Ξεπερνώντας την ανάγκη για συνεχή αποδοχή από τους αλλους

Ίσως σας είναι δύσκολο να εκφράσετε τις ανάγκες, τις προτιμήσεις και τα συναισθήματά σας στους άλλους, επειδή νιώθετε ότι:

α) γίνεστε βάρος ή ενοχλητικοί, επειδή τους απασχολείτε με τα δικά σας,

β) φαίνεστε αδύναμοι και «λιγότεροι» απέναντί τους, αλλά και απέναντι στον εαυτό σας,

γ) το ενδιαφέρον είναι ειλικρινές, μόνο όταν εκφράζεται χωρίς να το ζητήσετε,

δ) είναι πιο ευχάριστο να δίνετε απ’ το να παίρνετε,

ε) δεν σας αξίζει να σας προσέξουν και να πάρετε κι εσείς κάτι απ’ τους γύρω σας,

στ) είναι προτιμότερο να αποφύγετε τη ντροπή που θα βιώνατε αν δείχνατε την ευάλωτη πλευρά σας ή απλώς, δεν σας είναι σαφές τι χρειάζεστε ή πώς νιώθετε μια δεδομένη στιγμή.

Οι άνθρωποι που δυσκολεύονται να πουν Όχι

Συνήθως, οι άνθρωποι που αισθάνονται βαθιά μέσα τους λιγότερο σημαντικοί ή επαρκείς από τους άλλους δυσκολεύονται να πιστέψουν ότι θα μπορούσαν να γίνουν αποδεκτοί έτσι όπως πραγματικά είναι. Αν βιώνετε τέτοιου είδους συναισθήματα, ενδεχομένως να ανήκετε στη μερίδα εκείνη των ανθρώπων, οι οποίοι, προκειμένου να γίνουν αρεστοί και να μην απογοητεύσουν κανέναν, στέργουν συνεχώς στην κάλυψη των αναγκών των άλλων, δυσκολεύονται να πούνε «όχι», ζητάνε λιγότερα απ’ όσα πραγματικά επιθυμούν, διατηρούν μονίμως μια υποχωρητική στάση, κοκ.

Για οποιονδήποτε λόγο κι αν έχετε μάθει να γίνεστε πιο υποχωρητικοί σε ορισμένες περιστάσεις, το μόνο σίγουρο είναι ότι με την πάροδο του χρόνου θα σας έγινε όλο και πιο δύσκολο να αναγνωρίζετε τα συναισθήματα, τις ανάγκες και όσα θα σας έκαναν να αισθανθείτε καλά.

Σίγουρα, ο ρόλος του «φροντιστή» θα σας είναι πολύ οικείος και μάλλον και οι γύρω σας σάς έχουν ταυτίσει μ' αυτόν. Το αποτέλεσμα; Και εσείς νιώθετε ενοχές κάθε φορά που δεν βρίσκεστε στο πλευρό των αγαπημένων σας ανθρώπων, αλλά ίσως και οι άλλοι θυμώνουν κάθε φορά που δεν το πράττετε.

Ωστόσο, όταν οι βασικές σας ανάγκες (βλ. τον πίνακα παρακάτω) δεν εκπληρώνονται και θεωρείτε πως την κρίσιμη ώρα οι κοντινοί σας άνθρωποι δεν βρίσκονται και δεν προστρέχουν στο πλευρό σας ―όπως εσείς έχετε πράξει τόσες και τόσες φορές― ίσως αισθανθείτε το θυμό και την αγανάκτηση να φουντώνουν ή ίσως γίνετε απαιτητικοί αρχίζοντας μάλιστα να αποδίδετε αρνητικά κίνητρα, προθέσεις και προεκτάσεις σε γεγονότα και πράξεις. Προφανώς, θα έχετε απογοητευτεί πολλές φορές από τον εαυτό σας επειδή δώσατε τόσα πολλά για να πάρετε τόσα λίγα ή επειδή δεν μπορέσατε σε κρίσιμες στιγμές να κατανοήσετε τις ανάγκες σας λίγο καλύτερα και να «ορθώσετε το ανάστημά σας», ζητώντας αυτό που πραγματικά θέλατε απ’ τους φίλους, τους συνεργάτες, τους συντρόφους ή την οικογένειά σας.

Όμως, η αποδοχή των ανθρώπων που σας ενδιαφέρουν, δεν εξαρτάται από την αέναη υποχωρητικότητά σας.

Μην ξεχνάτε ότι σχέση σημαίνει αλληλεπίδραση: Αν πιάνετε τον εαυτό σας να επικεντρώνεται διαρκώς στις ανάγκες των άλλων, ίσως να συμβαίνει επειδή και οι άλλοι γύρω σας είναι αρκετά επικεντρωμένοι στις δικές τους ανάγκες, προβλήματα ή περιορισμούς.

Ορισμένες προτάσεις για πιο ισότιμες σχέσεις:

1) Κατανοήστε τι σημαίνει διεκδικητική συμπεριφορά: Η υγιής διεκδίκηση για την κάλυψη των αναγκών σας δεν εξαντλείται στην απόκτηση μιας σειράς δεξιοτήτων και τεχνικών, παρά αποτελεί γενικότερη στάση ζωής. Ποιο από τα ακόλουθα τέσσερα είδη επικοινωνίας σάς είναι πιο γνώριμο;

Α) Επιθετική επικοινωνία: Με αυτόν τον τρόπο μοιράζεστε τη γνώμη, τα συναισθήματά και τις ανάγκες σας ευθέως, βάζοντας όμως πάνω απ’ όλα τον εαυτό σας και αγνοώντας τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων.

Β) Παθητική επικοινωνία: Η γνώμη, οι ανάγκες και τα συναισθήματά σας δεν εκφράζονται ή εκφράζονται ανεπαρκώς. Με αυτόν τον τρόπο μειώνετε το ρίσκο της ανάληψης ευθύνης και αισθάνεστε ότι ελαχιστοποιείτε τον κίνδυνο οι άλλοι να σας ασκήσουν κριτική και να θυμώσουν μαζί σας.

Γ) Παθητικό-επιθετική επικοινωνία: Ενώ διατηρείτε (συχνά χωρίς να το πολυθέλετε και οι ίδιοι) τις ανάγκες και τα συναισθήματά σας κρυφά από τους άλλους, όταν αυτά δεν καλύπτονται, γίνεστε έμμεσα εχθρικοί και αντιπαραθετικοί μαζί τους (π.χ. σιωπάτε ή αλλάζετε επιδεικτικά θέμα ή ακόμη εκφέρετε φαινομενικά αθώα σχόλια που γνωρίζετε όμως ότι θα ενοχλήσουν, κλπ.).

Δ) Διεκδικητική επικοινωνία: Με αυτόν τον τρόπο, δηλώνετε με σαφήνεια, ειλικρίνεια και ευθύτητα (προσοχή! ΌΧΙ κυνικότητα) την άποψη και τα συναισθήματά σας χωρίς να υποτιμάτε ή να αγνοείτε τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων. Η υποβόσκουσα στάση είναι ότι παρά τις διαφορές έχετε ίδια δικαιώματα για αμοιβαία επικοινωνία και έκφραση. Θεωρείτε λοιπόν θεμιτό να γίνεστε άλλοτε εσείς και άλλοτε οι άλλοι πιο διαλλακτικοί.

Είναι σημαντικό να επισημανθεί σε αυτό το σημείο ότι πολλοί άνθρωποι που υιοθετούν ένα επιθετικό στυλ επικοινωνίας και βάζουν τις ανάγκες τους πάνω απ' όλα αδιαφορώντας για τους άλλους, το πράττουν συχνά ορμώμενοι από ένα τελείως υποκειμενικό και καθόλου ρεαλιστικό αίσθημα αδικίας και υποχωρητικής στάσης. Ως εκ τούτου, μπορείτε να θωρακίσετε τις σχέσεις σας και να διεκδικήσετε αποτελεσματικά την κάλυψη των αναγκών σας, μ'οόταν διατηρείτε ταυτόχρονα και μια ευρύτερη εικόνα στο μυαλό σας για τις ανάγκες και τους περιορισμούς των γύρω σας.

2) Αναγνωρίστε τα συναισθήματά σας: Κατά βάθος, ίσως να φοβάστε ότι οι άλλοι θα θυμώσουν, θα σας «τιμωρήσουν», θα σας απορρίψουν ή θα σας επικρίνουν επειδή βιώνετε κάποιο «απαγορευμένο» συναίσθημα ή έχετε κάποια «παράλογη» ανάγκη. Ίσως αυτός ο φόβος σας να ενισχύετε από σχέσεις που διατηρείτε με ανθρώπους που όντως είναι αυστηροί, τιμωρητικοί ή απορριπτικοί (όμως αυτό δεν σχετίζεται καθόλου με εσάς). Στο σήμερα, είτε αποφεύγετε τελείως τις αντιπαραθέσεις, είτε θυμώνετε και συγκρούεστε συνέχεια με τα οικεία σας πρόσωπα επειδή πάντα κάτι δεν σας δίνουν. Είναι σημαντικό να έχετε κατά νου ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που δυσκολεύονται να διεκδικήσουν, δυσκολεύονται και να αναγνωρίσουν το πραγματικό συναίσθημα και την πραγματική ακάλυπτη ανάγκη που ποδηγετούν τη συμπεριφορά τους.

Ως εκ τούτου:

• Επιδιώξτε όσο καλύτερα και ειλικρινά μπορείτε να αναγνωρίσετε και να κατονομάσετε το πραγματικό συναίσθημα που σας προκαλεί τη δυσφορία.
• Αποδεχθείτε ότι είναι απολύτως φυσιολογικό και ανθρώπινο να βιώνει κανείς και αυτού του είδους τα συναισθήματα.
• Μην έχετε ενοχές γι’ αυτό που παροδικά νιώθετε και θυμηθείτε ότι όλοι οι άνθρωποι τρέφουν παρόμοια συναισθήματα συχνά στη ζωή τους.
• Συνδέστε το συναίσθημα με την υποκείμενη ανάγκη σας που παραμένει ακάλυπτη και ανικανοποίητη.
• Έχετε πάντα κατά νου ότι ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό και πολύ κοινό συναίσθημα αρκεί να μην μας κατακυριεύει και να μην ορίζει απόλυτα την εμπειρία της ύπαρξής μας. Το μόνο δύσκολο, στις περισσότερες των περιπτώσεων, είναι να τον εκφράσουμε με τον ορθό τρόπο και να τον μετουσιώσουμε εποικοδομητικά για μας και τους άλλους.

3) Κατανοήστε ποιες είναι οι πραγματικές σας ανάγκες: Όλα μας τα συναισθήματα προέρχονται από τις ανεκπλήρωτες ή εκπληρωμένες ανάγκες μας. Γι’ αυτό κάθε φορά που νιώθετε δυσάρεστα, αναγνωρίστε ότι αυτό συμβαίνει επειδή μια υποκείμενη ανάγκη δεν καλύπτεται. Ένα βρέφος, για παράδειγμα, που χρειάζεται τη μητέρα του, θα νιώσει ανακούφιση όταν εκείνη θα το κρατήσει στην αγκαλιά της και δυσαρέσκεια όταν θα το αγνοήσει ή το παραμελήσει.

Μην ξεχνάτε ούτε στιγμή πόσο οικείο μπορεί να είναι για εσάς να παραμερίζετε τις δικές σας ανάγκες προς όφελος των άλλων και να μπαίνετε στον «αυτόματο πιλότο» της υποχωρητικότητας. Πριν, λοιπόν, αρχίσετε να πνέετε τα μένεα εναντίον των άλλων, κάντε ένα διάλειμμα και αναρωτηθείτε: «Τί είναι αυτό που πραγματικά χρειάζομαι τώρα;». Αποφύγετε να επικεντρωθείτε στο τι περιμένετε να κάνουν οι άλλοι για εσάς και εστιαστείτε στον εαυτό και τις ανάγκες σας.

Οι βασικές συναισθηματικές μας ανάγκες σε σχέση με τον εαυτό και με τους άλλους είναι πέντε και βρίσκονται στον παρακάτω πίνακα. Κάθε φορά που νιώθετε δυσάρεστα ανατρέξτε στις στήλες του πίνακα προκειμένου να εντοπίσετε ποια/ες ακάλυπτη/ες ανάγκη/ες τροφοδοτεί/ούν ενδεχομένως τη δυσαρέσκειά σας. Με τον καιρό, τα επιμέρους ενδεχόμενα θα σας γίνουν πιο οικεία και θα μπορείτε αποτελεσματικότερα να κατονομάσετε τις πραγματικές ανάγκες. Έχετε ασφαλώς υπόψη σας ότι τα δυσάρεστα συναισθήματα μπορεί να προκύπτουν από τη μη εκπλήρωση όχι μόνο μίας αλλά και πολλαπλών αναγκών, συνεπώς μην εκπλαγείτε αν ταυτίσετε αυτό που νιώθετε με όρους που αντιστοιχούν σε διαφορετικές στήλες του πίνακα.


4) Παρατηρήστε την καθημερινή σας συμπεριφορά
Στην καθημερινή σας ζωή, στις επαγγελματικές, φιλικές και οικογενειακές σας σχέσεις, αναγνωρίστε και καταγράψτε τις καταστάσεις εκείνες στις οποίες θα επιθυμούσατε να γίνετε πιο διεκδικητικοί. Κάντε έναν κατάλογο τον οποίο θα έχετε κατά νου καθώς εξασκείστε σε νέες συμπεριφορές και δεξιότητες επικοινωνίας.

Για παράδειγμα:

• Να παραμείνω σταθερός στην απόφασή μου να μη δουν τα παιδιά τηλεόραση μετά τις δέκα το βράδυ όσο κι αν γκρινιάζουν.
• Να μη διστάσω να πω «όχι» αν μερικοί στην παρέα θέλουν να δουν μια ταινία που δεν μου αρέσει.
• Να εξηγήσω στη φίλη μου ότι σήμερα είναι αδύνατον να βγω για καφέ.

5) Εκφράστε τις ανάγκες σας με κατάλληλο τρόπο
Η αλήθεια είναι ότι μόνο εμείς γνωρίζουμε τι θέλουμε και τι θα μας έκανε να αισθανθούμε καλύτερα. Μιλήστε, χρησιμοποιώντας το α’ ενικό πρόσωπο και με όση περισσότερη σαφήνεια γίνεται για τα συναισθήματα και τις ανάγκες σας, αλλά και γι’ αυτά που θα θέλατε να κάνει ο συνομιλητής σας.

Μιλήστε πάνω απ’ όλα για τον εαυτό σας. Η διαφορά, για παράδειγμα, του «είμαι πληγωμένος» από το «εσύ με πλήγωσες» είναι τεράστια, καθώς μόνο και μόνο η χρήση του β’ ενικού αναγκάζει συνήθως τους ανθρώπους να υιοθετήσουν αμυντική στάση προκειμένου να προστατευτούν από την κριτική.

Να θυμάστε ότι ο περίγυρος σας δεν είναι πάντα σε θέση να γνωρίζει αυτό που έχετε ανάγκη κατά βάθος επομένως εκτιμήστε τις θετικές προθέσεις.

Για παράδειγμα:
Όταν θέλετε απλώς να μοιραστείτε ή να μιλήσετε για αυτό που σας απασχολεί χωρίς να επιζητάτε από τον άλλον να σπεύσει πρώιμα να προτείνει μια πρακτική (ενίοτε βεβιασμένη) λύση μπορείτε να πείτε: «Εκτιμώ πολύ πόσο προσπαθείς να με βοηθήσεις προτείνοντάς μου μια λύση σε όλη αυτή την κατάσταση και είναι πολύ πιθανό η συμβουλή σου να φανεί τελικά χρήσιμη. Όμως, για να είμαι ειλικρινής, αυτό που έχω ανάγκη τώρα είναι να με ακούσεις. Θέλω να σ’ τα πω και να ξεσκάσω. Σου ζητώ μόνο να καταλάβεις γιατί έχω εκνευριστεί με τον διευθυντή μου.»

Ή στην αντίθετη περίπτωση όταν χρειάζεστε πράξεις και όχι λόγια:

«Σημαίνει πολλά για μένα αυτό που μόλις είπες και πάντα έχεις υπάρξει στο πλάι μου όταν σε χρειάστηκα. Τώρα που βρίσκομαι σ’ αυτή τη δύσκολη φάση, αυτό που με στεναχωρεί περισσότερο είναι ότι αισθάνομαι μόνος μου μέσα σ’ αυτό το χάος. Μήπως θα μπορούσα να σου ζητήσω μια χάρη; Θα ήθελες να έρθεις μαζί μου αύριο στο ραντεβού με τον γιατρό γιατί φοβάμαι;».

6. Διαχειριστείτε την απογοήτευση
Καλώς ή κακώς, είναι αδύνατο να ζήσετε μια ζωή χωρίς απογοητεύσεις. Ακόμη κι αν ανταποκρίνεστε με διεκδικητικότητα, είναι φυσικό να νιώσετε απογοήτευση όταν τα πράγματα δεν εκτυλίσσονται όπως θα περιμένατε. Δεν είναι όμως καθόλου φυσικό να κατηγορείτε τον εαυτό σας για όλα. Ιδού λοιπόν ορισμένες συμβουλές για να διαχειριστείτε καλύτερα την απογοήτευση:

α) Αναλάβετε το δικό σας μερίδιο ευθύνης και σκεφτείτε πρακτικούς τρόπους για το πώς θα κινηθείτε από δω και στο εξής.
β) Μάθατε κάτι για εσάς απ’ αυτήν την κατάσταση; Αν ναι, χρησιμοποιείστε το προς όφελός σας στο μέλλον.
γ) Αποδεχθείτε το γεγονός ότι ίσως δεν θα μπορούσατε να έχετε κάνει κάτι διαφορετικό ή καλύτερο όπως και αν είχαν τα πράγματα.
δ) Μήπως η ανάγκη σας δεν καλύφθηκε, επειδή και οι άλλοι έχουν ανάγκες και δικά τους προβλήματα και άγχη;

Το τέλος στην υπέρμετρη υποχωρητικότητα έρχεται μέσα από μια σταδιακή διαδικασία στην οποία οι αλλαγές δεν συμβαίνουν από τη μια μέρα στην άλλη. Είναι απόλυτα φυσικό, στην αρχή, να σας είναι δύσκολο να εκφράσετε τις ανάγκες, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις προτιμήσεις σας. Να θυμάστε ότι είναι η φυσική σας τάση να υποχωρείτε απέναντι στις ανάγκες των άλλων.

Σιγά σιγά, όμως, θα αναγνωρίζετε όλο και καλύτερα, αλλά και πιο αποτελεσματικά τις ανάγκες και τις προτιμήσεις σας και θα σας είναι πολύ πιο εύκολο να διεκδικήσετε με επιτυχία την κάλυψή τους. Ίσως να μην αρέσει ο καινούριος σας εαυτός σε εκείνους που έχετε προστρέξει στο πλευρό τους και ίσως να τους είναι ξένο να σας βλέπουν να επικεντρώνεστε πλέον και στον εαυτό σας. Όμως, έχετε πάντα κατά νου ότι οι υγιείς σχέσεις επιτυγχάνονται μόνο όταν αυτά που δίνετε και αυτά που παίρνετε βρίσκονται σε μια ισορροπία.