Κατάθλιψη, είναι μια λέξη που ακούγεται πολύ στην εποχή μας
Πόσοι όμως γνωρίζουμε τι πραγματικά είναι η κατάθλιψη, τα αίτιά της και τα συμπτώματά της και κυρίως πόσοι γνωρίζουμε ότι αντιμετωπίζοντας την κατάθλιψη αναγεννιόμαστε και συνεχίζουμε τη ζωή μας πιο δυνατοί; Η ζωή μας είναι μια διαρκής ροή στον χωρόχρονο. Προχωράμε πάνω σε γνωστά και άγνωστα μονοπάτια, διαμορφωμένα μέσα από αναμενόμενες ή ξαφνικές αλλαγές. Στον κύκλο μιας διαρκούς περιοδικότητας βιώνουμε τις εναλλαγές των αισθήσεων, των συναισθημάτων και των σκέψεων που απορρέουν από τις εμπειρίες μας.
Το σώμα, τα συναισθήματα και ο νους μας συντονίζονται και ανταποκρίνονται σε εξωτερικά και εσωτερικά ερεθίσματα, μέσα από τα οποία αποκομίζουμε συνεχώς εμπειρίες. Αυτές οι εμπειρίες μας διαμορφώνουν ως προσωπικότητες, μας εμπλουτίζουν ως συνειδητές υπάρξεις διευρύνοντας τους πνευματικούς μας ορίζοντες. Έτσι θα λέγαμε πως το πέρασμά μας από τη ζωή, είναι μια σειρά από πολλαπλές εναλλαγές σε διάφορα επίπεδα λειτουργίας.
Σύμφωνα με τις εσωτερικές παραδόσεις, η ανθρώπινη ύπαρξη είναι ένας πολυσύνθετος και πολυεπίπεδος οργανισμός που συντίθεται από τα πλέον πνευματικά έως τα πιο υλικά στοιχεία. Η ύψιστη, η πνευματική πλευρά μας, αποσκοπεί στην εξέλιξη της συνείδησης. Η Συνείδηση, σε διάφορες παραδόσεις αναγνωρίζεται ως δύναμη, θεωρούμενη ως το μονοπάτι εκείνο που μας οδηγεί στα ανώτερα επίπεδα.
Το πλέον γνωστό και λειτουργικό τμήμα μας ως υπάρξεις, είναι αυτό που ονομάζουμε προσωπικότητα (χαρακτήρας). Είναι το σύνολο των ιδιαίτερων διανοητικών κι ενεργειακών χαρακτηριστικών, που συντίθεται αφενός από το σώμα κι αφετέρου από το σύνολο των ιδεών, των σκέψεων και των συναισθημάτων. Αποτελείται από αυτά που ονομάζουμε σώματα ή φορείς του ανθρώπου, δηλαδή τον φυσικό φορέα, το σώμα, τον αστρικό φορέα, τις συγκινήσεις και τον νοητικό φορέα τις συγκεκριμένες κι αφηρημένες σκέψεις. Ανάλογα με τη βαθύτητα των εναλλαγών, των διακυμάνσεων και των διαταραχών που συντελούνται σε αυτούς τους φορείς, προκαλούνται και οι διάφοροι τύποι ασθενειών ή ψυχικής ανισορροπίας.
Όσο υπάρχει Αρμονία μεταξύ Σώματος και Διανόησης, βιώνουμε χαρά, ειρήνη, υγεία κι ευτυχία, όταν όμως κλονιστεί ή διακοπεί η επαφή και η συνεργασία μεταξύ διανόησης και προσωπικότητας, έχουμε δυσαρμονία, ασθένεια και δυστυχία. Είναι αλήθεια πως σπανίως εμβαθύνουμε στις αιτίες που μας κάνουν να νιώθουμε χαρά, δημιουργικότητα, γαλήνη, ομορφιά, θάρρος, κατανόηση, αγάπη και σε πολλά άλλα όμορφα συναισθήματα.
Όταν όμως, βιώνουμε δύσκολες, οδυνηρές φάσεις στη ζωή μας, τότε, προσπαθώντας να βρούμε ξανά την ισορροπία μας αναζητούμε τις αιτίες που τις προκάλεσαν, αλλά και συγκεκριμένους τρόπους για να τις υπερβούμε. Ο ανυπέρβλητος πόνος, η βαθιά μελαγχολία, η αίσθηση της απόγνωσης, της σύγχυσης, του εγκλωβισμού του νου και των συναισθημάτων έχει πολλές μορφές και διακυμάνσεις. Η «κατάθλιψη» είναι μία από αυτές, που ταλαιπωρεί τους ανθρώπους ιδιαίτερα στην σύγχρονη εποχή.
Ο φόβος, η απελπισία, η απόρριψη, η μελαγχολία που καλύπτει σαν πέπλο την ύπαρξη, διαταράσσει την ισορροπημένη σχέση με τον εαυτό και τους άλλους, κλονίζοντας την ειρήνη μέσα του. Συνήθως επικρατεί μία σύγχυση ανάμεσα στη βαθιά θλίψη ή τον έντονο συναισθηματικό πόνο και την κατάθλιψη καθώς και διφορούμενες απόψεις. Αν και τα όρια μεταξύ τους δεν είναι εμφανώς διακριτά ας προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε περισσότερο την έννοια της κατάθλιψης και τις όψεις με τις οποίες εκδηλώνεται.
Θλίψη και Κατάθλιψη
Η θλίψη, θεωρείται πως είναι μια φυσιολογική εμπειρία της ύπαρξής μας, η οποία προκαλείται όταν βιώνουμε μια απώλεια και ως εκδήλωση κρίνεται πως είναι υγιής και χρήσιμη στον άνθρωπο. Χαρακτηρίζεται από οδύνη, που συνήθως συνδέεται με αισθήματα δυσφορίας, απελπισίας, απογοήτευσης και στενοχώριας. Αυτά τα αισθήματα μπορεί να προκαλέσουν κλάματα ή λυγμούς, μέσω των οποίων αποφορτίζεται το συναισθηματικό βάρος το οποίο μετά από εύλογο χρονικό διάστημα οδηγεί στο να ξαναβρούμε τις συγκινησιακές ισορροπίες.
Από την αρχή της ζωής του, ο άνθρωπος αναγκάζεται να βιώνει απώλειες, έστω και μικρές, οι οποίες συνοδεύονται από αντίστοιχα αισθήματα θλίψης που οδηγούν πολλές φορές σε αλλοίωση της πραγματικότητάς. Η απώλεια του αποκλειστικού ενδιαφέροντος των γονιών π.χ. με την έλευση ενός δεύτερου παιδιού, ο σταδιακός αποχωρισμός από αυτούς, ο θάνατος ή ο χωρισμός ενός συντρόφου, κατά τον οποίο το άτομο βιώνει αισθήματα πόνου, απώλειας κι απόρριψης είναι αιτίες που οδηγούν σ’ αδιέξοδα. Ακόμη και η απώλεια της εργασίας, ένα σημαντικό παράδειγμα της εποχής, προκαλεί βαθιά αισθήματα απόγνωσης και θλίψης.
Η θλίψη είναι μια μορφή πένθους. Όταν νιώθεις θλίψη, έχεις έντονα αρνητικά συναισθήματα αλλά νιώθεις ζωντανός. Η συναισθηματική επεξεργασία μιας απώλειας, όποια κι αν είναι αυτή, βοηθάει το άτομο να προχωρήσει στη ζωή του. Λέγεται μάλιστα, ότι η θλίψη, υπό την έννοια που περιγράψαμε, συνιστά ένα είδος μαθησιακής εμπειρίας για την ανθρώπινη συνείδηση, καθώς αυτή ενδυναμώνεται μέσα από τις επίπονες καταστάσεις της ζωής. Το γεγονός ότι είσαι θλιμμένος για κάποιο θέμα, δεν σημαίνει κι ότι πάσχεις από κατάθλιψη.
Ο άνθρωπος που πάσχει από κατάθλιψη δεν αισθάνεται θλίψη. Αυτό μπορεί να ακούγεται οξύμωρο, δεδομένου ότι οι άνθρωποι που έχουν κατάθλιψη, βιώνουν μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση, που είναι πραγματική και πολύ σοβαρή. Το άτομο δεν κατάφερε –είτε γιατί δεν του επιτρεπόταν, είτε γιατί βίωσε τραυματικές καταστάσεις που ήταν δύσκολο να διαχειριστεί– να επεξεργαστεί τις απώλειες στη ζωή του και έτσι «μονώθηκε» συναισθηματικά.
Μην μπορώντας να βιώσει θλίψη, απέκλεισε κι άλλα συναισθήματα και τελικά βίωσε το κενό. Τα αισθήματα κενού που αισθάνεται ο καταθλιπτικός άνθρωπος τον οδηγούν ώστε να εναποθέσει την επίλυση όλων των προβλημάτων του στους άλλους, κάτι που τον οδηγεί στο να βιώνει συνεχείς ματαιώσεις κι ενισχύει την αίσθηση του κενού. Ο άνθρωπος που αισθάνεται «νεκρωμένος» συναισθηματικά, καταλήγει να παραιτείται από τη ζωή. Συμπερασματικά αναφέρουμε ότι η θλίψη είναι μια υγιής συναισθηματική κατάσταση, ενώ η κατάθλιψη αποτελεί σοβαρή κι αρκετά συχνή, ψυχική διαταραχή, που μπορεί όμως να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με την κατάλληλη θεραπεία.
Ως κατάθλιψη, λοιπόν, περιγράφεται ένα σύνολο ψυχολογικών συμπτωμάτων, παθολογικών συμπεριφορών μειωμένης λειτουργικότητας, που μπορεί να οφείλονται σε οργανικούς, κοινωνικούς, γενετικούς και ψυχολογικούς παράγοντες. Είναι μία διαταραχή που επηρεάζει τη διάθεση, τις σκέψεις και συνήθως συνοδεύεται από σωματικές ενοχλήσεις. Επηρεάζει τις διατροφικές συνήθειες του ανθρώπου, τον ύπνο του, τον τρόπο που βλέπει τον εαυτό του και τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται κι αντιλαμβάνεται. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που έχει περιγραφεί από τους αρχαίους χρόνους και φαίνεται να υπάρχει σχεδόν σε κάθε κοινωνία. Επιστημονικές μελέτες, μάλιστα, υποδεικνύουν ότι ένα παρόμοιο σύνδρομο με αυτό της ανθρώπινης κατάθλιψης υπάρχει και στο ζωικό βασίλειο.
Σε όλες τις κοινωνίες υπάρχουν μηχανισμοί και θεσμοί που επιτρέπουν την έκφραση της θλίψης και προσπαθούν να εξομαλύνουν την καταθλιπτική αντίδραση. Ο κυριότερος από αυτούς αφορά το πένθος. Όπου υπάρχουν σαφείς λόγοι για τη δυστυχία ενός ανθρώπου η καταθλιπτική διάθεση είναι παρούσα σαν φυσικό γεγονός, εάν όμως η κατάθλιψη συνεχιστεί για δυσανάλογο χρονικό διάστημα από την πάροδο του γεγονότος, τότε θεωρείται σοβαρή και οδηγεί σε μείωση της λειτουργικότητας του ατόμου σε πολλούς τομείς της ζωής του.
Ο Φρόιντ από την ψυχαναλυτική του εμπειρία με καταθλιπτικούς ασθενείς, πίστευε ότι η θλίψη μετατρέπεται σε κατάθλιψη όταν το αίσθημα της στέρησης μεταβάλλεται σε αμφιθυμία για το πρόσωπο της απώλειας. Κατά τον Φρόυντ, όταν κάποιος βιώνει θλίψη νιώθει ότι μικραίνει ο κόσμος, ενώ αντίθετα εκείνος που πάσχει από κατάθλιψη νιώθει να μικραίνει το ίδιο του το Εγώ.
Οι διακρίσεις μεταξύ της διάρκειας της κατάθλιψης, τις συνθήκες κάτω από τις οποίες προκύπτει, και ορισμένα άλλα χαρακτηριστικά κατατάσσουν την κατάθλιψη σε διαφορετικούς τύπους. Οι τρεις κύριοι τύποι είναι: διπολική διαταραχή, μείζον καταθλιπτική διαταραχή – κλινική κατάθλιψη και επίμονη καταθλιπτική διαταραχή.
Σύμφωνα με τον Φρόιντ, τα συνειδητά και ασυνείδητα μέρη του νου μπορεί να συγκρουστούν μεταξύ τους δημιουργώντας ένα φαινόμενο που ονομάζεται κατάθλιψη, δηλαδή μια κατάσταση όπου χάνεται η επίγνωση κάποιων προβληματικών κινήτρων ή επιθυμιών που προκαλούν αρνητική επιρροή.
Από την πλευρά της ψυχοδυναμικής υπάρχει η άποψη που βασίζεται στην αρχή της απώλειας. Θεωρείται ότι η κατάθλιψη δεν προκαλείται μόνο ως αντίδραση στην απώλεια ενός αγαπημένου αλλά μπορεί να είναι και αποτέλεσμα μιας συμβολικής απώλειας. Έτσι ακόμα και η απόρριψη ενός ραντεβού θα μπορούσε να προκαλέσει καταθλιπτικό επεισόδιο επειδή χάνεται κάτι, ακόμα και αν ποτέ δεν το κατείχαμε.
Για τον Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ η κατάθλιψη αντιμετωπίζεται κάτω από ένα εντελώς διαφορετικό πρίσμα. Για τον Ελβετό ψυχολόγο η κατάθλιψη είναι ένας αγγελιαφόρος, ένας άγγελος που παλεύεις μαζί του μέχρι να σου αποκαλύψει τη μυστική του ευλογία. Στην Γιουγκιανή ψυχολογία η κατάθλιψη συνδέεται με την καταπίεση. Από αυτή την οπτική γωνία υπάρχει μια κρυφή τάση προς την κατάθλιψη που μας εξαναγκάζει να απωθήσουμε και να καταπιέσουμε ψυχικά περιεχόμενα. Κάτι τέτοιο δεν είναι τιμωρία, αλλά μάλλον συνέπεια της αποκοπής μας από την ανθρώπινη, ενστικτώδη πλευρά του εαυτού μας.
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι στη δυτική εσωτερική παράδοση υπάρχει ένα συνειδησιακό στάδιο ανάπτυξης κατά το οποίο ο αναζητητής περιπίπτει σε απόλυτο σκοτάδι και τυλίγεται σε σύννεφα απογοήτευσης και απελπισίας. Με λίγα λόγια, εάν το ορίζαμε με ψυχολογικούς όρους, πρόκειται για ένα είδος κατάθλιψης. Αυτό το στάδιο είναι γνωστό στην εσωτερική φιλοσοφία, ως «Η Σκοτεινή Νύχτα της Ψυχής» και λέγεται πως πρόκειται για το στάδιο εκείνο μέσα από το οποίο προσεγγίζονται τα βαθύτερα περιεχόμενα της Ψυχής.
Μάλιστα εξ αιτίας της δυναμικής του σηματοδοτεί και την έναρξη της εξελικτικής διαδικασίας στη σπείρα της ζωής. Θεωρείται πως τότε ο αναζητητής λειτουργεί όπως ο σπόρος που έχει φυτευτεί στα σκοτάδια της γης απ’ όπου και αρχίζει την ανάβαση μέχρι να ξεπροβάλλει στο άπλετο φως του Ήλιου. Υπό αυτή την έννοια, η κατάθλιψη δεν είναι απλώς μία διαταραχή, αλλά αντιπροσωπεύει μια συνειδησιακή κατάσταση, η οποία εν τέλει σηματοδοτεί εξελικτικές ζυμώσεις.
Αιτίες της Κατάθλιψης
Η εμφάνιση της κατάθλιψης οφείλεται σε μια σειρά από αιτίες που σχετίζονται με τη φυσική, τη συναισθηματική και τη νοητική ανθρώπινη υπόσταση. Η επιστημονική άποψη συνδέει την κατάθλιψη με κάποιο πρόβλημα που παρουσιάζεται στους νευροδιαβιβαστές ή από την παραγωγή κάποιας χημικής ουσίας η οποία προκαλείται μέσα από συγκεκριμένη διέγερση του εγκεφάλου ή ακόμη, εξαιτίας κάποιας ενδοκρινικής διαταραχής που σχετίζεται με τον θυρεοειδή, τα επινεφρίδια ή τους σεξουαλικούς αδένες.
Σύμφωνα με τον Φρόιντ, η καταθλιπτική κατάσταση εκφράζει την δυσκολία να συμφιλιώσουμε τις απαιτήσεις μας για απόλαυση, με τις αντίστοιχες απαιτήσεις των ιδεωδών των άλλων (γονείς, σχολείο, επιχείρηση, κοινωνία) ακόμη κι από την αίσθηση η οποία προκαλείται από ένα συναίσθημα εγκατάλειψης.
Για τους ψυχολόγους στη βάση κάθε κατάθλιψης υπάρχει ή υπήρξε μια απώλεια που δεν επεξεργάστηκε, δεν αφομοιώθηκε και δεν ξεπεράστηκε επαρκώς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα απώλειας είναι η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Πρόκειται για μια περίοδο θλίψης η οποία πρέπει να βιώνεται σαν μια κανονική, φυσιολογική στιγμή. Δηλαδή, μετά από ένα χρονικό διάστημα που το πένθος της απώλειας φέρνει θλίψη και περισυλλογή, το άτομο φυσιολογικά επανέρχεται σταδιακά σε μια ισορροπημένη κατάσταση. Στην περίπτωση που το πένθος διαρκεί και δεν επέρχεται κάποια προσαρμογή, τότε είναι δυνατόν να κάνει την εμφάνισή της κάποια μορφή κατάθλιψης.
Μία ακόμα βασική αιτία που μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη, όπως η ψυχολογική-κοινωνική έρευνα έχει διαπιστώσει, βρίσκεται στις τραυματικές εμπειρίες που δημιουργούνται στα πρώτα χρόνια της ζωής και παραμένουν ανεξίτηλες καθώς καθιστούν τα άτομα που τις βίωσαν πιο επιρρεπή να περιπέσουν σε κατάθλιψη στο μέλλον.
Ακόμα θα πρέπει να υπογραμμίσουμε το ρόλο του άγχους που συνδέεται με τις συνθήκες της σύγχρονης ζωής (ρυθμός, δουλειά, δέσμευση, ανεργία, αναταραχή, αδιέξοδα). Η κοινωνική πίεση και οι απαιτήσεις της πυροδοτούν το άγχος και την κατάθλιψη. Οι άνθρωποι εξαντλούνται από την προσπάθειά τους να συμμορφωθούν με τα ιδεώδη που τους επιβάλλουν οι υψηλές προσδοκίες των κοινωνικών δομών ή της επιβίωσης, καθώς και από το γεγονός ότι δεν υπάρχει ελπίδα ώστε να τους ανακουφίσει έστω και μελλοντικά.
Άλλες αιτίες για κατάθλιψη προέρχονται από το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας, τη σχέση μας μαζί του αλλά και με τους άλλους, και πώς λειτουργούμε σε αυτά μέσω της αυτοεπίκρισης και της αυτολύπησης.
Είναι μια από τις συνήθεις διαστρεβλώσεις της διανοητικής λειτουργίας του σύγχρονου ανθρώπου η αυτοεπίκριση, η τάση απαξίωσης και διαρκούς επίκρισης του εαυτού. Φυσικά, μία τέτοια στάση δεν είναι δύσκολο να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Αυτή η λαθεμένη συνήθεια να εναντιωνόμαστε τόσο για τις πράξεις μας όσο και με το σύνολο του εαυτού μας, είναι ένα είδος αυτοχειρίας. Πολλές φορές ένα τέτοιο λάθος γίνεται όταν κανείς προσπαθεί να αναλύσει τον εαυτό του και να ανακαλύψει τα εσωτερικά του περιεχόμενα και τον τρόπο δράσης του.
Αυτή η διαδικασία, η οποία θα μπορούσε να είναι ιδιαιτέρως ωφέλιμη οδηγώντας μας σε συνειδησιακή ανάπτυξη, καταλήγει πολλές φορές σε μια καταθλιπτική κατάσταση όπου επιτίθεται κανείς στον ίδιο του τον εαυτό και τον αποδομεί δίχως διάκριση. Έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε εδώ πως σε τέτοια παγίδα πέφτουν εύκολα άνθρωποι που είναι υπερόπτες.
Με έναν παρόμοιο τρόπο θα λέγαμε ότι δρουν και τα αισθήματα αυτολύπησης, που μπορούν να λειτουργήσουν το ίδιο συντριπτικά όσο και οι ενοχές. Το να νιώθει κανείς οίκτο για τον εαυτό του, για όσα ανεπανόρθωτα έχουν συμβεί στη ζωή του, είναι μία από τις σοβαρότερες ψευδαισθήσεις που μπορεί να χτίσει κάποιος. Η θυμαπάτη θεμελιώνεται στο γεγονός ότι, χάνεται η διάκριση ανάμεσα σε αυτό που είναι θλιβερό και σε εκείνο που είναι τραγικό και ανεπανόρθωτο. Οι θλιβερές καταστάσεις της ζωής προκαλούν αισθήματα στενοχώριας κι απογοήτευσης, αλλά συχνά χωρίς παρενέργειες και δεν διαρκούν πολύ. Μα όταν κάποιος θεωρεί πως του έτυχε μια καταστροφή ή βιώνει πραγματικά μια καταστροφή, δεν είναι σε θέση να αντιδράσει ήρεμα και ισορροπημένα.
Τα πρόσωπα της κατάθλιψης
Τα πρόσωπα της κατάθλιψης είναι πολλά και γεννούν μια πληθώρα υποθέσεων πράγμα που σημαίνει ότι είναι δύσκολο να διερευνηθεί στο σύνολό της. Μπορούμε, ωστόσο, να παραθέσουμε κάποια θεμελιώδη συμπτώματα που βοηθούν κάποιον να αντιληφθεί την ύπαρξη ή όχι της οποιασδήποτε διαταραχής ταυτότητας. Μερικές φορές, τα συμπτώματα, προβάλλουν αιφνιδιαστικά, χωρίς προφανή λόγο κι αιτία.
Η έκφραση «είμαι σε κατάθλιψη» «πέφτω σε κατάθλιψη» δηλώνει ένα είδος αναπόφευκτης δέσμευσης, μια επιτακτική μεταστροφή, η οποία σηματοδοτεί ένα «πριν» κι ένα «μετά»: τίποτα δεν είναι πια όπως πριν. Βουλιάζει στη θλίψη. Είναι τυλιγμένος στο σκοτάδι και δεν μπορεί να διακρίνει σημεία αναφοράς. Όπου κι αν στραφεί οδηγείται σε αδιέξοδα, ενώ τον διαπερνά η αίσθηση ότι κάτι χάνεται μέσα του.
Ο πόνος είναι τρομερός, είναι αδιευκρίνιστος και φαινομενικά αήττητος, τον αρπάζει στερώντας του την ενέργεια να τον αντιμετωπίσει. Ένα βουνό, το βουνό της ζωής, πέφτει πάνω στους ώμους του, καταπιέζοντάς τον όλο και πιο αμείλικτα, σφίγγοντας το μυαλό, την ανάσα, την καρδιά, το στομάχι. Η λάμψη στη ματιά χάνεται, ο χρόνος βαραίνει στους ώμους του, ενώ η ζωή του ολόκληρη μοιάζει να επιβραδύνεται.
Το γέλιο δεν έρχεται εύκολα, οι δραστηριότητες που συνήθως τον γέμιζαν χαρά, ξαφνικά σταματούν να τον ικανοποιούν. Η μνήμη και η ικανότητα της συγκέντρωσης αδρανεί. Οι επιδόσεις στη δουλειά μειώνονται, σταδιακά επέρχεται απώλεια ζωτικότητας, ένα διαρκές βύθισμα στην αδράνεια και στο απόλυτο τίποτε-κενό, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν αυτοκτονικές τάσεις. Ακολουθεί η απόσυρση από κοινωνικές εκδηλώσεις κι άλλες ψυχαγωγικές δραστηριότητες καθώς χάνεται όλο και περισσότερο η αυτοπεποίθησή του.
Ο άνθρωπος γίνεται απόμακρος κι αποκομμένος από όλα κι όλους, ενώ επικρατεί μια υπερευαισθησία που οδηγεί εύκολα σε κλάματα. Δεν αποκλείονται και φοβερές εκρήξεις θυμού που δεν δικαιολογούνται απ’ οποιαδήποτε αφορμή. Κυριαρχεί η γκρίνια, η ενόχληση και η επιθετικότητα, ενώ το προσωπικό άγχος μεταδίδεται ολόγυρα στο περιβάλλον μολύνοντάς το. Μπορεί ακόμη να εκδηλωθεί πικρία και ζήλεια. Πικρία γιατί η ζωή στράβωσε, για τις χαμένες ευκαιρίες και ζήλεια γιατί οι άλλοι έχουν εύκολη, καλύτερη ζωή και δεν υποφέρουν το ίδιο. Επικρατούν αισθήματα ματαιότητας, ακύρωσης κι έντονου θυμού. Υπάρχει αδυναμία έκφρασης αγάπης, στοργής ή τρυφερότητας, εκδηλώνοντας έναν άκαμπτο με αδυναμία κατανόησης απαιτητικό χαρακτήρα.
Σε όλες αυτές τις εκδηλώσεις ο φόβος διαποτίζει τη ζωή του καταθλιπτικού ατόμου κι υπονομεύει την αυτοπεποίθησή του ακόμα και για την πιο ασήμαντη απόφαση. Άλλοτε ο φόβος εμφανίζεται ωμός και στυγνός, ενώ άλλοτε μεταμφιέζεται σε κάποιου είδους ενοχή. Σε ορισμένες περιπτώσεις δεν αποκλείεται και η εμφάνιση κρίσεων πανικού. Εμφανίζονται ξαφνικά και συνοδεύονται από αίσθημα τρόμου, απώλειας ελέγχου, νοητικό βασανισμό και από τον φόβο του θανάτου.
Ο εσωτερικός μηχανισμός ασθενεί και αδυνατεί να βοηθήσει στην διάκριση ανάμεσα στην εσωτερική κατάσταση και την εξωτερική πραγματικότητα. Μπορεί να υπάρχει κάποιου είδους αντίληψης, του τι πρέπει να γίνει, αλλά χάνεται η δυνατότητα της δράσης προς αυτήν την κατεύθυνση.
Είναι χρήσιμο να θυμόμαστε πως η κατάθλιψη διατηρείται μέσα του από μια αλυσιδωτή αντίδραση που διαρκώς ανακυκλώνεται. Παρότι δεν φταίει που βιώνει αυτή την επαναλαμβανόμενη θλίψη, αρχίζει να νιώθει άσχημα και πριν καλά-καλά το καταλάβει, έχουμε βυθιστεί σε έναν φαύλο κύκλο από τον οποίο είναι δύσκολο να βγει. Πολλές φορές, όσο πιο πολύ προσπαθεί να διώξει το συναίσθημα της κατάθλιψης, τόσο πιο πολύ βυθίζεται σ’ αυτό.
Κατηγορεί τον εαυτό του που νιώθει έτσι και σκέφτεται ότι πρέπει να αισθάνεται διαφορετικά. Αντιδρά λοιπόν στη θλίψη του με τρόπο αυστηρό, ίσως εχθρικό και με αυτό τον τρόπο την διατηρεί. Για αυτό, δεν έχει νόημα να παλεύει με τη θλίψη μέσα του, σαν να ήταν ο χειρότερος εχθρός του. Η αποδοχή και η κατανόηση είναι το πρώτο βήμα προς την απελευθέρωση. Αν ο άνθρωπος μέσω της σύγκρουσης ασθενεί, ίσως το να μιλήσει στον εαυτό του με συμπόνια, κατανόηση κι αγάπη οδηγηθεί σε αρμονία κι ισορροπία και επιτρέψει στο φως να θεραπεύσει την ύπαρξή του.
Θεραπευτικές Προσεγγίσεις
Η αντιμετώπιση της κατάθλιψης στην Δύση γίνεται -λανθασμένα- μέσω φαρμάκων, των αποκαλούμενων αντικαταθλιπτικών, που δεν θεραπεύουν ούτε την ασθένεια ούτε τον ασθενή. Μάλιστα υπάρχουν ορισμένα τεστ προσωπικότητας όπως αποκαλούνται τα οποία βοηθούν τους γιατρούς να καταλάβουν αν κάποιος πάσχει από κατάθλιψη. Ομάδες αυτογνωσίας κι αυτοθεραπείας, ατομικής, ομαδικής μπορούν να επαναφέρουν σε μεγάλο βαθμό έναν καταθλιπτικό και να τον θεραπεύσουν. Μέσα από αυτές τις μεθόδους επιχειρείται η ίαση, μια και η κατάθλιψη, επίσης λανθασμένα, θεωρείται «ψυχική ασθένεια» ενώ δεν έχει καμία σχέση με την ψυχή, γιατί η ψυχή δεν νοσεί ποτέ.
Παρότι τα φάρμακα συμβάλουν στην αποδυνάμωση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων, δεν μπορούν να αλλάξουν τα γεγονότα, τις σκέψεις ή τις συμπεριφορές που είναι προβληματικές ή στενοχωρούν. Η αυτοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει ώστε να αρχίσει η διερεύνηση και η επίλυση καταστάσεων, σκέψεων ή συμπεριφορών που προβληματίζουν, αγχώνουν κι οδηγούν σε αδιέξοδο.
Από την πλευρά της η ψυχοδυναμική θεώρηση (φροϋδικά κι άλλα συναφή ρεύματα) για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης πρεσβεύει ότι το σημαντικό βήμα για την υπέρβασή της, είναι η επιτυχής επίλυση των συγκρούσεων που αναπτύσσονται μέσα στο άτομο -τόσο από αιτίες που σχετίζονται με την παιδική ηλικία, όσο και από εκείνες που απωθούνται στη σημερινή πραγματικότητα- προκειμένου έτσι να ξεπεραστεί η υφιστάμενη καταπίεση και να επιτευχθεί η διανοητική υγεία.
Η θεωρία του Κ. Γκ. Γιουνγκ στρέφεται μάλλον προς μια πιο πνευματική προσέγγιση της κατάθλιψης. Ο ίδιος ο Γιουνγκ κάνει χρήση της ιδέας φωτός-σκοταδιού, παρέχοντας ένα δικό του μοτίβο θεραπείας. «Όταν το σκοτάδι μεγαλώνει και γίνεται πυκνότερο, θα διεισδύσω στο πυκνότερο σημείο του και δεν θα ησυχάσω μέχρι να εμφανιστεί μέσα στον πόνο ένα φως». Με αυτά τα λόγια αναφέρεται στην προσπάθεια κατανόησης της κατάθλιψης και πιο πέρα συνεχίζει: «Θα πάλευα με τον σκοτεινό άγγελο ώσπου να εξαρθρωθεί το ισχίο μου. Γιατί αυτός είναι το φως και το γαλάζιο του ουρανού που το κρατάει από μένα». Αργότερα, πάλι δήλωνε ότι, «δεν αποκτά συνείδηση κάποιος με το να φαντάζεται τα στοιχεία του φωτός, αλλά κάνοντας συνειδητό το σκοτάδι».
Θεωρούσε ότι αυτή η γνωριμία με το σκοτάδι, τις αδυναμίες, την βλακεία, την ανθρώπινη φύση είναι παραδόξως θεραπευτική γιατί απελευθερώνει από το αδύνατο έργο της τελειότητας κι επιτρέπει να βαδίσεις στην καθημερινή δραστηριότητα της ζωής και της αγάπης.
Πέρα όμως από τις κλασσικές “θεραπείες” τα τελευταία χρόνια οι ειδικοί έχουν στρέψει το ενδιαφέρον τους σε κάποιες εναλλακτικές θεραπείες και τεχνικές. Για μια μερίδα εναλλακτικών θεραπευτών η κατάθλιψη δεν γίνεται αποδεκτή με τη στενή έννοια της ασθένειας. Αντιμετωπίζεται σαν ένα στάδιο της ζωής που κάποιες συγκεκριμένες συνθήκες δημιούργησαν κι επομένως είναι μια εμπειρία, η οποία, όσο κι αν είναι επώδυνη στο τέλος θα ξεπεραστεί. Στην πλειοψηφία τους οι εναλλακτικές προτάσεις έχουν να κάνουν με προϊόντα της φύσης, τεχνικές και θεραπείες από την Ανατολή με στόχο τη σχέση υγιούς σώματος, νου και πνεύματος.
Αυτές οι εναλλακτικές θεραπευτικές μπορούν να ανακουφίσουν περισσότερο από την παραδοσιακή Δυτική φαρμακευτική αγωγή. Ήδη, πολλές τέτοιες θεραπευτικές έχουν γίνει αποδεκτές και αποτελούν μέρος της σύγχρονης ιατρικής πρακτικής. Οι εναλλακτικές μέθοδοι που παρέχουν κάποιες μορφές χαλάρωσης κι ανακούφισης από το στρες, μπορούν να έχουν θέση στην θεραπεία, την προαγωγή της γενικής υγείας και της καλής διάθεσης του ασθενή. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ως παραδείγματα τον βελονισμό, την καθοδηγούμενη νοερή απεικόνιση (ή οπτικοποίηση – imagery) την χειροπρακτική, την γιόγκα, την βιοανάδραση (biofeedback) την ομοιοπαθητική, την αρωματοθεραπεία, την θεραπεία με βότανα και το μασάζ με έλαια.
Ο ερευνητής Χιουγκ Μακ Φέρσον (Hugh MacPherson), του πανεπιστημίου του York στη Βρετανία, δήλωσε ότι άνθρωποι που πάσχουν από κατάθλιψη, που έχουν δοκιμάσει διάφορα φάρμακα, και που δεν έχουν ακόμη τη βελτίωση που επιθυμούν, θα πρέπει να δοκιμάσουν τον διαλογισμό, τον βελονισμό ή τη συμβουλευτική που ερευνητικά τους έχουν δώσει καταπληκτικά αποτελέσματα και ποσοστά επιτυχίας.
Ο Έντουαρντ Μπαχ (Edward Bach), παθολόγος-βακτηριολόγος θέλοντας να θεραπεύσει τον ασθενή κι όχι την ασθένεια, ασχολήθηκε με τα ανθοϊάματα θεραπεύοντας συναισθηματικούς και νοητικούς κόμπους που δρουν δυσαρμονικά μέσα στον άνθρωπο. Πίστευε πως όσο υπάρχει αρμονία μεταξύ Διανόησης και Σώματος, βιώνουμε χαρά, ειρήνη, υγεία κι ευτυχία. Όταν πάψει να υφίσταται αυτή η αρμονική σχέση συνεργασίας μεταξύ διανόησης και προσωπικότητας τότε έχουμε δυσαρμονία, ασθένεια και δυστυχία.
Πίστευε πως μπορούμε να ανυψώσουμε τους κραδασμούς μας και να ανοίξουμε τα κανάλια μας για την υποδοχή του Ανώτερου Εαυτού, να πλημμυρίσουμε με φως διώχνοντας την αιτία του κακού. Όπως το φως του Ήλιου διώχνει το σκοτάδι, έτσι και τα ιάματα Μπαχ απομακρύνουν τις αντιστάσεις-άμυνες της προσωπικότητας και μας βοηθούν στο να υπακούμε τις εντολές της Ψυχής. Αλλάζοντας τον λαθεμένο τρόπο σκέψης και δράσης στην ζωή, καλλιεργώντας τις θετικές ιδιότητες που λείπουν από το χαρακτήρα, η ειρήνη και η αρμονία στον νου μπορεί να αποκατασταθεί ώστε η δύναμη και η υγεία να επιστρέψουν ξανά στο σώμα.
Η χρήση του διαλογισμού και της αυτογνωσίας οδηγούν σε σημαντικό επίπεδο βελτίωσης της εστίασης, της διανοητικής κι αιθερικής διαύγειας, της προσοχής και της ηρεμίας αλλά και της ευτυχίας. Σε έρευνα στο Massachusetts General Hospital (Γενικό Νοσοκομείου της Μασσαχουσέτης) εξετάστηκαν ακτινογραφίες εγκεφάλου 16 ατόμων που συμμετείχαν σε σεμινάρια διαλογισμού 8 εβδομάδων, πριν και μετά το σεμινάριο. Τα ευρήματα έδειξαν ότι μετά το σεμινάριο τμήματα του εγκεφάλου που σχετίζονται με την αυτοσυνειδησία και τη συμπόνια «μεγάλωσαν» ενώ συρρικνώθηκαν εκείνα που σχετίζονται με το στρες. Γενικότερα ο διαλογισμός κάνει την ζωή καλύτερη (προσοχή -ο διαλογισμός κι όχι η προσευχή). Αναφέρεται ότι μετά τον διαλογισμό βιώνουμε αισθήματα χαλάρωσης και πληρότητας καθώς και υψηλής ενσυναίσθησης και η έρευνα έδειξε ότι ο εγκέφαλος προγραμματίζεται να αυξάνει τα επίπεδα ευτυχίας.
Ο Στέφεν Χόκινγκ (Stephen Hawking) από την πλευρά του, μετέφερε ένα συγκινητικό μήνυμα σε όσους υποφέρουν από κατάθλιψη, κάνοντας μια σχεδόν ποιητική σύγκριση μεταξύ της κατάθλιψης και μιας μαύρης τρύπας. Ανεξάρτητα από το πόσο σκοτεινά μοιάζουν, μπορεί κανείς να διαφύγει κι από τα δύο. Αναφέρει σε μια διάλεξή του «Το μήνυμα αυτής της διάλεξης είναι ότι οι μαύρες τρύπες δεν είναι τόσο μαύρες όσο φαίνονται. Δεν είναι οι αιώνιες φυλακές που κάποτε νομίζαμε ότι ήταν. Μπορεί κάτι να διαφύγει από μια μαύρη τρύπα κι από την εξωτερική της πλευρά -πιθανώς- και σε ένα άλλο σύμπαν. Οπότε αν κάποιος νιώθει ότι βρίσκεται σε μια μαύρη τρύπα, να μην τα παρατήσει. Πάντα υπάρχει διέξοδος».
Στις αρχαιότερες κοινωνίες, όπου επικρατούσε έντονα η δεισιδαιμονία, καταστάσεις όπως η κατάθλιψη αντιμετωπίζονταν με εξορκισμούς, τελετές κάθαρσης κι αφορισμού, στοχεύοντας με αυτούς τους τρόπους να επηρεάσουν θετικά τον διανοητικό κόσμο του ατόμου στο οποίο εφαρμόζονταν. Παρά το γεγονός ότι σήμερα δύσκολα θα συναντήσουμε τέτοιες μεθόδους θεραπευτικής προσέγγισης, τουλάχιστον στην Δύση, συμβαίνει να χρησιμοποιούνται ευρέως εναλλακτικοί τρόποι δράσης κατά της κατάθλιψης οι οποίες συνδέονται με αρχετυπικές ιδέες που είναι ριζωμένες στο συλλογικό ασυνείδητο της ανθρωπότητας.
Το Ερεβοκτόνο Φως Διαλύει τα Σκοτάδια
Η αρχετυπική ιδέα της αέναης μάχης ανάμεσα στο Φως και το Σκοτάδι χρησιμοποιείται πολύ συχνά για να διεγείρει συνειδησιακά άτομα που βρίσκονται σε φάση κατάθλιψης. Πρόκειται για δύο Κοσμικές Αρχές που επιδρούν βαθύτατα τόσο στις δυτικές όσο και στις ανατολικές φιλοσοφικές παραδόσεις.
Η ώθηση σε δράση υπέρ του Φωτός δημιουργεί κάποιου είδους συνειδησιακής αφύπνισης και βοηθά την ενδυνάμωση του ατόμου, το οποίο μπορεί να θέσει στόχους υψηλότερους, πέρα και πάνω από τον προσωπικό εαυτό, ανοίγοντας δρόμους υπέρβασης του ατομικού σκότους χαράσσοντας την ίδια στιγμή φωτεινά μονοπάτια.
Λέγεται ότι μια τέτοια διαδικασία, η οποία ξεκινά από τα ανώτερα επίπεδα της ύπαρξης ως σπέρμα ανώτερης επίτευξης, ακολουθεί μια πορεία εκδήλωσης προς όλες τις ατομικές όψεις. Δηλαδή, η συμμετοχή στον υπέρτατο σκοπό της ανώτερης ολοκλήρωσης, ανοίγει αυτόματα κανάλια φωτός που διαποτίζουν το νου και τα συναισθήματα, ενώ είναι σε θέση να επηρεάσουν ακόμη και τους νευροδιαβιβαστές στον φυσικό φορέα, επιφέροντας έτσι ένα είδος αναγέννησης κι επαναπροσδιορισμού ολόκληρης της ζωής. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι σαν να διοχετεύεται ένα ρεύμα από την εσωτερική φλόγα του ανθρώπου και να διαπερνά κάθε φορέα του και κάθε κύτταρό του, αναζωογονώντας τον και εξυψώνοντάς τον συνειδησιακά.
Κάτω από το πρίσμα της εσωτερικής εξέλιξης, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η κατάθλιψη είναι συχνά μια πολύτιμη φάση στο εξελικτικό ταξίδι της ζωής ενός ανθρώπου. Είναι μια κρίσιμη συγκυρία κατά την οποία η αναζήτηση των ανώτερων περιεχομένων είναι δυνατόν να οδηγήσει σε επανεκτίμηση των προτεραιοτήτων, των κατευθύνσεων, των σχέσεων, της ίδιας της εικόνας που έχουμε για τον εαυτό μας, των χαρισμάτων, της ενότητας, του σκοπού της ζωής, στο σύνολο των αξιών που εμπεριέχουμε και καλούμαστε να εκφράσουμε.
Μπορούμε κατά κάποιο τρόπο να ισχυριστούμε ότι η διανόηση αναγκάζεται να ταξιδέψει στα βάθη, κατά τα πρότυπα ενός μυθολογικού ταξιδιού, στον Άδη, στον τόπο όπου είναι θαμμένα τα περιεχόμενα του ασυνείδητου, προκειμένου να αποκτήσει γνώση ολόκληρης της ύπαρξης και να επιστρέψει ανακτώντας όλα τα χαμένα της τμήματα με πλήρη επίγνωση.
Με την κατανόηση της κατάθλιψης κάτω από μια τέτοια εσωτερική προοπτική, αποκωδικοποιούμε μια παγκόσμια, μια αρχετυπική ανθρώπινη εμπειρία, που σχετίζεται με την αέναη αναζήτηση και την ολοκλήρωση της ύπαρξης μέσα από την ένωση όλων των στοιχείων που την απαρτίζουν.
Πολλές φορές όνειρα και μύθοι περιέχουν το μοτίβο της αναζήτησης του χαμένου θησαυρού, που θα μπορούσε συμβολικά να σχετίζεται με την διανοητική υγεία, η οποία απαγάγεται, χάνεται ή παγιδεύεται στα βάθη του ασυνειδήτου, που ο ήρωας πρέπει να ανακτήσει προκειμένου να επέλθει η σύνθεση, η ωρίμανση και τέλος η ανοδική ολοκλήρωση.
Ζούμε σε μια εποχή όπου οφείλουμε πλέον να αντιληφθούμε ότι ο πολιτισμός μας δεν έχει ανάγκη από μια ευτυχία που προϋποθέτει την εξάλειψη του πόνου. Υπάρχει ανάγκη να νιώσουμε ότι η ατομική και πολιτισμική εξισορρόπηση είναι συνάρτηση της ενοποίησης των ανθρώπων. Χρειάζεται ολοένα και περισσότεροι ολοκληρωμένοι συνειδητοποιημένοι άνθρωποι να αγκαλιάζονται στο χορό της ζωής και να βιώνουν με πληρότητα τόσο την ανθρώπινη όσο και την αιθερική τους όψη. Με εφόδια την αγάπη, το θάρρος, την συμπαράσταση, την αμοιβαιότητα και τον σεβασμό προς την αξία της ζωής, η ομορφιά της βαδίζεται με αρμονία, ευδαιμονία και χαρά.
Ας θυμόμαστε ότι η αληθινή ευτυχία δεν αποκλείει τη θλίψη, αλλά την αγκαλιάζει, την κατανοεί και την οδηγεί στη σύνθεση της προσωπικής ολοκλήρωσης και της δημιουργικής προσφοράς. Η κατάθλιψη δεν είναι ποτέ το τέλος της ιστορίας. Υπάρχει πάντοτε μια αναγέννηση στο τέλος του ταξιδιού, μα μονάχα για τον ταξιδιώτη πολεμιστή.
Το σώμα, τα συναισθήματα και ο νους μας συντονίζονται και ανταποκρίνονται σε εξωτερικά και εσωτερικά ερεθίσματα, μέσα από τα οποία αποκομίζουμε συνεχώς εμπειρίες. Αυτές οι εμπειρίες μας διαμορφώνουν ως προσωπικότητες, μας εμπλουτίζουν ως συνειδητές υπάρξεις διευρύνοντας τους πνευματικούς μας ορίζοντες. Έτσι θα λέγαμε πως το πέρασμά μας από τη ζωή, είναι μια σειρά από πολλαπλές εναλλαγές σε διάφορα επίπεδα λειτουργίας.
