως, ἔφη, ἔχει, ὦ Σώκρατες. ― Καὶ ἐγὼ εἶπον· Οὐδὲν ἄρα ἐστὶν τῶν τῆς ἀρετῆς μορίων ἄλλο οἷον ἐπιστήμη, οὐδ᾽ οἷον δικαιοσύνη, οὐδ᾽ οἷον ἀνδρεία, οὐδ᾽ οἷον σωφροσύνη, οὐδ᾽ οἷον ὁσιότης. ― Οὐκ ἔφη.
***
ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΩΚΡΑΤΗ – ΠΡΩΤΑΓΟΡΑ.Λοιπόν ο Πρωταγόρας σταμάτησε να μιλά, αφού έδωσε ένα τόσο μεγάλο και λαμπρό δείγμα της τέχνης του. Κι εγώ για πολλή ώρα βρισκόμουν κάτω από τη γοητεία του λόγου του και είχα ακόμη στυλωμένα τα μάτια μου επάνω του, με την ελπίδα ότι κάτι θα πει — δε χόρταινα να τον ακούω· όταν όμως κατάλαβα ότι πια στ᾽ αλήθεια είχε σταματήσει, σα να συνήλθα από νάρκωση, όχι χωρίς κόπο, στράφηκα στον Ιπποκράτη και είπα: Γιε του Απολλοδώρου, πόση ευγνωμοσύνη αλήθεια σου χρωστώ, που με ξεσήκωσες και ήρθα εδώ· γιατί το που έχω ακούσει [328e] τα όσα άκουσα από τον Πρωταγόρα είναι για μένα κέρδος μεγάλο, αφού ώς τώρα είχα τη γνώμη ότι οι άνθρωποι δεν έχουν στη διάθεσή τους μέθοδο, με την οποία οι ενάρετοι αποχτούν την αρετή τους, τώρα όμως έχω πειστεί ότι έχουν. Μόνο ακόμη ένα μικρό εμπόδιο με δυσκολεύει, αλλά είναι φανερό ότι εύκολα ο Πρωταγόρας θα μας δώσει συμπληρωματικές εξηγήσεις, μια και μας κατατόπισε απόλυτα πάνω σε τόσο σοβαρά προβλήματα. Θέλω να πω πως, αν πάνω στα ίδια αυτά θέματα κάποιος συζητούσε με οποιονδήποτε [329a] πολιτικό ρήτορα, δεν αποκλείεται να άκουε παρόμοια ομιλία ή από τον Περικλή ή από κάποιον άλλο επιδέξιο ομιλητή· αν όμως τους κάνει κάποιος μια συμπληρωματική ερώτηση, δεν είναι σε θέση —σαν τα βιβλία— ούτε να δώσουν απάντηση ούτε οι ίδιοι να ρωτήσουν αλλά, αν τους ζητήσεις μια διευκρίνιση, έστω και μικρή, πάνω σε κάτι απ᾽ αυτά που ανάπτυξαν —άκουσες ποτέ πώς χτυπούν ασταμάτητα τα χάλκινα σκεύη και πάλλονται, μια και τα χτύπησες, ώσπου κάποιος να τα κάμει να σταματήσουν;— το ίδιο και οι ρήτορες που λέμε, με την παραμικρή [329b] ερώτηση αρχίζουν μια ομιλία–μαραθώνιο. Αντίθετα, ο Πρωταγόρας αποδώ είναι ικανός να κάνει και ομιλίες μεγάλες κι ωραίες, το είδαμε εδώ και λίγη ώρα, να δώσει και σύντομη απάντηση σε μια ερώτηση, και, όταν αυτός ρωτά, να περιμένει και να ακούει την απάντηση — αρετές που δεν τις έχουν και πολλοί.
Το δεύτερο ερώτημα του Σωκράτη: τα μόρια της αρετής ταυτίζονται ή διαφέρουν μεταξύ τους;
Για την ώρα δε μου χρειάζονται και πολλά πράγματα, για να νιώσω απόλυτα ικανοποιημένος, Πρωταγόρα· να είχες μόνο την καλοσύνη να μου δώσεις απάντηση σ᾽ αυτή μου την ερώτηση. Μας είπες ότι η αρετή είναι κάτι που μπορεί να διδαχτεί κι εγώ στα λόγια σου δίνω πίστη, όση σε κανενός άλλου· [329c] σ᾽ ένα σημείο όμως, καθώς μιλούσες, μ᾽ άφησες απορημένο· λοιπόν κάλυψε αυτό το κενό, που δημιουργήθηκε στην ψυχή μου. Δηλαδή μας έλεγες ότι ο Δίας έστειλε στους ανθρώπους τη δικαιοσύνη και την αιδώ, σε πολλά όμως σημεία της ομιλίας σου ακούσαμε ότι η δικαιοσύνη και η σωφροσύνη και η οσιότητα όλα μαζί αποτελούν ένα πράγμα, την αρετή. Λοιπόν μίλησε πάνω σ᾽ αυτό το σημείο και ξεκαθάρισέ μου το καλά: η αρετή είναι κάτι το ενιαίο και μόριά της είναι η δικαιοσύνη και η σωφροσύνη και η οσιότητα ή όλα αυτά που σου [329d] ανάφερα τώρα δα είναι διαφορετικές ονομασίες για το ίδιο πράγμα, που είναι ένα και το αυτό; Νά τί θέλω να μάθω συμπληρωματικά.
Δεν είναι δύσκολο ν᾽ απαντήσω σ᾽ αυτή σου την ερώτηση, Σωκράτη, είπε· η αρετή είναι ένα ενιαίο σύνολο, κι αυτά που ανάφερες στην ερώτησή σου είναι μόριά της.
Η θέση του Πρωταγόρα: το καθένα μόριο είναι διαφορετικό από τα άλλα.
Πρόσεξε, του είπα· τα μόρια αυτά είναι όπως τα μόρια του προσώπου —το στόμα και η μύτη και τα μάτια και τ᾽ αυτιά— ή είναι σαν τα μόρια του χρυσού, που καμιά διαφορά δεν έχουν το ᾽να με τ᾽ άλλο και με το σύνολο, μόνο που άλλα είναι μεγάλα κι άλλα μικρά;
Σαν τα πρώτα, μου φαίνεται, [329e] Σωκράτη· οι αρετές αυτές έχουν με την αρετή τη σχέση που έχουν τα μόρια του προσώπου με ολόκληρο το πρόσωπο.
Αν είναι έτσι, του είπα, του κάθε ανθρώπου τού πέφτει ένα απ᾽ αυτά τα μόρια της αρετής ή πρέπει οπωσδήποτε, αν κάποιος αποχτήσει ένα, να τα έχει όλα;
Κάθε άλλο, είπε· νά, πολλοί είναι αντρειωμένοι, αλλά άδικοι· άλλοι πάλι δίκαιοι, όχι όμως σοφοί.
Κατά τα λεγόμενά σου δηλαδή, είπα, κι αυτά είναι μόρια [330a] της αρετής, η σοφία και η ανδρεία;
Περισσότερο από κάθε άλλο, είπε, και πρώτο απ᾽ όλα τα μόρια έρχεται η σοφία.
Και το καθένα απ᾽ αυτά, του είπα, είναι κάτι διαφορετικό, άλλο το ένα κι άλλο το άλλο;
Ναι.
Μήπως και το καθένα τους έχει ξεχωριστή λειτουργία, όπως συμβαίνει με τα μόρια του προσώπου; Το μάτι είναι διαφορετικό από τ᾽ αυτιά και οι λειτουργίες τους διαφέρουν· το ίδιο συμβαίνει και με τα άλλα μόρια, κανένα τους δεν είναι όμοιο με όποιο άλλο ούτε στη λειτουργία τους ούτε σε άλλο σημείο. Λοιπόν και τα μόρια της αρετής με τον ίδιο τρόπο δε μοιάζουν το ένα [330b] με τ᾽ άλλο ούτε στη φύση τους ούτε στη λειτουργία τους; Δεν είναι ολοφάνερο ότι σε τέτοιες σχέσεις βρίσκονται μεταξύ τους, αν το παράδειγμά μας είναι επιτυχημένο;
Ναι, βέβαια, τέτοια είναι η σχέση τους, Σωκράτη.
Τότε του είπα: Ώστε το κάθε μόριο της αρετής είναι διαφορετικό απ᾽ όλα τ᾽ άλλα: δηλαδή άλλο η επιστήμη, άλλο η δικαιοσύνη, άλλο η ανδρεία, άλλο η σύνεση κι άλλο η οσιότητα;
Ναι, είπε.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου