Ο σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης
Οι ομοιότητες μεταξύ ανατολικής και δυτικής φιλοσοφίας είναι μεγαλύτερες από τις διαφορές που επικαλούνται οι σύγχρονοι συγγραφείς και οι καθηγητές του αντικειμένου. Η διαφορά που αναφέρεται συχνότερα, είναι ότι η δυτική φιλοσοφία είναι «αποσπασματική», ενώ η ανατολική φιλοσοφία είναι «ολιστική». Ένα παράδειγμα είναι ο δημοφιλής συγγραφέας Ankara Saranam, ο οποίος ισχυρίζεται στο βιβλίο του God Without Religion, ότι η ανατολική φιλοσοφία ασχολείται με τη γενική γνώση, ενώ η δυτική φιλοσοφία στοχεύει σε συγκεκριμένες γνώσεις. Αυτό παραπέμπει στη λαϊκή αντίληψη ότι η ανατολική φιλοσοφία – και συγκεκριμένα η κινεζική φιλοσοφία – ασχολείται με το σύνολο της ανθρώπινης ύπαρξης, ενώ η δυτική φιλοσοφία – ξεκινώντας από τους Έλληνες – εστιάζει μόνο σε ορισμένες πτυχές της ανθρώπινης κατάστασης.
Ένα παράδειγμα που παραθέτουν οι ακαδημαϊκοί είναι πως τα ανάλεκτα του Κομφούκιου εξετάζουν τόσο την εσωτερική όσο και την εξωτερική ζωή ενός ατόμου (ολιστική φιλοσοφία), ενώ το έργο του Αριστοτέλη δίνει έμφαση στο πώς πρέπει να συμπεριφέρεται κάποιος για να ζει καλά ανάμεσα στους άλλους (αποσπασματική φιλοσοφία). Ο Μο-τσι, σύμφωνα με ορισμένους, στοχεύει σε μια ολιστική κατανόηση του εαυτού και του περίγυρου, ενώ ένας δυτικός φιλόσοφος σαν τον Πλάτωνα, επικεντρώνεται σε συγκεκριμένους στόχους που πρέπει να θέτει κανείς στην προσπάθειά του να ανακαλύψει τι είναι αληθινό και πραγματικό στη ζωή.
Πρόκειται για αυθαίρετες διακρίσεις, οι οποίες αγνοούν εντελώς τους βασικούς και ουσιαστικά πανομοιότυπους στόχους της ανατολικής και δυτικής φιλοσοφίας. Επιπλέον, τέτοιου είδους διακρίσεις στρεβλώνουν την αντίληψή μας για την ιστορία, καθώς όταν αποδεχθούμε μία θεμελιώδη διαφορά μεταξύ Ανατολής και Δύσης, τείνουμε να αντιμετωπίζουμε τις ιστορίες των αντίστοιχων πολιτισμών ως ριζικά διαφορετικές μεταξύ τους. Στην πραγματικότητα, τα ανθρώπινα όντα είναι στον πυρήνα τους όμοια σε ολόκληρο τον κόσμο· μόνο οι λεπτομέρειες και τα έθιμα διαφέρουν, και οι φιλοσοφίες των ανατολικών και των δυτικών στοχαστών το καθιστούν αυτό αρκετά σαφές.
Θα μπορούσε κάποιος να συγκρίνει τις θεμελιακές ιδέες του μεγάλου Κινέζου φιλόσοφου Κομφούκιου (551-479 π.Χ) με εκείνες του Έλληνα φιλοσόφου Αριστοτέλη (384-322 π.Χ.) και να βρει ότι αντιπροσωπεύουν τις ίδιες βασικές αντιλήψεις. Και οι δύο πίστευαν ότι η αρετή είναι ο υψηλότερος στόχος που μπορεί κάποιος να επιδιώξει και ότι οι διαρκείς ανταμοιβές έρχονται στα άτομα που θέτουν την αρετή πάνω από τα κοσμικά αγαθά. Ο Κορεάτης φιλόσοφος Γουόν-χιο (617-686 μ.Χ.) έγραψε ότι «η σκέψη κάνει το καλό και το κακό», εννοώντας πως όταν σκέφτεσαι ότι κάτι είναι «κακό», τότε είναι κακό για σένα. Ο Έλληνα φιλόσοφος Επίκτητος (π. 50-130 μ.Χ.), έλεγε το ίδιο πράγμα όταν έγραφε ότι δεν είναι οι συνθήκες καθ’ αυτές που ταλαιπωρούν τους ανθρώπους, αλλά η κρίση τους για αυτές τις συνθήκες (Ν’ ασκής λοιπόν τον εαυτόν σου εις τρόπον, ώστε εις κάθε τραχείαν φαντασίαν να επιλέγη: “Φαντασία είσαι και όχι ό,τι φαίνεσαι να παρασταίνης” – Εγχειρίδιον 1.5, μτφρ. Αρ. Καμπάνης). Ο Επίκτητος λέει ότι δεν πρέπει κανείς να φοβάται ούτε τον θάνατο, επειδή δεν γνωρίζει αν ο θάνατος είναι καλό ή κακό πράγμα. Ο Γουόν-χιο θα συμφωνούσε με αυτό, αφού πίστευε ότι όλα είναι Ένα και όλες οι εμπειρίες που έχει κάποιος στη ζωή του είναι μέρος αυτής της ολικής εμπειρίας του να είναι άνθρωπος. Η σχετικιστικές φιλοσοφίες του Κινέζου σοφιστή Τενγκ Σιχ (6ος αι. π.Χ.) και του Έλληνα σοφιστή Πρωταγόρα (5ος αι. π.Χ.) είναι σχεδόν απαράλλακτες. Η κριτική ότι ο Μο-τσι και ο Πλάτων στοχεύουν σε διαφορετικούς σκοπούς, που αναφέρθηκε παραπάνω, είναι αστήρικτη, αφού και οι δύο φιλόσοφοι καθιστούν σαφές ότι πρέπει να επικεντρωθούμε στην βελτίωση του εαυτού μας πριν επιχειρήσουμε να βελτιώσουμε τους άλλους.
Έμφυτη ηθική
Ωστόσο, το καλύτερο παράδειγμα της θεμελιακής ομοιότητας ανατολικής και δυτικής σκέψης, συνοψίζεται στα έργα δύο εκ των γνωστότερων φιλοσόφων από τα αντίστοιχα ημισφαίρια: του Πλάτωνα (428-348 π.Χ.) στη δύση και του Γουάνγκ Γιανγκ-μινγκ (1472-1529 μ.Χ.) στην ανατολή. Ενώ ο Πλάτων είναι ευρέως γνωστός στη δύση, ο Γουάνγκ Γιανγκ-μινγκ δεν είναι, παρότι είναι το ίδιο διάσημος με την Πλάτωνα στην Κίνα, την Κορέα και την Ιαπωνία. Και οι δύο αυτοί φιλόσοφοι άσκησαν τεράστια επιρροή μέσω των έργων τους και αμφότεροι επιχειρηματολόγησαν για την ύπαρξη έμφυτης γνώσης. Είπαν ότι οι άνθρωποι γεννιούνται γνωρίζοντας τη διαφορά μεταξύ δίκαιου και άδικου, καλού και κακού και χρειάζεται μόνο να επιδιώκουν το καλό για να ζήσουν με πληρότητα. Τα έργα και των δύο ασχολούνται με το τι είναι «καλό» και ποιος είναι ο σωστός τρόπος να αντιληφθούμε την ύπαρξή μας.
Στον διάλογο Φαίδρος, ο Πλάτων θέτει το ερώτημα «τι είναι καλό και τι δεν είναι καλό; Χρειάζεται να ρωτήσουμε κάποιον για να μας το πει;». Ο δάσκαλός του, Σωκράτης (βασικός χαρακτήρας στον Φαίδρο, όπως και στην πλειονότητα των πλατωνικών έργων), θέτει αυτό το ερώτημα στον σύντροφό του, Φαίδρο, όταν συζητούν για αξία του γραπτού λόγου. Κατά την άποψη του Πλάτωνα, το άτομο ξέρει ήδη τι είναι καλό, επειδή θα ανταποκριθεί εγγενώς στην καλή ποιότητα της γραφής και θα ανταποκριθεί επίσης στην έννοια του καλού στη ζωή του. Με τον ίδιο τρόπο, ο Γουάνγκ Γιανγκ-μινγκ υπερασπίζεται την υπεροχή της διαίσθησης στα ηθικά ζητήματα.
Οι φιλοσοφίες του Γουανγκ και του Πλάτωνα έχουν επικριθεί από τους εμπειρικούς φιλοσόφους αναπόδεικτες, αλλά αυτό που υποστηρίζουν οι δύο φιλόσοφοι έχει νόημα σε πολύ βασικό επίπεδο: πρέπει κάποιος να γνωρίζει τι είναι καλό για να επιδιώκει το καλό και η γνώση αυτή του καλού πρέπει να είναι έμφυτη για να έχουν οι άνθρωποι την επιθυμία να το επιδιώξουν εξ αρχής. Επιπλέον – υποστηρίζουν – οι άνθρωποι πρέπει να αναγνωρίζουν τι δεν είναι καλό για να το απορρίπτουν, και ως εκ τούτου, δεν χρειάζεται να διδαχθούν την καλοσύνη, αλλά μόνο να κατευθύνονται ή να εκπαιδεύονται ώστε να ενεργούν βάσει της έμφυτης γνώσης τους για το καλό. Το επιχείρημα των εμπειρικών ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις για την ύπαρξη έμφυτης γνώσης, δεν μπορεί να υποστηριχθεί από εμπειρικά δεδομένα· το άτομο πρέπει να γνωρίζει ότι πρέπει να επιδιώξει κάτι, προτού το επιδιώξει.
Η θεωρία της διαίσθησης του Γουάνγκ θα μπορούσε να συγκριθεί με μία από τις πιο βασικές ανάγκες του ανθρώπου: την τροφή. Κανένα βρέφος δεν διδάσκεται ότι «πρέπει» να πεινάει και κανένα παιδί δεν έλαβε ποτέ οδηγίες να γνωστοποιεί την ανάγκη του για φαγητό στους ενήλικες. Το βρέφος κλαίει για να ενημερώσει έναν ενήλικα ότι πρέπει να τραφεί και το παιδί εκφράζει την ίδια ανάγκη με λόγια ή πράξεις, λέγοντας «πεινάω» ή βρίσκοντας κάτι να φάει. Η αναγνώριση της πείνας είναι μια εγγενής ανθρώπινη ιδιότητα που δεν χρειάζεται να διδαχθεί και ο Γουάνγκ λέει ότι το ίδιο ισχύει και για την ηθική. Το μόνο που πρέπει να διδαχθεί κάποιος, είναι το πώς εφαρμόζεται κατάλληλα αυτή η γνώση, με τον ίδιο τρόπο που ένα παιδί διδάσκεται να ζητάει φαγητό με τον σωστό τρόπο.
Στον διάλογο Μένων του Πλάτωνα, ο Σωκράτης επαινεί έναν δούλο που γνωρίζει γεωμετρία χωρίς ποτέ να την έχει διδαχθεί. Ο Πλάτων χρησιμοποιεί αυτόν τον νεαρό δούλο ως παράδειγμα έμφυτης γνώσης, για να δείξει ότι οι άνθρωποι γνωρίζουν ήδη εγγενώς αυτό που νομίζουν ότι το έχουν διδαχθεί και πως το ίδιο ισχύει για την γνώση του καλού, όπως και για οτιδήποτε άλλο. Όπως ένα παιδί γνωρίζει πότε πεινάει, ένα άτομο γνωρίζει πώς να είναι καλό. Ο Γουάνγκ και ο Πλάτων συμφωνούν ότι αυτό που εμποδίζει ένα άτομο να ενεργήσει με βάση τη γνώση που έχει, είναι οι εγωιστικές επιθυμίες που μπερδεύουν τους ανθρώπους και τους κάνουν να επιλέγουν να ενεργούν άσχημα, ακόμη και όταν γνωρίζουν ότι δεν πρέπει να το κάνουν.
Οι διαφορές μεταξύ των ιδεών του Γουάνγκ και του Πλάτωνα, είναι μόνο αισθητικές και γλωσσικές. Δεν υπάρχει διαφορά στις θεμελιακές ιδέες τους. Οι φιλόσοφοι της ανατολής είχαν πάντα την ίδια επιδίωξη με τους ομολόγους τους στη δύση. Δεν υπάρχει «ανατολική» ή «δυτική» φιλοσοφία· υπάρχει μόνο φιλοσοφία. Η αγάπη για τη σοφία δεν γνωρίζει γεωγραφικά σύνορα. Η φιλοσοφία αψηφά όλα τα όρια και κάθε είδους ανούσιους τοπικούς ορισμούς.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου