Τη διδασκαλία του περί ιδεών ο Πλάτων την αναλύει με την περίφημη Αλληγορία του Σπηλαίου, ένα σημαντικό κομμάτι της Πολιτείας, όπου συνδυάζει τις πολιτικές με τις μεταφυσικές και θρησκευτικές του απόψεις.Οι άνθρωποι ζουν σαν φυλακισμένοι μέσα σε ένα σπήλαιο, όπου πέφτουν σκιές αντικειμένων, τα οποία οι άνθρωποι δεν βλέπουν, καθώς κινούνται πίσω από την πλάτη τους. Οι άνθρωποι θεωρούν πως οι σκιές αυτές είναι η πραγματικότητα. Αν φανταστούμε λοιπόν ότι ένας από τους φυλακισμένους καταφέρνει να απελευθερωθεί, ότι βγαίνει και βλέπει στο φως του ήλιου την αληθινή πραγματικότητα, ξαναγυρίζει μετά στο σπήλαιο και λέει στους άλλους φυλακισμένους αυτό που είδε. Εκείνοι αρχικά μάλλον δεν θα τον πιστέψουν, επειδή, τυφλωμένος καθώς είναι από το φως του ήλιου, δεν βλέπει πια τόσο καθαρά τις σκιές στον τοίχο.
Το σπήλαιο είναι ο κόσμος των αισθητικών μας αντιλήψεων, των οποίων είμαστε αιχμάλωτοι. Ο αιχμάλωτος που βγαίνει από το σπήλαιο είναι ο φιλόσοφος. Είναι εκείνος που πληροφορεί τους ανθρώπους για την αληθινή πραγματικότητα. Αυτή η αληθινή πραγματικότητα που υπάρχει έξω από το σπήλαιο είναι ο κόσμος των ιδεών. Οτιδήποτε αντιλαμβανόμαστε έχει επομένως το ιδανικό πρότυπό του στον κόσμο των ιδεών. Για τα διάφορα τραπέζια που αντιλαμβανόμαστε υπάρχει η ιδέα του τραπεζιού, όπως υπάρχει μια αντίστοιχη ιδέα και για όλα τα άλλα πράγματα που αντιλαμβανόμαστε. Η έννοια της «ιδέας» παραπέμπει ουσιαστικά στην «ιδανική μορφή». Ωστόσο, και οι ιδέες βρίσκονται σε ιεραρχική τάξη. Στην κορυφή βρίσκεται η ιδέα του Αγαθού, η ύψιστη αρχή της πραγματικότητας αλλά και το μέτρο της λογικής και της ενάρετης στάσης.
Για τον Πλάτωνα υπάρχουν τέσσερις βαθμίδες γνώσης της πραγματικότητας: Τη χαμηλότερη βαθμίδα αντιπροσωπεύει η τέχνη, η οποία μας προσφέρει μια απεικόνιση των πραγμάτων που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας.
Στη συνέχεια, ακολουθεί η αισθητική αντίληψη, που κι αυτή με τη σειρά της δεν είναι παρά μια απεικόνιση του κόσμου των ιδεών. Ο Πλάτων θεωρεί ότι η καθαρή παρατήρηση των μαθηματικών δομών αποτελεί γέφυρα μεταξύ των ιδεών. Αλλά μόνο η γνώση των ιδεών αποτελεί πειστήριο σοφίας και πραγματικής γνώσης της λογικής. Με αυτή την ταξινόμηση εξηγείται τελικά και ο λόγος για τον οποίο ο Πλάτων τοποθετεί στην πολιτεία του τόσο χαμηλά την τέχνη. Παρουσιάζοντας απεικονίσεις απεικονίσεων, η τέχνη αποτελεί γνώση χαμηλής αξίας και παραπλανητική, ικανή να αποσπάσει με κάθε τρόπο την προσοχή του ανθρώπου από την αληθινή πραγματικότητα.
Ο κόσμος των ιδεών, σε αντίθεση με τον κόσμο των αισθήσεων, είναι αιώνιος και δεν υπόκειται σε μεταβολές. Με την ακλόνητη σταθερότητά του αποτελεί υπόδειγμα για την τάξη της πολιτείας. Καθώς οι κυβερνώντες της πλατωνικής πολιτείας διαθέτουν γνώση των ιδεών, επομένως διαθέτουν και την αποφασιστικής σημασίας γνώση διακυβέρνησης, η οποία χρησιμεύει στη θεμελίωση της πολιτικής τους θέσης. Τη γνώση αυτή όμως δεν πρέπει να την αντιλαμβανόμαστε ως καθαρά νοητική πράξη. Είναι μάλλον ένα είδος οράματος, μια πράξη φώτισης. Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε αυστηρή διάκριση μεταξύ φιλοσόφου και μάντη. Αυτό ισχύει και για τους φιλοοόφους-βασιλείς του Πλάτωνα. Αποτελούν αφενός την «ακαδημαϊκά» άριστα εκπαιδευμένη αφρόκρεμα, αφετέρου είναι οι μόνοι που έχουν πρόσβαση σε έναν υπερβατικό κόσμο, όπως οι ιερείς.
Αυτή η θρησκευτική διάσταση της πλατωνικής πολιτείας επιβεβαιώνεται στο τέλος του βιβλίου. Εδώ ο Πλάτων επιστρέφει για άλλη μια φορά στη σχέση που υπάρχει μεταξύ δικαιοσύνης και ανθρώπινης ψυχής. Έστω και αν η δικαιοσύνη δεν πρέπει να ορίζεται σε συνδυασμό με το προσωπικό όφελος, παρ’ όλα αυτά στον άλλο κόσμο υπάρχει κάτι σαν «ανταμοιβή» για τη δίκαιη στάση. Ήδη στον διάλογο με τίτλο Φαίδων ο Πλάτων υποστήριζε την άποψη περί αθανασίας της ψυχής. Τώρα, ακολουθώντας την παράδοση των Πυθαγορείων, προσθέτει και τη θεωρία της μετεμψύχωσης, την οποία παρουσιάζει με ένα αφήγημα-μύθο στο τέλος του βιβλίου.
Η ψυχή περιπλανιέται μετά τον θάνατο στον ουρανό και πληρώνει για τα αδικήματα που διέπραξε. Έπειτα της δίνεται η δυνατότητα να «επιλέξει» μια νέα μορφή ζωής, είτε ως ζώο είτε ως άνθρωπος. Ο Πλάτων ήθελε προφανώς να ενισχύσει τη θέση του ότι ο δίκαιος τρόπος ζωής συνδέεται με μια κοσμική τάξη για την οποία δεν μπορούμε να μιλάμε πλέον με λογικά επιχειρήματα αλλά μόνο με τη βοήθεια του μύθου.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου