ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ: Πόσο απέχει η εσωτερική υποδούλωση από την φυσική δουλεία;

Ελεύθερος δεν είναι ο φαύλος σύμφωνα με τον Επίκτητο, διότι κανείς δεν θέλει να διαβιεί υποπίπτοντας σε σφάλματα, να καταλήγει σε όσα αποστρέφεται και να πράττει υπό καθεστώς ταπεινών συναισθημάτων όπως ο φόβος, ο φθόνος, κ.ο.κ. .

Ελεύθερος δεν είναι και όποιος σε κατάσταση συγκεχυμένη, ενεργεί με τρόπο για τον οποίο θα αισθανθεί κρίση συνειδήσεως ή αργότερα αιδώ, κυρίως υποκύπτοντας σε επιθυμίες για καταστάσεις που δεν εξαρτώνται από τον ίδιο, με κυριότερο παράδειγμα τις συμπεριφορές του έρωτα.

Ελευθερία σημαίνει χαρά και γαλήνη, γνωρίσματα τα οποία δεν μπορεί να επιτύχει ο άνθρωπος που ασχολείται με αλλότριες υποθέσεις και δεν στρέφεται στον εαυτό του και στην επιμέλεια της προσωπικότητάς του.

Ο Επίκτητος βιώνοντας ο ίδιος την έλλειψη φυσικής ελευθερίας, τη δουλεία, διευκρινίζει ότι η ελευθερία δεν είναι απλά το αντίθετο της δουλείας, ένα σωματικό ή πολιτικό δικαίωμα, αλλά ζητούμενο συμπεριφοράς, αυτοδιάθεσης και προαίρεσης.

Ο Επίκτητος δεν αποδέχεται την δουλεία ως φυσική ή συμβατική κατάσταση και σπεύδει να το τονίζει σε κάθε ευκαιρία.Θεωρεί ότι πρόκειται μία τέτοια κοινωνική κατάσταση που σχετίζεται με τη διανομή των αγαθών και την συγκέντρωση εξουσίας, δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία υποτίμησης ή αναξιοπρεπούς συμπεριφοράς.

Λανθασμένα στην εποχή του, αλλά και στη σύγχρονη, πολλοί συναρτούν την ελευθερία με την εξουσία ή την καταγωγή των ανθρώπων. Προς επίρρωση αυτής της άποψης, ο φιλόσοφος φέρει το παράδειγμα ενός υπάτου ο οποίος συγχέει την έννοια της ελευθερίας με την ευγενική καταγωγή και την αίγλη του αξιώματός του, δίχως να αντιλαμβάνεται ότι ο ελεύθερος δεν μπορεί να είναι αγενής, δειλός, ή ακόλαστος. Η τάση των ανθρώπων να φοβούνται ή να εξαρτούν τον βίο τους ή ακόμη να αγαπούν κατ’ επίφαση ανθρώπους που θεωρούν ότι μπορούν να τους προσφέρουν υλικά αγαθά ή να τους διασφαλίσουν ένα ορισμένο όφελος συντελεί στο να οδηγούνται στην εσωτερική υποδούλωση. Η επιβαλλόμενη υπακοή, η κολακεία και η αδυναμία πρωτοβουλίας αποτελούν στοιχεία της κοινωνικής δουλείας που επιβάλλει η ισχύς των αξιωμάτων και βέβαια είναι αντίθετα από το τρόπο με τον οποίο νοηματοδοτείται η ελευθερία.

Η εξάρτηση από τα αξιώματα μόνο την ελευθερία και τον ανεμπόδιστο βίο δεν εξασφαλίζει. Ο Επίκτητος κατατάσσει τους αυλοκόλακες σε δύο κατηγορίες, στους ‘μικροδούλους’ και στους ‘μεγαλοδούλους’, ανάλογα με το μέγεθος του σκοπού που επιδιώκουν.

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ, Διατριβαί