ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: ΠΕΡΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Περί παίδων αγωγής 2Α κ.εξ.

Για να μιλήσω γενικά, ό,τι συνηθίζουμε να λέμε για τις τέχνες και τις επιστήμες το ίδιο πρέπει να ειπωθεί και για την αρετή, ότι, δηλαδή, για την εξ ολοκλήρου δίκαιη συμπεριφορά, απαιτείται η συνδρομή τριών πραγμάτων, φύσεως, λόγου και συνήθειας. «Λόγο» μάλιστα ονομάζω τη μάθηση και «συνήθεια» την άσκηση. Οι θεμελιώδεις αρχές της αρετής προέρχονται από την ανθρώπινη φύση, ενώ η πρόοδος έγκειται στη μάθηση. Η έμπρακτη εφαρμογή, αφ’ ετέρου συνδέεται με τη συστηματική μελέτη, ενώ η κορύφωσή της εξαρτάται από όλα τα παραπάνω. Έτσι, σε όποιο από αυτά υστερήσει, αναπόφευκτα η αρετή θα γίνει ως προς αυτό χωλή. Και τούτο γιατί η φύση χωρίς τη μάθηση είναι τυφλό πράγμα, η άσκηση χωρίς τη φύση ελλειμματικό, ενώ η μάθηση χωρίς και τα δύο τούτα ανολοκλήρωτο. Όπως ακριβώς δηλαδή στη γεωργία πρέπει κατά πρώτον να είναι καρπερή η γη, έπειτα να είναι γνώστης ο καλλιεργητής κι ύστερα να είναι γόνιμοι οι σπόροι, κατά τον ίδιο τρόπο η φύση, αφ’ ενός, μοιάζει με γη, ο εκπαιδευτής, αφ’ ετέρου, με γεωργό και με σπέρμα, τέλος, μοιάζουν οι διδακτικοί λόγοι και τα παραγγέλματα.

Αν νομίζει κανείς πως και οι απροίκιστοι από τη φύση, σε περίπτωση που λάβουν μάθηση και μελέτη σωστή με σκοπό την κατάκτηση της αρετής, δεν μπορούν να εξισορροπήσουν κατά το δυνατόν τις φυσικές τους ελλείψεις, να ξέρει ότι σφάλλει πολύ ή μάλλον ότι σφάλλει τελείως. Την έμφυτη άλλωστε, αρετή μπορεί να την καταστρέψει η ραθυμία, ενώ την έμφυτη υστέρηση μπορεί να τη διορθώσει η διδασκαλία. Έτσι τα εύκολα διαφεύγουν από όποιον είναι αμελής, ενώ με την επιμέλεια κατακτιούνται και τα δύσκολα.

Περί παίδων αγωγής 3Α-Β

Ο Λυκούργος, ο νομοθέτης των Λακεδαιμονίων, πήρε κάποτε δύο κουταβάκια γεννημένα από τους ίδιους γονείς και τα μεγάλωσε με τρόπο εντελώς διαφορετικό το ένα από το άλλο, κάνοντας το ένα λαίμαργο και με ροπή στην κλοπή, και το άλλο ικανό στην ανίχνευση και επιτήδειο στο κυνήγι. Αργότερα, όταν κάποτε οι Λακεδαιμόνιοι είχαν συγκεντρωθεί σ’ ένα μέρος, τους είπε: «Για τη δημιουργία της αρετής, Λακεδαιμόνιοι, μεγάλη συμβολή έχουν η συνήθεια, η εκπαίδευση, η διδαχή και ο τρόπος αγωγής, και τούτα ευθύς θα σας τ’ αποκαλύψω». Έφερε τότε τα δύο σκυλιά και τ' άφησε ελεύθερα, αφού έβαλε στη μέση μπροστά τους ένα δοχείο με φαγητό κι ένα λαγό. Τότε το ένα σκυλί κίνησε κατά τον λαγό, ενώ το άλλο όρμησε στο δοχείο. Οι Λακεδαιμόνιοι δεν μπορούσαν ακόμη να καταλάβουν τι σημασία απέδιδε σ’ αυτό και με ποια πρόθεση τους έφερε τα σκυλιά- τότε τους είπε: “Και τα δύο τούτα είναι από τους ίδιους γονείς, αλλά, με το να λάβουν διαφορετική αγωγή, το ένα έγινε του φαγητού και το άλλο του κυνηγιού”.