Ανδρική υστερία: Το στίγμα που «κουβαλούν» γενιές ολόκληρες

Ανέκαθεν η ύπαρξη και η φύση της υποτιθέμενης ανδρικής υστερίας ήταν ένα θέμα υπό συζήτηση. Στην τελευταία δεκαετία του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, η υστερία ήταν μια κοινή ψυχιατρική διάγνωση που αφορούσε κυρίως στις γυναίκες.

Ο λόγος που δεν έκαναν διάγνωση στους άνδρες

Την εποχή που άρχισαν να ασχολούνται με αυτή τη διαταραχή, θεωρούσαν πως αιτία ήταν τα ανθρώπινα όργανα και συγκεκριμένα τα αναπαραγωγικά. Έτσι θεωρήθηκε ότι οι άνδρες δεν μπορούσαν να υποφέρουν από υστερία εξαιτίας της έλλειψης μήτρας (υστέρα)!

Αυτή η πεποίθηση, ωστόσο, απορρίφθηκε τον 17ο αιώνα όταν οι ειδικοί αναγνώρισαν τον εγκέφαλο ως τη βασική αιτία. Για αυτό, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι υστερικοί άνδρες διαγνώστηκαν με σοκ κελύφους ή νεύρωση πολέμου, όπως έμεινε γνωστό.

Σχετίζεται με το μετατραυματικό στρες

Αυτό, κιόλας, έβαλε τα θεμέλια για θεωρίες σχετικές με το μετατραυματικό στρες. Οι βετεράνοι πολέμου εμφάνιζαν σημάδια πανικού και έντονου φόβου, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να κοιμηθούν, να περπατήσουν και να μιλήσουν.

Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, η υστερία ήταν καθιερωμένη ως διάγνωση για ορισμένες ψυχιατρικές διαταραχές. Αν και η αρχική ανατομική εξήγησή της σχετικά με τη μήτρα, εγκαταλείφθηκε, οι διαγνώσεις συνέχισαν να συνδέονται με τα στερεότυπα φύλου και τη γυναικεία σεξουαλικότητα στο μυαλό των γιατρών.

Έβρισκαν παράλογη και ανυπόστατη την ανδρική υστερία

Η εν λόγω πάθηση συνδέθηκε το 1866, με τα συμπτώματα επιβατών σε σιδηροδρομικά δρομολόγια όπου σημειώνονταν ατυχήματα. Ο John Eric Erichsen είναι εκείνος που διέγνωσε για πρώτη φορά το σύνδρομο που έχει μείνει γνωστό ως railway spine.

Ωστόσο, αρνήθηκε κατηγορηματικά να εξάγει πόρισμα για υστερία γιατί το έβρισκε παράλογο και ανυπόστατο. Από την άλλη, ο Herbert Page υποστήριξε πως οι ισχυρισμοί του Erichsen για τη λειτουργική διαταραχή σε ατυχήματα με τρένα είναι σαθροί και για αυτό μοιάζει με την υστερία.

Διέφερε από τη γυναικεία υστερία;

Η κατάσταση άρχισε σταδιακά να αλλάζει όταν το 1859, ο Paul Briquet παρατήρησε ότι «είδε μικρή υστερία στους άνδρες επειδή δεν το ήθελε». Έτσι, μέχρι και τις αρχές του 1900, περίπου 300 ιατρικά άρθρα αφιερώθηκαν στο θέμα της ανδρικής υστερίας, καθώς και δεκάδες διατριβές.

Συγκλονιστικό είναι το εύρημα μιας μελέτης της εποχής τότε όπου από τους 704 συμμετέχοντες με υστερικά συμπτώματα οι 525 ήταν άνδρες! Υπεύθυνοι των πορισμάτων ήταν ο Jean-Martin Charcot και ο μαθητής του Pierre Marie.

Σύμφωνα με τον όρο που πρόταξε ο Charcot, η ανδρική υστερία διαφέρει από τη γυναικεία καθώς συνδέεται με τραυματικό σοκ παρά με τη σεξουαλικότητα ή τις συναισθηματικές διακυμάνσεις. Αυτό, βέβαια, αποδεικνύει πως κι εκείνος ήταν επηρεασμένος από τα στερεότυπα και την επίδρασή τους.

Ο Φρόυντ διέγνωσε στον ίδιο υστερικά συμπτώματα!

Τότε, από το Παρίσι… ταξίδεψαν οι ιδέες του στη Γερμανία στους νευρολόγους Max Nonne και Hermann Oppenheim αλλά και στην Αυστρία στον Σίγκμουντ Φρόυντ. Ο ιδρυτής της ψυχανάλυσης διαφώνησε με τον Charcot ως προς τη σύγκριση ανδρών και γυναικών, τονίζοντας πως το τραύμα είναι εκείνο που προκαλεί την υστερία και στα δύο φύλα.

Μάλιστα, διεύρυνε τον ορισμό περιλαμβάνοντας και τις καταπιεσμένες μνήμες σεξουαλικών εμπειριών. Θεώρησε πως ανακαλώντας τες θα θεραπευόταν η υστερία. Το εντυπωσιακό είναι ότι ο Φρόυντ διέγνωσε στον ίδιο και στον αδερφό του υστερικά συμπτώματα!

Σιγά σιγά οι θεωρίες για αυτή την ασθένεια άρχισαν να επεκτείνονται στους Εβραίους και τους Αμερικανούς σκλάβους. Πέρα από βετεράνους πολέμου, συμπτώματα εμφάνιζαν, σύμφωνα με ειδικούς Αμερικανούς ιατρούς και ανθρωπολόγους, και όσοι καταπίεζαν την ομοφυλοφιλική τους παρόρμηση.

Ο όρος προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα

Τα συμπτώματα που αφορούσαν όσους ήταν στην πρώτη γραμμή μάχης, δηλαδή κυρίως στρατιώτες, ήταν αμιγώς σωματικά. Τέτοια είναι η κώφωση, η παράλυση και οι εμετοί. Από την άλλη όσοι εργάζονταν σε κάποιο γραφείο αντιμετώπιζαν πιο πολύ συναισθηματικά, ψυχολογικά προβλήματα όπως εφιάλτες, αϋπνίες, κούραση, ζάλη και κρίσεις άγχους.

Παρότι ασχολήθηκαν πειραματικά πριν από τρεις αιώνες περίπου με τον όρο «υστερία», έχει ελληνική, ετυμολογικά, προέλευση και σχετίζεται με τη μήτρα, ο λόγος για τον οποίο συνδέθηκε αποκλειστικά με τις γυναίκες. Το γυναικείο άσθμα, η μελαγχολία της χήρας και η επιληψία της μήτρας είναι εκδοχές του περίεργου συμπλέγματος που περιλαμβάνει ανεξήγητο πόνο, μυστηριώδεις σπασμούς και απώλεια αίσθησης οργάνων.

Η παράδοξη… συμβουλή των γιατρών

Για αυτό και οι γιατροί τότε είχαν την πεποίθηση πως έχει να κάνει με το πόσο ευαίσθητο είναι κάθε φύλο. Και συμβούλευαν πως το καλύτερο φάρμακο είναι ένας καλός γάμος! Ωστόσο, υπήρχε ένας σημαντικά άγνωστος αριθμός ανδρών που υπέφεραν από την ίδια αρρώστια, σύμφωνα με τον καθηγητή Mark Micale και το βιβλίο του «Hysterical Men: The Hidden History of Male Nervous Illnes».

«Δεν είναι ότι η συμπεριφορά δεν υπήρχε. Υπήρχε. Ήταν αχαλίνωτη. Οι άντρες ήταν τόσο επιρρεπείς στη νευρική κατάρρευση, όπως και οι γυναίκες. Αλλά θα προέκυπτε η διαφορά μεταξύ των φύλων. Κυριαρχούσε η ιδέα ότι οι άντρες ήταν άτρωτοι και δυνατοί ώστε οι γυναίκες να είναι εξαρτημένες πάνω τους. Φανταστείτε τι θα έκανε στην κοινωνία τότε μια θεωρία που θα αποδείκνυε ότι και οι άνδρες μπορούν να είναι υστερικοί, ίσως και περισσότερο από τις γυναίκες», τόνισε.

Γιατί ήταν… τιμή να είναι ένας άνδρας υστερικός

Στον αντίποδα, για ελάχιστο χρόνο, τον 18ο αιώνα στην Αγγλία και τη Σκωτία ήταν της μόδας και λογιζόταν ως τιμή να είναι ένας άνδρας υστερικός. Ήταν αποδεκτό να έχει και αυτό το φύλο τέτοια συμπτώματα και τους αποκαλούσαν- απλά- νευρικούς. Αφορούσε κυρίως άτομα που άνηκαν σε υψηλές κοινωνικές τάξεις.

Ερμήνευαν τα συμπτώματα όχι ως σημάδια αδυναμίας και ασθένειας αλλά ότι είχαν μια ανώτερη, πολιτισμένη ευαισθησία. Αν τυχόν ο καιρός τους δυσαρεστούσε, αν μπλέκονταν συναισθηματικά με ένα έργο του Σαίξπηρ, αν κουράζονταν πολύ εύκολα, δεν είναι επειδή ήταν λιγότερο… άνδρες αλλά επειδή είχαν ένα ξεχωριστό νευρικό σύστημα!

Ο λόγος που κάποιος είναι υστερικός

Η ψυχαναλυτική εξήγηση της μετατροπής είναι ότι το σωματικό σύμπτωμα αναπαριστά μια συμβολική λύση μιας ασυνείδητης ψυχολογικής σύγκρουσης ή ενός ψυχικού τραύματος που αφορά τη σεξουαλικότητα, την επιθετικότητα ή την εξάρτηση.

Επίσης, τα σωματικά συμπτώματα έλκουν την προσοχή και τη φροντίδα του περιβάλλοντος και απαλλάσσουν το άτομο από ευθύνες και υποχρεώσεις. Ωστόσο, η σύγχρονη ψυχιατρική θεώρηση αμφισβητεί την παραπάνω ψυχοδυναμική εξήγηση, αν και δέχεται τη σύνδεση συμπτωμάτων με ψυχολογικούς παράγοντες.

Οι τύποι της υστερικής συμπεριφοράς

Ανάλογα με τα ψευδονευρολογικά συμπτώματα που εκδηλώνει ο ασθενής, διακρίνονται οι παρακάτω τύποι:

• Με κινητικό σύμπτωμα ή έλλειμμα: όταν ο ασθενής εκδηλώνει πρόβλημα συντονισμού των κινήσεων ή της ισορροπίας, παράλυση ή αδυναμία, δυσκολία στην κατάποση ή αίσθημα κόμπου στο λαιμό, αφωνία, επίσχεση ούρων,
• Με αισθητηριακό σύμπτωμα ή έλλειμμα: αν ο ασθενής εμφανίζει συμπτώματα όπως απώλεια της αίσθησης της αφής ή του πόνου, διπλωπία (βλέπει διπλά τα αντικείμενα), τύφλωση, κώφωση, ψευδαισθήσεις (βλέπει πράγματα που δεν υπάρχουν στη πραγματικότητα),
• Με κρίσεις σπασμών ή σπασμούς: όταν ο ασθενής εκδηλώνει κρίσεις σπασμών ή σπασμούς και
• Με μεικτή εικόνα: στην περίπτωση αυτή υπάρχουν συμπτώματα από περισσότερες από μια κατηγορίες.

Συνδέεται με αντικοινωνική προσωπικότητα;

Η αντικοινωνική προσωπικότητα και η υστερία πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύουν μια μόνο πάθηση. Διαφορετικές κλινικές παρουσιάσεις για τις διαταραχές έχουν αποδοθεί στα πολιτιστικά στερεότυπα και στη διαγνωστική προκατάληψη.

Σύμφωνα με την ψυχιατρική έρευνα του Feighner και των συνεργατών του, η υστερία ήταν συχνότερη στις γυναίκες, ενώ η αντικοινωνική προσωπικότητα εμφανίστηκε περισσότερο στους άντρες. Πάντως, και οι δύο διαταραχές παρουσίασαν σχεδόν ισοδύναμη συχνότητα στους άνδρες. Επίσης, συγκεκριμένα συμπτώματα αντικοινωνικής προσωπικότητας συνδέθηκαν με την υστερία και ταυτοποιήθηκαν.

Πόσο εύκολο είναι να αντιληφθείς τα συμπτώματα;

Απαραίτητη προϋπόθεση για να μπει η διάγνωσή της είναι να αποκλειστεί και η παραμικρή πιθανότητα κάποιας νευρολογικής ή άλλης ιατρικής κατάστασης με εξονυχιστικό σωματικό και εργαστηριακό έλεγχο.

Ο γιατρός οφείλει να είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικός.Ένα ποσοστό μέχρι και 30% των ασθενών αποδείχτηκε στην πορεία ότι έπασχαν από κάποια νευρολογική ή παθολογική κατάσταση. Τέτοιες καταστάσεις είναι η σκλήρυνση κατά πλάκας και η βαριά μυασθένεια.

Συνήθως τα συμπτώματα δεν ακολουθούν τις γνωστές ανατομικές οδούς και τους κανόνες της φυσιολογίας. Για παράδειγμα το «παράλυτο χέρι». Όταν το σηκώσει ο εξεταστής πάνω από το κεφάλι του και το αφήσει ελεύθερο δεν πέφτει στο κεφάλι του όπως είναι το αναμενόμενο, αλλά στο πλάι.