Δωδώνη, εκεί που οι θεοί μίλησαν πρώτη φορά στον άνθρωπο

Το αρχαιότερο μαντείο της ελληνικής επικράτειας βρίσκεται στην Ήπειρο, σε ένα πανέμορφο τοπίο που θα σας γοητεύσει όποια εποχή και αν το επισκεφτείτε. «Θέας άξια», όπως λέει ο Παυσανίας, ήταν στην εποχή του ο ναός του Δία με την ιερή βελανιδιά να δεσπόζει στο μέσο του χώρου. Υπήρχαν ακόμα ιερό αφιερωμένο στον Ηρακλή, ναοί της Αφροδίτης και της Θέμιδος, δύο μικροί ναοί της Διώνης και πολλά ιερά και ναοί που δεν έχουν ακόμα ανασκαφεί. Αναπόσπαστο μέρος του ιερού χώρου είναι το εντυπωσιακό θέατρο, το οποίο κατασκευάστηκε από τον βασιλιά Πύρρο τον 3ο αιώνα π.Κ.Χ

Η περιοχή στην αρχαιότητα

Ο Αριστοτέλης στα Μετεωρολογικά αναφέρει ότι αυτή η περιοχή είναι η παλαιότατη Ελλάδα, όπου περισσότερο έγινε αισθητός ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα. Στην περιοχή αυτή, γύρω από τη Δωδώνη και τον Αχελώο, κατοικούσαν οι Σελλοί και εκείνοι που τότε ονομάζονταν Γραικοί και τώρα Έλληνες.

Από την εποχή του Χαλκού η Δωδώνη, όπως και η ευρύτερη περιοχή της Θεσπρωτίας κατοικείται από Πελασγούς. Στην αρχαιότητα ονομαζόταν Ελλοπία και ήταν γνωστή ως η περιοχή όπου πάντα βρέχει.

Στην Ελλοπία συνάντησε ο Νεοπτόλεμος, γυρνώντας από την Τροία, τον παππού του τον Πηλέα κι έμεινε εκεί να βασιλεύει από τη Δωδώνη ως το στενό του Ιονίου Πελάγους, όπως λέει ο Πίνδαρος. Είχε μαζί του αιχμαλώτους τη γυναίκα του Έκτορα την Ανδρομάχη και τον μάντη της Τροίας Έλενο και γιο του Πριάμου.

Το Μαντείο

Από τον Ηρόδοτο μαθαίνουμε πως οι Έλληνες πίστευαν πως το μαντείο της Δωδώνης ήταν το αρχαιότερο στον ελλαδικό χώρο και πως την εποχή των Πελασγών ήταν το μοναδικό που υπήρχε. Οι Πελασγοί προσεύχονταν και θυσίαζαν σε ανώνυμους θεούς, μέχρι που, την εποχή του Ομήρου και του Ησιόδου, πληροφορήθηκαν τα ονόματα των Αιγύπτιων θεών. Αυτοί οι δύο ποιητές, λέει ο Ηρόδοτος, έδωσαν για πρώτη φορά ονόματα στους Έλληνες θεούς.

Δύο μαύρα περιστέρια πέταξαν από τις Θήβες της Αιγύπτου. Το ένα πήγε στη Λιβύη, όπου ιδρύθηκε το Μαντείο του Άμμωνα Δία και το άλλο στη Δωδώνη, εκεί που βρισκόταν ένα πανάρχαιο ιερό της Μητέρας Γης. Αφού στάθηκε επάνω σε μία βελανιδιά, το περιστέρι μίλησε με ανθρώπινη φωνή και είπε πως εκεί έπρεπε να γίνει ένα μαντείο του Δία. Το μαντείο ιδρύθηκε και πλάι στον Δία εξακολούθησε η λατρεία της Γαίας, που τώρα ονομάζεται Διώνη, το θηλυκό του ονόματος «Δίας».

Ο αντίστοιχος αιγυπτιακός μύθος λέει πως δύο ιέρειες του Αμμών – Ρα πουλήθηκαν ως δούλες από Φοίνικες εμπόρους και η κάθε μία στο μέρος που βρέθηκε ίδρυσε ιερό του Δία. Στον Δία της Δωδώνης προσευχήθηκε ο Αχιλλέας, όταν ο Πάτροκλος βγήκε να πολεμήσει στη θέση του «Ζευ άνα, Δωδωναίε, πελασγικέ…», κάνε να νικήσουν οι Αχαιοί και να γυρίσει πίσω σώος ο Πάτροκλος.

Ένα ιδιαίτερο τελετουργικό χρησμοδοσίας

Στο μαντείο της Δωδώνης υπηρετούσαν τρεις ιέρειες-μάντισσες, οι οποίες ονομάζονταν Πελειάδες (περιστέρες) και στην εποχή του Ηρόδοτου ήταν η Προμένεια, η Τιμαρήτη και η Νικάνδρα. Οι Δωδωναίες ιέρειες ήταν απόγονοι παλαιών οικογενειών, των οποίων η καταγωγή χανόταν στα βάθη των αιώνων. Μαζί τους υπηρετούσαν και άνδρες ιερείς, που ονομάζονταν τόμουροι.

Ο Ηρακλής, στην τραγωδία του Σοφοκλή «Τραχίνιαι», αναφέρεται σε μία προφητεία που ίδιος έλαβε από την «πολύγλωσση δρυν» στο «άλσος των Σελλών». Η «δρυς» αυτή είναι η γνωστή ιερή βελανιδιά του Δία, αν και οι χρησμοί αποκαλύπτονταν από όλα τα δέντρα, οξιές και βελανιδιές του κατάφυτου άλσους. Οι «πολλές γλώσσες» ήταν τα φύλλα των δέντρων που θρόιζαν με το φύσηγμα του ανέμου. Για να είναι πιο ευκρινής ο ήχος των φύλλων, κρεμούσαν στα κλαριά χάλκινα δοχεία, τα οποία συγκρούονταν μεταξύ τους και ακούγονταν σαν ομιλίες. Τους ήχους αυτούς διερμήνευαν οι ιερείς και οι ιέρειες και προφήτευαν. Από μία ιερή βελανιδιά της Δωδώνης έκοψε η θεά Αθηνά ένα κομμάτι ξύλο και έφτιαξε ένα τμήμα από την πλώρη στην Αργώ, για να μιλά το πλοίο με ανθρώπινη φωνή στους Αργοναύτες.

Υπήρχαν όμως και δύο κολώνες, πάνω στις οποίες είχαν προσαρτήσει έναν λέβητα στη μία και το άγαλμα ενός παιδιού με μαστίγιο στην άλλη. Όταν ο άνεμος μετακινούσε το άγαλμα, οι χάλκινοι ιμάντες του μαστιγίου χτυπούσαν τον λέβητα και δημιουργούσαν ήχους. Πάντως, υπήρχε και μία παράδοση που έλεγε πως οι ιερείς έπαιρναν τους χρησμούς από περιστέρια, τα οποία κάθονταν στα κλαριά των ιερών δέντρων και μιλούσαν με φωνή ανθρώπινη.

Κατά τη διάρκεια του τελετουργικού του μαντείου, οι ιέρειες έψαλλαν αυτόν τον ύμνο, τον οποίο διέσωσε ο Παυσανίας: «Υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει ο Ζευς. Μεγάλε Ζευ! Καρπούς χαρίζει η μάνα γη, τη μάνα γη δοξάστε. (Ζεῦς ἦν, Ζεῦς ἐστίν, Ζεῦς ἔσεται. Ὤ μεγάλε Ζεῦ! Γῆ καρπούς ἀνίῃ, διό κλήζετε, Ματέρα Γαία!)». Η λατρεία της αρχαιότατης Γαίας, έσμιξε με τη λατρεία του πελασγικού θεού Δία και δημιούργησε ένα γοητευτικό θεϊκό ζεύγος.

Οι προσκυνητές έγραφαν τα ερωτήματά τους σε ελάσματα από μόλυβδο και λάμβαναν την απάντηση προφορικά. Σε ένα από αυτά οι Κερκυραίοι ρωτούν σε ποιον θεό αν θυσιάσουν οι ήρωες θα ζουν στην πόλη τους ευτυχισμένοι και ασφαλείς και κάποιος Ανάξιππος ρωτά αν θ’ αποκτήσει αρσενικά παιδιά από τη Φιλίστα. Ωστόσο, έχουν βρεθεί και κάποια ελάσματα στα οποία η απάντηση είναι γραμμένη στην πίσω πλευρά. Όπως αυτό που ένας Αισχυλίνος ρωτά αν πρέπει να ταξιδέψει στην Αδριατική και στην πίσω μεριά του ελάσματος η απάντηση είναι «μὴ πλεῖν», δηλαδή «μην πλεύσεις».

Το μαντείο εξακολούθησε να λειτουργεί έως το 391 Κ.Χ, όταν κάθε παγανιστική εκδήλωση τέθηκε υπό απαγόρευση από τον Χριστιανό Αυτοκράτορα Θεοδόσιο τον Μέγα. Το μαντείο έπαψε να λειτουργεί, η ιερή βελανιδιά κόπηκε και στον χώρο ανεγέρθηκαν δύο χριστιανικοί ναοί.

[Ευρήματα της περιοχής εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας (www.namuseum.gr) και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων (www.amio.gr).

Στο Μουσείο της Ακρόπολης μπορείτε να δείτε την έκθεση «Μαντείο της Δωδώνης» όπου παρουσιάζεται ο τρόπος λειτουργίας του μαντείου και η σημασία του για τον αρχαίο κόσμο. Παράλληλα εξετάζει την ανάγκη του ανθρώπου να προβλέπει το μέλλον. Η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 10 Ιανουαρίου 2017. Μην την χάσετε! (περισσότερες πληροφορίες εδώ: www.theacropolismuseum.gr) ]
-------------------

Αρχαίες Πηγές:
Πίνδαρος Ωδές
Αισχύλου Προμηθέας Δεσμώτης
Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσεια
Ηρόδοτος βιβλίο 2
Παυσανίας Ελλάδος Περιήγησις
Στράβων Γεωγραφικά