Πρόκειται για μια διαλεκτική που δεν είναι πάντοτε εμφανής, αλλά αποκαλύπτεται στην πορεία της θεραπευτικής διαδικασίας
Ναρκισσιστικό πλήγμα που προκαλεί κατάθλιψη
Ένα άτομο με ναρκισσιστικά στοιχεία ή με ναρκισσιστική διαταραχή, είναι γνωστό, πως θα κάνει τα πάντα προκειμένου να διατηρήσει την τέλεια ή ψευδώς τέλεια εικόνα του στους άλλους. Ο εύθραυστος κόσμος του θα κρατήσει σε ψυχική απόσταση τις σχέσεις που θα συνάπτει υπό τον φόβο ότι όποιος πλησιάσει κοντά, θα διαπιστώσει πως η «τέλεια» εικόνα του νάρκισσου, δεν υπάρχει.
Το άτομο αυτό καταρρέει και μόνο στην ιδέα του πλήγματος αυτής της τελειότητας. Είναι πολύ επώδυνο για εκείνον/η τόσο να επιτρέψει σε κάποιον να τον πλησιάσει όσο και να διαπιστωθεί η αδυναμία και η θνητότητα.
Σε ψυχικό επίπεδο, η λιβιδινική αυτό- επένδυση είναι τόσο μεγάλη που κάθε ρωγμή σε αυτό τα μεγαλείο ισοδυναμεί με καταστροφή. Έτσι, είναι εύκολα αντιληπτό πως εάν επέλθει αυτή η ρωγμή στη ζωή ενός τέτοιου ατόμου, τότε το συναισθηματικό φορτίο είναι τεράστιο για να το σηκώσει και λυγίζει.
Είναι εύκολο πλέον να εμφανιστεί μια καταθλιπτική διαταραχή ως αποτέλεσμα της διάψευσης αυτού που παρουσίαζε ως εικόνα.
Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα τοποθέτηση υπήρξε αυτή του Heinz Kohut (Ψυχολογία του Εαυτού / Self Psychology), στην αντίληψη του οποίου, όταν οι ναρκισσιστικές ανάγκες για αναγνώριση, επιβεβαίωση κ.α. δεν εκπληρώνονται, μπορεί να δημιουργείται ένα εσωτερικό κενό ή υποκειμενική δυσφορία που έχει κάποια συγγένεια με καταθλιπτικά συμπτώματα.
Με λίγα λόγια έχουμε την γραμμή ναρκισσιστική πληγή → κατάρρευση → καταθλιπτικό συναίσθημα.
Μία ακόμη διάσταση που συχνά παραλείπεται είναι η αίσθηση ντροπής που συνοδεύει το ναρκισσιστικό τραύμα. Δεν πρόκειται για μια απλή αίσθηση μειονεξίας, αλλά για μια βαθιά υπαρξιακή ντροπή: ένα βίωμα ότι «δεν είμαι αυτό που πιστεύατε ότι είμαι». Η ντροπή αυτή μπορεί να οδηγήσει σε έντονη απόσυρση, αυτομομφή και εν τέλει σε καταθλιπτική κατάρρευση.
Παράλληλα, ένα ακόμη στοιχείο που ενισχύει τη σύνδεση ναρκισσισμού–κατάθλιψης είναι η αδυναμία πένθους. Όταν το άτομο δεν μπορεί να πενθήσει την απώλεια της τέλειας εικόνας του, μένει παγιδευμένο σε μια ναρκισσιστική οδύνη που εγκλωβίζει τον ψυχισμό και τον οδηγεί σε παρατεταμένη καταθλιπτική διάθεση.
Καταθλιπτική διαταραχή με ναρκισσιστικά στοιχεία
Στη δεύτερη περίπτωση, η κατάθλιψη αποτελεί η ίδια ένα ναρκισσιστικό καταφύγιο. Το άτομο υιοθετεί μια ασυνείδητη στάση υπεροχής μέσα από την πεποίθηση ότι «κανείς δεν με καταλαβαίνει» και «κανείς δεν μπορεί να με φροντίσει», «κανείς δεν μπορεί να με βοηθήσει». Είναι μια μορφή άμυνας που προστατεύει τον πυρήνα του εαυτού (και άρα το σύμπτωμα) από τη ματαίωση και την εξάρτηση.
Εδώ μπορούμε να προσθέσουμε δύο ακόμα ιδέες:
1. Η κατάθλιψη ως «θρόνος» της υπεροχής
Σε ορισμένους θεραπευόμενους η καταθλιπτική στάση λειτουργεί ως ένας τρόπος να διατηρούν τον έλεγχο της σχέσης. Το να παραμένουν σε μια αυτοαναφορική λύπη, απρόσιτη στον θεραπευτή, διασφαλίζει ότι δεν θα χρειαστεί να εκτεθούν σε ευαλωτότητα. Η θλίψη γίνεται μια μορφή κυριαρχίας.
2. Η ναρκισσιστική δυσανεξία στην εξάρτηση
Στην κατάθλιψη με ναρκισσιστικά στοιχεία, το άτομο συχνά φοβάται ότι η θεραπευτική σχέση θα το κάνει να εξαρτηθεί. Η αποφυγή της βοήθειας προστατεύει από το άγχος της εξάρτησης, αλλά ταυτόχρονα εγκλωβίζει το άτομο σε μια μοναχική, αυτάρκη και βαθιά επώδυνη εσωτερική κατάσταση.
Επί της ουσίας μιλάμε για μια ναρκισσιστική αντίσταση στην ίδια τη θεραπευτική σχέση, όπου ο/η θεραπευόμενος/η δεν επιθυμεί την θεραπεία του, κρατώντας μια απορριπτική ή έστω σκεπτικιστική στάση απέναντι στη διαδικασία και στον θεραπευτή. Αυτό συχνά περιγράφεται ως ναρκισσιστική απόσυρση από τη σχέση (με τον θεραπευτή ή με τα ενδοβλημένα αντικείμενα δηλαδή τους γονείς κτλ) προς μια αυτάρκη, εσωτερική, συχνά καταθλιπτική κατάσταση. Αυτή η κατάσταση μετατρέπεται σε καταφύγιο από την εξωτερικό κόσμο, έχει την οσμή μιας αυτοπροστασίας και αποτελεί συχνά κραυγή για φροντίδα.
Κατά τη Melanie Klein, το παιδί διέρχεται από τα στάδια της σχιζοειδούς – παρανοειδούς θέσης και ακόλουθα της καταθλιπτικής θέσης. Για παράδειγμα, όταν ένα παιδί θέλει ένα παιχνίδι και δεν μπορεί να το έχει, αρχικά θα φωνάξει, θα κλάψει με ένταση (παρανοειδής – σχιζοειδής θέση) και, εφόσον εξακολουθεί να μην μπορεί να έχει το παιχνίδι που επιθυμεί, τότε θα κάτσει αμίλητο με βουβό κλάμα (καταθλιπτική θέση). Η απαίτηση δηλαδή μιας φροντίδας που δεν έρχεται, αρχικά προκαλεί τον εκνευρισμό και την ένταση, όμως στη συνέχεια η μη εκπλήρωση της επιθυμίας φέρνει μια μελαγχολική κατάσταση. Αυτά τα στάδια, εφόσον υπάρχει σε κάποιο από αυτά καθήλωση, τα συναντάμε και στη θεραπευτική διαδικασία.
Αξίζει να σημειωθεί, πως το αφρόντιστο άτομο μπορεί συχνά να μην εξωτερικεύει την επιθυμία του για φροντίδα. Δηλαδή, με μια ναρκισσιστική προσμονή, να περιμένει οι άλλοι να αντιληφθούν τον τρόπο με τον οποίον επιθυμεί να φροντιστεί, το πότε το επιθυμεί και το πόσο το επιθυμεί.
Έτσι λοιπόν ενώ στην πρώτη περίπτωση της κατάθλιψη από ναρκισσιστικό τραύμα το αίτιο είναι ένα εξωτερικό πλήγμα ή ματαίωση που οδηγεί στην απώλεια του αντικειμένου ή στην απόρριψη και την αποτυχία με αποτέλεσμα την ψυχική κατάρρευση, ενώ στη δεύτερη περίπτωση της ναρκισσιστικής απόσυρσης μέσα στην κατάθλιψη, η εσωτερική στάση που επιδεικνύει ο θεραπευόμενος είναι η διατήρηση ελέγχου και υπεροχής μέσα από την άρνηση της βοήθειας και την αποσύνδεση από αντικείμενα.
Θεραπευτική διαδρομή
Παρά τις διαφορετικές διαδρομές που οδηγούν στο σύμπτωμα, η θεραπεία συχνά έχει κοινό πυρήνα: την επανεγκατάσταση της σχέσης.
Είτε έχει προηγηθεί ναρκισσιστική κατάρρευση είτε καταθλιπτική απόσυρση, ο θεραπευτής χρειάζεται να προσφέρει ένα πλαίσιο εμπερίεξης όπου το άτομο μπορεί να πενθήσει, να αναγνωρίσει τις ναρκισσιστικές του ανάγκες, και σταδιακά να μάθει να αυτοφροντίζεται.
Τέλος, ένα επιπλέον στοιχείο εδώ είναι η εργασία με την επιθετικότητα — την επιθετικότητα είτε προς τον εαυτό (αυτομομφή) είτε προς τον άλλον (απόσυρση, απαξίωση). Η μετατροπή της επιθετικότητας σε δημιουργική ψυχική ενέργεια αποτελεί κλειδί στην έξοδο από την καταθλιπτική–ναρκισσιστική παγίδα.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου