Ελληνιστική Γραμματεία: Ποιητική και αισθητική, Τα εξωλογοτεχνικά συμφραζόμενα, Η επιστήμη γίνεται ποίηση

Η επιστήμη, που, μαζί με τη φιλολογία, αποτέλεσε την κεντρική δραστηριότητα των λογίων του Πτολεμαϊκού Μουσείου, δεν μπορούσε παρά να επηρεάσει βαθιά τη θεματική και το ύφος της «αλεξανδρινής» ποιητικής. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι ένα ξεχωριστό λογοτεχνικό είδος, το διδακτικό έπος, καλλιεργήθηκε σε μεγάλη κλίμακα στα ελληνιστικά χρόνια, με πιο γνωστό παράδειγμα το αστρονομικό έπος Φαινόμενα του Αράτου.

 

Ποίηση και επιστήμη είναι τόσο στενά συνυφασμένες ώστε εντελώς απροσδόκητα μια κλινική περιγραφή ή ένα μετεωρολογικό φαινόμενο ή μια λέξη από το επιστημονικό λεξιλόγιο μπορεί να βρεθούν σε καθαρά ποιητικά συμφραζόμενα. Είναι αξιοσημείωτη η τάση των ποιητών, λόγου χάρη, να περιγράφουν τον έρωτα ως παθολογική κατάσταση με κλινικά συμπτώματα. Έτσι ο έρωτας της Κυδίππης για τον Ακόντιο στα Αίτια του Καλλίμαχου εκδηλώνεται πρώτα σαν επιληπτική κρίση, μετά σαν τεταρταίος πυρετός και τέλος σαν ρίγος — εξίσου έντονα είναι τα «συμπτώματα» της ερωτευμένης Μήδειας στα Αργοναυτικά του Απολλωνίου.

 

Η ιατρική, μαζί με δεδομένα από τη ζωολογία, τη φυτολογία και τη φαρμακολογία, θεματοποιείται στα δύο διδακτικά έπη του Νίκανδρου από την Κολοφώνα (2ος ή 1ος αι. π.Χ.), με τίτλο Θηριακά (και θέμα τα δηλητηριώδη τσιμπήματα των ερπετών και τα συμπτώματά τους) και Αλεξιφάρμακα (και θέμα τα αντίδοτα στα δηλητήρια).

 

Μία ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί η σύμμιξη μύθου και επιστήμης στους επονομαζόμενους καταστερισμούς, δηλαδή την κατηγορία εκείνη των ιστοριών που εξηγούν έναν αστερισμό με βάση έναν μύθο. Κι αν ο μεγάλος επιστήμονας Ερατοσθένης φέρεται να έγραψε ένα ποίημα σε τραγικούς τόνους για τον καταστερισμό της ηρωίδας Ηριγόνης, ο Καλλίμαχος ο Κυρηναίος αφιέρωσε μια ελεγεία στον αστερισμό που είναι γνωστός με την ονομασία Κόμη της Βερενίκης. Στο ποίημα, που γράφτηκε με παιγνιώδη διάθεση, ο πλόκαμος της βασίλισσας Βερενίκης απευθύνεται στον αστρονόμο Κόνωνα που την ανακάλυψε στον ουρανό [Καλλίμαχος Αίτια απ. 110]:

 

«Εκείνος που είδε τις τροχιές των άστρων του μεγάλου ουρανού, την ανατολή και τη δύση τους, πώς η φλεγόμενη λάμψη του ήλιου σκοτεινιάζει, πώς τα αστέρια εξαφανίζονται σε ορισμένους χρόνους, πώς ο γλυκός έρωτας κατεβάζει την Άρτεμη από τα ουράνια κρυφά στο Λάτμιο άντρο: εκείνος ο ίδιος άνθρωπος, ο Κόνων, με παρατήρησε στον ουρανό, εμένα τον πλόκαμο της Βερενίκης που εκείνη αφιέρωσε σε όλους τους θεούς…».

Κείμενα:

· Καλλίμαχος, Αίτια απ. 110 (Η κόμη της Βερενίκης)

· Άρατος, Φαινόμενα

· Νίκανδρος, Θηριακά