Βρίσκεται η φιλοσοφία στο περιθώριο της αληθινής ζωής ή αντίθετα διεισδύει στον πυρήνα αυτής;

Η πλειοψηφία των ανθρώπων είναι αποστασιοποιημένη από την Αρχαία Ελληνική φιλοσοφία. Δεν είναι λίγοι, αυτοί που θεωρούν την αρχαία Ελληνική, αλλά κα την φιλοσοφία γενικότερα, κάτι το ακατανόητο, σχεδόν μεταφυσικό, κάτι το εξώφερτο από έναν άλλο κόσμο, μια σπαζοκεφαλιά, χωρίς πρακτική αξία, κατάλληλη μόνο για γραφικούς και χαραμοφάηδες, που δεν ξέρουν πώς να σπαταλήσουν τον χρόνο τους. «Όταν εγώ έρχομαι», θα σου πουν, «κατάκοπος από τη δουλειά, θέλω να διαβάσω κάτι ανάλαφρο, που θα με αποφορτίσει από το άγχος και όχι να σπάσω το κεφάλι μου με ανούσια λεκτικά ευφυολογήματα, σοφίσματα και συλλογιστικές ακροβασίες».
Αυτή είναι η δόξα (δοξασία) των πολλών. Η οποία δοξασία είναι πέρα για πέρα απατηλή. Και η πλάνη γίνεται καταφανέστερη, εάν την αναμίξουμε με την προκατάληψη, με την οποία έρχονται αντιμέτωποι, όσοι ασχολούνται με τη φιλοσοφία. Διότι, ουκ ολίγοι οικειοποιούνται την ιδιότητα του φιλοσόφου, μια ιδιότητα που δεν τους ανήκει, για να καλύψουν την άγνοια και να προβάλλουν την ματαιοδοξία τους, συμβάλλοντας έτσι τα μέγιστα, στην κατασυκοφάντηση της έννοιας φιλοσοφία.

Και όμως πολλοί θα εκπλήσσονταν αν γνώριζαν τι πραγματικά σημαίνει η φιλοσοφία. Η χρησιμότητά της είναι πρωτίστως πρακτική, περισσότερο δίνει λύση σε καθημερινά προβλήματα, παρά αποτελεί ένα εγκεφαλικό παιχνίδι. Για να γίνω πιο σαφής:
Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει ανθρώπους να λένε ότι δεν ξέρουν τι θέλουν, ότι κάνουν τα ίδια λάθη διαρκώς, ότι είναι μπερδεμένοι και ότι δεν είναι ευτυχισμένοι;
Μετά τα παραπάνω, πρέπει να έχουμε κατά νου, ότι οι βασικοί στόχοι της φιλοσοφίας είναι δύο: η αλήθεια(γνώση) και η ευδαιμονία. Η αλήθεια μας οδηγεί στο «γνώθι σ’ αυτόν». Είναι ασύλληπτο το πλεονέκτημα για όποιον διαθέτει αυτογνωσία. Γνωρίζει τα πλεονεκτήματά του και τα εκμεταλλεύεται στο έπακρο. Ξέρει να μειονεκτήματά του και τα καλύπτει. Συνειδητοποιεί τα λάθη του και δεν τα επαναλαμβάνει. Μέσω της ανάλυσης του εαυτού του, επιτυγχάνει αρτιότερη κατανόηση τόσο των ανθρώπων γύρω του, όσο και του περιβάλλοντα χώρου. Αν θεωρήσουμε ότι η ζωή είναι μια μάχη, τότε πλεονεκτεί έναντι των αντιπάλων του, γιατί ομοιάζει με τον στρατηγό που έχει άριστη γνώση του στρατεύματός του. Έχοντας αυτογνωσία, γνωρίζουμε τι επιθυμούμε και επιδιώκουμε να το κατακτήσουμε, ξέρουμε τι δεν θέλουμε και προσπαθούμε να το αποφύγουμε. Και τα δυο αποτελούν προϋποθέσεις για την κατάκτηση της ευδαιμονίας. Δεν μένει μέσα μας η πίκρα του ανεκπλήρωτου πόθου, δεν μας καταδυναστεύει το πρέπει, έχουμε μάθει να το διοχετεύουμε στο ίδιο κανάλι με το θέλω. Κατακτούμε τη σωφροσύνη, δεν υποφέρουμε από εσωτερικές συγκρούσεις, η ψυχή μας είναι μακάρια και δυνατή. Στα πρακτικά ζητήματα το μυαλό μας είναι εναργές, η όρασή μας διαυγής, εμπιστευόμαστε μόνον τον ορθό λόγο και τη λογική και δεν παρασυρόμαστε σε παγίδες από τις κακώς εννοούμενες αυθεντίες και τα συμφέροντα που κρύβονται πίσω από αυτές
Υπερισχύουμε στα πάθη μας, όχι καταπιέζοντάς τα, καταδικάζοντάς τον πειρασμό στο πυρ το εξώτερο, αλλά γνωρίζοντάς τα και καθυποτάσσοντάς τα. Πόσοι μεγάλοι ψυχολόγοι και ψυχίατροι, με πρώτον τον αρχιερέα της ψυχιατρικής Freud, δεν παραδέχτηκαν ότι δέχτηκαν σημαντικότατες επιρροές από φιλοσόφους; Ενδεικτικά αναφέρω, ότι πριν κάποια χρόνια, έγινε best seller στην Αμερική ένα βιβλίο με τίτλο «Πλάτων και όχι Prozak». Κεντρική ιδέα του βιβλίου αυτού ήταν ότι κάποιος μπορούσε πιο εύκολα να βρει λύση στα ψυχολογικά αδιέξοδα, διαβάζοντας φιλοσοφία και Πλάτωνα συγκεκριμένα, παρά με οποιαδήποτε άλλη ψυχοθεραπεία ή φαρμακοθεραπεία (prozak). Εν κατακλείδι, με τη φιλοσοφία, γινόμαστε ευπροσάρμοστοι, ευάρμοστοι, γενναιότεροι, αποκτούμε αυτοπεποίθηση, αυτοέλεγχο, σωφροσύνη, γαλήνη εσωτερική, θετική αύρα, καλή προαίρεση και μεγαλοψυχία. Δεν νομίζω ότι μετά από όλα αυτά, θα βρεθεί έστω και ένας, που να θεωρήσει την ενασχόληση με τη φιλοσοφία άνευ χρηστικότητας και ουσίας.
Και φυσικά, στον χώρο αυτόν, την πρωτοκαθεδρία κατέχει η αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία. Το να πούμε ότι και σήμερα παραμένει αξεπέραστη, είναι εξαιρετικά λίγο. Δεν την έχουμε προσεγγίσει καν, πόσο μάλλον να την ξεπεράσουμε. Οι αρχαίοι υπερτερούσαν έναντι των σημερινών ανθρώπων, σε επίπεδο φιλοσοφικής και επιστημονικής σκέψης. Υστερούσαν όμως σε τεχνολογία και μάλιστα δυσανάλογα, αν λάβουμε υπόψη τις πνευματικές κορυφές, που είχαν κατακτήσει. Αυτό εξηγείται ως εξής:
Δεν τους ενδιέφερε να χρησιμοποιήσουν την τεχνολογία στις πολεμικές επιχειρήσεις. Το πεδίο της μάχης ήταν το μέτρο αποτίμησης της ανδρείας και γι αυτό μαχόντουσαν πάντα σώμα με σώμα. Περιφρονούσαν να πολεμούν ως τοξότες, όπου καλυμμένοι έριχναν εκ του ασφαλούς, πίστευαν ότι κάτι τέτοιο αρμόζει στους δούλους και όχι στους ελεύθερους. Στους σημερινούς πολέμους, όπου κάποιοι πολεμισταράδες εξολοθρεύουν πόλεις ολόκληρες, πατώντας κουμπιά και ρίχνοντας πυραύλους από απόσταση, ούτε ένας αρχαίος δεν θα καταδεχόταν να λάβει μέρος.
Επιπλέον, αδιαφορούσαν για τη μεγιστοποίηση του υλικού κέρδους. Θεωρούσαν χυδαίο τον βιασμό του φυσικού περιβάλλοντος, προς εκμετάλλευση, η οποία θα αποφέρει χρήματα. Σήμερα, είναι γνωστό ότι η τεχνολογία είναι στην υπηρεσία του κέρδους, τότε η φιλοσοφία ήταν στην υπηρεσία της γαλήνης της ψυχής και η τεχνολογία απλά απουσίαζε. Για τον αρχαίο ήταν αδιανόητο και αισχρό να παραβεί κάποιους φυσικούς νόμους, Ο όρος οικολογία δεν ήταν γνωστός, αλλά η οικολογική συνείδηση άκρως αναπτυγμένη.
«Ωραία αυτά που μας λες», ίσως κάποιος πει, «αλλά εγώ όταν διαβάζω Πλάτωνα, δεν καταλαβαίνω γρι. Χρειάζεται να διαβάσω δέκα φορές τη ίδια σελίδα, για να βγάλω κάποιο νόημα. Δεν έχω ούτε τον απαιτούμενο χρόνο, ούτε και την ενέργεια να το κάνω». Και εδώ ακριβώς προκύπτει το ερώτημα: Γιατί συγγραφείς με την διεισδυτικότητα και γλαφυρότητα ενός Πλάτωνα, την σαφήνεια ενός Επίκουρου και την αναλυτική σκέψη ενός Αριστοτέλη, είναι για τον σύγχρονο άνθρωπο δυσνόητοι; Ας προσπαθήσουμε να βρούμε ορισμένες αιτίες.

1) Ορισμένοι μελετητές προτιμούν την λεκτική μετάφραση από τη νοηματική. Μα το κάνουμε σου λένε χάριν της πιστότητας. Είναι όμως οι λέξεις αυτοδύναμες οντότητες ή οχήματα μεταφοράς νοημάτων; Γιατί αν ισχύει το δεύτερο και τα νοήματα καταστρέφονται, τότε που την είδαν την πιστότητα; Όλοι εξάλλου έχουμε αναγνωστικές εμπειρίες κακών μεταφράσεων από κάποια ξένη γλώσσα. Προσωπικά, όταν πρωτοδιάβασα Steinbeck, τον χαρακτήρισα κακό λογοτέχνη με λόγο ασαφή και χαοτικό, επειδή η μετάφραση που είχα ήταν απαράδεκτη. Εννοείται, ότι τώρα τον θεωρώ λογοτεχνική ιδιοφυία.

2) Κάποιοι φιλόλογοι, στο όνομα της ενδελεχούς ανάλυσης, θα αναφέρουν το ίδιο πράγμα με εκατό διαφορετικούς τρόπους. Θα αναλύσουν την υπολεπτομέρεια της λεπτομέρειας σε βαθμό εξοντωτικό, θα προσπαθήσουν να βγάλουν από τη μύγα ξύγκι. Από τη μύγα όμως ξύγκι δεν γίνεται, αυτό που γίνεται είναι ότι γιγαντώνεται δυσανάλογα το επουσιώδες, εις βάρος της ουσίας. Έτσι όμως το αρχαίο ελληνικό πνεύμα δεν καλλιεργείται και δεν αναπτύσσεται, αντίθετα περιχαρακώνεται και γίνεται προνόμιο μιας ολιγομελούς κάστας ανθρώπων, που διαρκώς συρρικνώνεται.

3) Όταν γράφηκαν τα εν λόγω κείμενα δεν ήταν κοινή γνώση κάποιες απλές μαθηματικές ιδιότητες. Για παράδειγμα η αμφίδρομη ισχύ της ισότητας το Α=Β, άρα και Β=Α, δεν ήταν αυτονόητη. Ο Πλάτωνας αναγκαζόταν να σπαταλήσει μισή σελίδα για να αποδείξει ότι εφόσον π.χ. το περιεχόμενο του ποτηριού είναι ίδιο με το περιεχόμενο του μπουκαλιού, άρα και το περιεχόμενο του μπουκαλιού θα είναι ίδιο με το περιεχόμενο του ποτηριού. Ακόμη περισσότερο χώρο χρειαζόταν για να τεκμηριώσει την αντιμεταθετική ιδιότητα Α=Γ και Β=Γ, άρα Α=Β. Τέτοιου είδους αναλύσεις σήμερα δεν έχουν νόημα, κουράζουν και προκαλούν σύγχυση.

4) Δεν πρέπει να μας διαφεύγουν οι τεχνικές δυσκολίες όταν γράφηκαν τα κείμενα. Οι πάπυροι κυρίως, αλλά και οι περγαμηνές δεν έδιναν πολλές δυνατότητες για διορθώσεις. Το υλικό ήταν εύθρυπτο και δεν άντεχε τη φθορά που επέφερε το σβήσιμο, ούτε πολλά τυλίγματα και ξετυλίγματα. Σήμερα, κάθε κείμενο διαβάζεται και διορθώνεται δεκάδες φορές από τον δημιουργό του και ίσως και από κάποιον επιμελητή. Τότε αρκετά κείμενα έβγαιναν με μια πνοή. Επόμενο ήταν κάποιες φορές, να εμφανίζεται μια πιο χαλαρή δομή, να παρατηρούνται επαναλήψεις, περιστροφές γύρω από το ίδιο σημείο και επανατοποθετήσεις.

Όλα αυτά λειτουργούν αποτρεπτικά σε έναν ενήλικα, ο οποίος έρχεται εν τέλει αντιμέτωπος με έναν λόγο πολύπλοκο και δυσνόητο. Όμως τα πράγματα δεν είναι καλύτερα όσον αφορά τους νέους.
Η αρχαία Ελληνική φιλοσοφία, με το πνεύμα κάποιων σχολικών βιβλίων, κατέληξε να δυσφημείται. Όταν ήμουν στο γυμνάσιο και το λύκειο, η προσωπική, αλλά και η γενικότερη αντίληψη μεταξύ των μαθητών, ήταν ότι οι αρχαίοι φιλόσοφοι ήταν κάποιοι δογματικοί ιεροκήρυκες, οι οποίοι επάνω στον άμβωνα της ακαμψίας και της υποκριτικής δεοντολογίας, αφόριζαν και διέταζαν. Η ψυχή όμως των ανθρώπων και ιδίως των νέων, δυσπιστεί και αντιδρά στις διαταγές και τα δόγματα, έστω και αν αυτά παρουσιάζονται καλυμμένα από κάποιον ιδεολογικό μανδύα. Ο ελεύθερος άνθρωπος γοητεύεται από την αδυνάστευτη σκέψη και την ελεύθερη βούληση, πείθεται από τον ορθό λόγο και τα επιχειρήματα. Και αυτό ακριβώς προσπαθούσαν να πρεσβεύσουν οι άλκιμοι προπάτορές μας. Ότι χρέος του ανθρώπου είναι να αναζητά την αλήθεια, μακριά από ιδιοτελείς σκοπιμότητες, προκαταλήψεις και δοξασίες. Να δείξουν έναν τρόπο σκέψης έντιμο, γενναίο και ελεύθερο, που θα υιοθετηθεί αυτοβούλως και όχι μετά από εξαναγκασμό. Είναι τέτοια όμως η αλλοίωση που υφίσταται το νόημα της αρχαίας ελληνικής σκέψης, που αυτό που εν τέλει εισπράττεται στα σχολεία είναι κάτι αρκετά διαφορετικό. Αντί η σκέψη να ελευθερωθεί και να πετάξει σε ουρανούς ατόφιους, εγκλωβίζεται από τα βαρίδια της ηθικολογίας. Αντί οι προσπάθειες να επικεντρωθούν στο να διευρυνθούν οι πνευματικοί ορίζοντες των νέων, αναπαράγονται τετριμμένα ρητά, υπό μορφή κηρύγματος. Το μεγαλείο και η γοητεία της ελληνικής φιλοσοφίας αποστραγγίζεται και στραγγαλίζεται. Το κίβδηλο υποκαθιστά το αληθές και τα εμπόδια σκιάζουν το άπλετο φως, του οποίου η πηγή χάνεται στα βάθη των αιώνων. Η ψυχή του νέου μπροστά στην υποκρισία και τον δογματισμό αποστασιοποιείται. Δεν βλέπει καθαρά όμως, αντί να τιμωρήσει αυτούς που την διαστρέβλωσαν, τιμωρεί την ίδια την ελληνική φιλοσοφία. Και εκείνοι που βλέπουν την ίδια κατάσταση να αναπαράγεται με μαθηματική ακρίβεια, λες και κάποιος την έχει σχεδιάσει σύμφωνα με τα συμφέροντά του, μπαίνουν στον πειρασμό να σκεφτούν ότι όλο αυτό δεν είναι τυχαίο. Ότι γίνεται με δόλο και σκοπιμότητα. Γιατί κάποιοι απολαμβάνουν προνόμια που δεν τα αξίζουν και έχουν αντιληφθεί ότι για να τα διατηρήσουν πρέπει να αποκρύψουν τη γνώση. Είναι γνωστό όμως ότι η αλήθεια και η γνώση δεν αποκρύπτονται. Ένας τρόπος υπάρχει να εξουδετερωθούν, μόνον όταν δυσφημιστούν και συκοφαντηθούν. Επομένως κάποιο στήσιμο ίσως υπάρχει, κάποια μηχανορραφία, η οποία είναι ορατή ακόμη και από κάποιους που δεν είναι λάτρεις της συνωμοσιολογίας.