Όταν οι πεποιθήσεις μας κλονίζονται από αποδείξεις, καταφεύγουμε σε αδιαμφισβήτητες δικαιολογίες

Είναι υπέροχο να έχουμε αποδείξεις για ένα γεγονός. Οι φονταμενταλιστές είναι ευχαριστημένοι από τα ευρήματα που συμφωνούν με τις γραφές και οι άθεοι εκμεταλλεύονται τις αποδείξεις που αντικρούονται σ’ αυτά τα ευρήματα. Όταν όμως τα στοιχεία είναι εναντίον μας, προτιμούμε να κάνουμε κριτική της εγκυρότητας ή της προέλευσης των αποδείξεων που μας παρατίθενται παρά να αλλάξουμε την πεποίθηση μας. Τώρα πλέον, οι έρευνες υποδεικνύουν ότι η μοναδική προοπτική ενός πραγματικού γεγονότος μας οδηγεί να σκεφτούμε αν και πόσο εξαρτάται η πεποίθησή μας από τις αποδείξεις. Γοητευόμαστε από άλλες, λιγότερο αμφισβητήσιμες απόψεις. 

Ο Justin Friesen και οι συνάδελφοί του πραγματοποίησαν μια σειρά μελετών με περισσότερους από 1000 συμμετέχοντες. Όταν αποφάνθηκαν ότι η επιστήμη θα μπορούσε μια μέρα να απαντήσει στα ερωτήματα για την ύπαρξη του Θεού, οι θρησκευόμενοι συμμετέχοντες αμφιταλαντεύτηκαν ως προς τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, αξιολογώντας την άποψη αυτή χαμηλότερα από τους άλλους συμμετέχοντες, στους οποίους ειπώθηκε ότι η επιστήμη δεν θα μπορούσε να απαντήσει σε τέτοια ερωτήματα. Η ίδια η πιθανότητα ότι μια τέτοιου είδους πεποίθηση θα μπορούσε να αποβεί λανθασμένη, την κατέστησε αυτόματα ευάλωτη.

Μια μεταγενέστερη μελέτη παρουσίασε την επιστημονική ανακάλυψη του μορίου Higgs Boson είτε ως απειλή είτε ως γεγονός απίθανο να επηρεάσει τα θέματα της θρησκείας. Όταν οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν για τις πεποιθήσεις τους και ενημερώθηκαν πως το μόριο αποτελούσε απειλή, έδωσαν μεγαλύτερη σημασία σε δηλώσεις που δεν μπορούσαν να διαψευστούν όπως «δεν μπορεί κάποιος να ακολουθεί μια ηθική ζωή αν δεν πιστεύει στον Θεό» και σχετικά λιγότερη σημασία σε δηλώσεις που θεωρητικά μπορούσαν να αποδειχτούν όπως «ιστορικά και αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν πως ο Θεός παρενέβη στον κόσμο».

Αυτό το φαινόμενο δεν περιορίζεται στη θρησκευτική πίστη. Σε μια άλλη μελέτη, παρουσιάστηκαν σε υποστηρικτές και αντίπαλους του γάμου ανάμεσα σε άτομα του ιδίου φύλου, δεδομένα των συνεπειών στη ζωή των παιδιών που μεγαλώνουν με τέτοιου είδους ζευγάρια. Αυτά τα δεδομένα είχαν είτε θετικά είτε αρνητικά αποτελέσματα, επομένως οι συμμετέχοντες ενημερώθηκαν για τα στοιχεία που είτε υποστήριζαν είτε υπονόμευαν τη αρχική αυτή θέση. Όταν τα στοιχεία «ήταν με το μέρους τους», η αξιολόγησή τους για το θέμα του γάμου ανάμεσα στα ομόφυλα ζευγάρια και τα αποτελέσματα στη ζωή των παιδιών τους, συμφωνούσε με τα «στοιχεία». Όταν τα πραγματικά περιστατικά ήταν εναντίον τους, τα έβλεπαν απλώς ως μία διαφορετική άποψη.

Οι συγγραφείς εικάζουν ότι αυτή η τάση, της μεταστροφής σε αμφιλεγόμενες δικαιολογίες θα μπορούσε να σημαίνει πως πολλές πεποιθήσεις, με την πάροδο του χρόνου, αποκόβονται από τα στοιχεία που τις αποδεικνύουν και γίνονται όλο και περισσότερο αδιαμφισβητήσιμες. Παρατήρησαν επίσης πως η μη-αμφιταλάντευση θα μπορούσε να έχει σημαντική ψυχολογική αξία, όπως για παράδειγμα στη δημιουργία απαράβατων πεποιθήσεων όπως «η αγάπη είναι πραγματική» ή «η γενοκτονία είναι λάθος», που σε άλλες περιπτώσεις ο συμβιβασμός με αυτούς τους ισχυρισμούς θα ήταν εντελώς αποπροσανατολιστικός. Είτε μας αρέσει είτε όχι, τα συστήματα των πεποιθήσεών μας διακατέχονται από αδιαμφισβητήσιμες απόψεις, οι οποίες δεν υποχωρούν μόνο με αποδείξεις.