Σύμφωνα με τις εσωτερικές παραδόσεις, η ανθρώπινη ύπαρξη είναι ένας πολυσύνθετος και πολυεπίπεδος οργανισμός που συντίθεται από τα πλέον πνευματικά έως τα πιο υλικά στοιχεία. Η ύψιστη, η πνευματική πλευρά μας, αποσκοπεί στην εξέλιξη της συνείδησης. Η Συνείδηση, σε διάφορες παραδόσεις αναγνωρίζεται ως δύναμη, θεωρούμενη ως το μονοπάτι εκείνο που μας οδηγεί στα ανώτερα επίπεδα.
Το πλέον γνωστό και λειτουργικό τμήμα μας ως υπάρξεις, είναι αυτό που ονομάζουμε προσωπικότητα (χαρακτήρας). Είναι το σύνολο των ιδιαίτερων διανοητικών κι ενεργειακών χαρακτηριστικών, που συντίθεται αφενός από το σώμα κι αφετέρου από το σύνολο των ιδεών, των σκέψεων και των συναισθημάτων. Αποτελείται από αυτά που ονομάζουμε σώματα ή φορείς του ανθρώπου, δηλαδή τον φυσικό φορέα, το σώμα, τον αστρικό φορέα, τις συγκινήσεις και τον νοητικό φορέα τις συγκεκριμένες κι αφηρημένες σκέψεις. Ανάλογα με τη βαθύτητα των εναλλαγών, των διακυμάνσεων και των διαταραχών που συντελούνται σε αυτούς τους φορείς, προκαλούνται και οι διάφοροι τύποι ασθενειών ή ψυχικής ανισορροπίας.
Όσο υπάρχει Αρμονία μεταξύ Σώματος και Διανόησης, βιώνουμε χαρά, ειρήνη, υγεία κι ευτυχία, όταν όμως κλονιστεί ή διακοπεί η επαφή και η συνεργασία μεταξύ διανόησης και προσωπικότητας, έχουμε δυσαρμονία, ασθένεια και δυστυχία. Είναι αλήθεια πως σπανίως εμβαθύνουμε στις αιτίες που μας κάνουν να νιώθουμε χαρά, δημιουργικότητα, γαλήνη, ομορφιά, θάρρος, κατανόηση, αγάπη και σε πολλά άλλα όμορφα συναισθήματα.
Όταν όμως, βιώνουμε δύσκολες, οδυνηρές φάσεις στη ζωή μας, τότε, προσπαθώντας να βρούμε ξανά την ισορροπία μας αναζητούμε τις αιτίες που τις προκάλεσαν, αλλά και συγκεκριμένους τρόπους για να τις υπερβούμε. Ο ανυπέρβλητος πόνος, η βαθιά μελαγχολία, η αίσθηση της απόγνωσης, της σύγχυσης, του εγκλωβισμού του νου και των συναισθημάτων έχει πολλές μορφές και διακυμάνσεις. Η «κατάθλιψη» είναι μία από αυτές, που ταλαιπωρεί τους ανθρώπους ιδιαίτερα στην σύγχρονη εποχή.
Ο φόβος, η απελπισία, η απόρριψη, η μελαγχολία που καλύπτει σαν πέπλο την ύπαρξη, διαταράσσει την ισορροπημένη σχέση με τον εαυτό και τους άλλους, κλονίζοντας την ειρήνη μέσα του. Συνήθως επικρατεί μία σύγχυση ανάμεσα στη βαθιά θλίψη ή τον έντονο συναισθηματικό πόνο και την κατάθλιψη καθώς και διφορούμενες απόψεις. Αν και τα όρια μεταξύ τους δεν είναι εμφανώς διακριτά ας προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε περισσότερο την έννοια της κατάθλιψης και τις όψεις με τις οποίες εκδηλώνεται.
Θλίψη και Κατάθλιψη
Η θλίψη, θεωρείται πως είναι μια φυσιολογική εμπειρία της ύπαρξής μας, η οποία προκαλείται όταν βιώνουμε μια απώλεια και ως εκδήλωση κρίνεται πως είναι υγιής και χρήσιμη στον άνθρωπο. Χαρακτηρίζεται από οδύνη, που συνήθως συνδέεται με αισθήματα δυσφορίας, απελπισίας, απογοήτευσης και στενοχώριας. Αυτά τα αισθήματα μπορεί να προκαλέσουν κλάματα ή λυγμούς, μέσω των οποίων αποφορτίζεται το συναισθηματικό βάρος το οποίο μετά από εύλογο χρονικό διάστημα οδηγεί στο να ξαναβρούμε τις συγκινησιακές ισορροπίες.
Από την αρχή της ζωής του, ο άνθρωπος αναγκάζεται να βιώνει απώλειες, έστω και μικρές, οι οποίες συνοδεύονται από αντίστοιχα αισθήματα θλίψης που οδηγούν πολλές φορές σε αλλοίωση της πραγματικότητάς. Η απώλεια του αποκλειστικού ενδιαφέροντος των γονιών π.χ. με την έλευση ενός δεύτερου παιδιού, ο σταδιακός αποχωρισμός από αυτούς, ο θάνατος ή ο χωρισμός ενός συντρόφου, κατά τον οποίο το άτομο βιώνει αισθήματα πόνου, απώλειας κι απόρριψης είναι αιτίες που οδηγούν σ’ αδιέξοδα. Ακόμη και η απώλεια της εργασίας, ένα σημαντικό παράδειγμα της εποχής, προκαλεί βαθιά αισθήματα απόγνωσης και θλίψης.
Η θλίψη είναι μια μορφή πένθους. Όταν νιώθεις θλίψη, έχεις έντονα αρνητικά συναισθήματα αλλά νιώθεις ζωντανός. Η συναισθηματική επεξεργασία μιας απώλειας, όποια κι αν είναι αυτή, βοηθάει το άτομο να προχωρήσει στη ζωή του. Λέγεται μάλιστα, ότι η θλίψη, υπό την έννοια που περιγράψαμε, συνιστά ένα είδος μαθησιακής εμπειρίας για την ανθρώπινη συνείδηση, καθώς αυτή ενδυναμώνεται μέσα από τις επίπονες καταστάσεις της ζωής. Το γεγονός ότι είσαι θλιμμένος για κάποιο θέμα, δεν σημαίνει κι ότι πάσχεις από κατάθλιψη.
Ο άνθρωπος που πάσχει από κατάθλιψη δεν αισθάνεται θλίψη. Αυτό μπορεί να ακούγεται οξύμωρο, δεδομένου ότι οι άνθρωποι που έχουν κατάθλιψη, βιώνουν μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση, που είναι πραγματική και πολύ σοβαρή. Το άτομο δεν κατάφερε –είτε γιατί δεν του επιτρεπόταν, είτε γιατί βίωσε τραυματικές καταστάσεις που ήταν δύσκολο να διαχειριστεί– να επεξεργαστεί τις απώλειες στη ζωή του και έτσι «μονώθηκε» συναισθηματικά.
Μην μπορώντας να βιώσει θλίψη, απέκλεισε κι άλλα συναισθήματα και τελικά βίωσε το κενό. Τα αισθήματα κενού που αισθάνεται ο καταθλιπτικός άνθρωπος τον οδηγούν ώστε να εναποθέσει την επίλυση όλων των προβλημάτων του στους άλλους, κάτι που τον οδηγεί στο να βιώνει συνεχείς ματαιώσεις κι ενισχύει την αίσθηση του κενού. Ο άνθρωπος που αισθάνεται «νεκρωμένος» συναισθηματικά, καταλήγει να παραιτείται από τη ζωή. Συμπερασματικά αναφέρουμε ότι η θλίψη είναι μια υγιής συναισθηματική κατάσταση, ενώ η κατάθλιψη αποτελεί σοβαρή κι αρκετά συχνή, ψυχική διαταραχή, που μπορεί όμως να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με την κατάλληλη θεραπεία.
Ως κατάθλιψη, λοιπόν, περιγράφεται ένα σύνολο ψυχολογικών συμπτωμάτων, παθολογικών συμπεριφορών μειωμένης λειτουργικότητας, που μπορεί να οφείλονται σε οργανικούς, κοινωνικούς, γενετικούς και ψυχολογικούς παράγοντες. Είναι μία διαταραχή που επηρεάζει τη διάθεση, τις σκέψεις και συνήθως συνοδεύεται από σωματικές ενοχλήσεις. Επηρεάζει τις διατροφικές συνήθειες του ανθρώπου, τον ύπνο του, τον τρόπο που βλέπει τον εαυτό του και τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται κι αντιλαμβάνεται. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που έχει περιγραφεί από τους αρχαίους χρόνους και φαίνεται να υπάρχει σχεδόν σε κάθε κοινωνία. Επιστημονικές μελέτες, μάλιστα, υποδεικνύουν ότι ένα παρόμοιο σύνδρομο με αυτό της ανθρώπινης κατάθλιψης υπάρχει και στο ζωικό βασίλειο.
Σε όλες τις κοινωνίες υπάρχουν μηχανισμοί και θεσμοί που επιτρέπουν την έκφραση της θλίψης και προσπαθούν να εξομαλύνουν την καταθλιπτική αντίδραση. Ο κυριότερος από αυτούς αφορά το πένθος. Όπου υπάρχουν σαφείς λόγοι για τη δυστυχία ενός ανθρώπου η καταθλιπτική διάθεση είναι παρούσα σαν φυσικό γεγονός, εάν όμως η κατάθλιψη συνεχιστεί για δυσανάλογο χρονικό διάστημα από την πάροδο του γεγονότος, τότε θεωρείται σοβαρή και οδηγεί σε μείωση της λειτουργικότητας του ατόμου σε πολλούς τομείς της ζωής του.
Ο Φρόιντ από την ψυχαναλυτική του εμπειρία με καταθλιπτικούς ασθενείς, πίστευε ότι η θλίψη μετατρέπεται σε κατάθλιψη όταν το αίσθημα της στέρησης μεταβάλλεται σε αμφιθυμία για το πρόσωπο της απώλειας. Κατά τον Φρόυντ, όταν κάποιος βιώνει θλίψη νιώθει ότι μικραίνει ο κόσμος, ενώ αντίθετα εκείνος που πάσχει από κατάθλιψη νιώθει να μικραίνει το ίδιο του το Εγώ.
Οι διακρίσεις μεταξύ της διάρκειας της κατάθλιψης, τις συνθήκες κάτω από τις οποίες προκύπτει, και ορισμένα άλλα χαρακτηριστικά κατατάσσουν την κατάθλιψη σε διαφορετικούς τύπους. Οι τρεις κύριοι τύποι είναι: διπολική διαταραχή, μείζον καταθλιπτική διαταραχή – κλινική κατάθλιψη και επίμονη καταθλιπτική διαταραχή.
Σύμφωνα με τον Φρόιντ, τα συνειδητά και ασυνείδητα μέρη του νου μπορεί να συγκρουστούν μεταξύ τους δημιουργώντας ένα φαινόμενο που ονομάζεται κατάθλιψη, δηλαδή μια κατάσταση όπου χάνεται η επίγνωση κάποιων προβληματικών κινήτρων ή επιθυμιών που προκαλούν αρνητική επιρροή.
Από την πλευρά της ψυχοδυναμικής υπάρχει η άποψη που βασίζεται στην αρχή της απώλειας. Θεωρείται ότι η κατάθλιψη δεν προκαλείται μόνο ως αντίδραση στην απώλεια ενός αγαπημένου αλλά μπορεί να είναι και αποτέλεσμα μιας συμβολικής απώλειας. Έτσι ακόμα και η απόρριψη ενός ραντεβού θα μπορούσε να προκαλέσει καταθλιπτικό επεισόδιο επειδή χάνεται κάτι, ακόμα και αν ποτέ δεν το κατείχαμε.
Για τον Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ η κατάθλιψη αντιμετωπίζεται κάτω από ένα εντελώς διαφορετικό πρίσμα. Για τον Ελβετό ψυχολόγο η κατάθλιψη είναι ένας αγγελιαφόρος, ένας άγγελος που παλεύεις μαζί του μέχρι να σου αποκαλύψει τη μυστική του ευλογία. Στην Γιουγκιανή ψυχολογία η κατάθλιψη συνδέεται με την καταπίεση. Από αυτή την οπτική γωνία υπάρχει μια κρυφή τάση προς την κατάθλιψη που μας εξαναγκάζει να απωθήσουμε και να καταπιέσουμε ψυχικά περιεχόμενα. Κάτι τέτοιο δεν είναι τιμωρία, αλλά μάλλον συνέπεια της αποκοπής μας από την ανθρώπινη, ενστικτώδη πλευρά του εαυτού μας.
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι στη δυτική εσωτερική παράδοση υπάρχει ένα συνειδησιακό στάδιο ανάπτυξης κατά το οποίο ο αναζητητής περιπίπτει σε απόλυτο σκοτάδι και τυλίγεται σε σύννεφα απογοήτευσης και απελπισίας. Με λίγα λόγια, εάν το ορίζαμε με ψυχολογικούς όρους, πρόκειται για ένα είδος κατάθλιψης. Αυτό το στάδιο είναι γνωστό στην εσωτερική φιλοσοφία, ως «Η Σκοτεινή Νύχτα της Ψυχής» και λέγεται πως πρόκειται για το στάδιο εκείνο μέσα από το οποίο προσεγγίζονται τα βαθύτερα περιεχόμενα της Ψυχής.
Μάλιστα εξ αιτίας της δυναμικής του σηματοδοτεί και την έναρξη της εξελικτικής διαδικασίας στη σπείρα της ζωής. Θεωρείται πως τότε ο αναζητητής λειτουργεί όπως ο σπόρος που έχει φυτευτεί στα σκοτάδια της γης απ’ όπου και αρχίζει την ανάβαση μέχρι να ξεπροβάλλει στο άπλετο φως του Ήλιου. Υπό αυτή την έννοια, η κατάθλιψη δεν είναι απλώς μία διαταραχή, αλλά αντιπροσωπεύει μια συνειδησιακή κατάσταση, η οποία εν τέλει σηματοδοτεί εξελικτικές ζυμώσεις.
Αιτίες της Κατάθλιψης
Η εμφάνιση της κατάθλιψης οφείλεται σε μια σειρά από αιτίες που σχετίζονται με τη φυσική, τη συναισθηματική και τη νοητική ανθρώπινη υπόσταση. Η επιστημονική άποψη συνδέει την κατάθλιψη με κάποιο πρόβλημα που παρουσιάζεται στους νευροδιαβιβαστές ή από την παραγωγή κάποιας χημικής ουσίας η οποία προκαλείται μέσα από συγκεκριμένη διέγερση του εγκεφάλου ή ακόμη, εξαιτίας κάποιας ενδοκρινικής διαταραχής που σχετίζεται με τον θυρεοειδή, τα επινεφρίδια ή τους σεξουαλικούς αδένες.
Σύμφωνα με τον Φρόιντ, η καταθλιπτική κατάσταση εκφράζει την δυσκολία να συμφιλιώσουμε τις απαιτήσεις μας για απόλαυση, με τις αντίστοιχες απαιτήσεις των ιδεωδών των άλλων (γονείς, σχολείο, επιχείρηση, κοινωνία) ακόμη κι από την αίσθηση η οποία προκαλείται από ένα συναίσθημα εγκατάλειψης.
Για τους ψυχολόγους στη βάση κάθε κατάθλιψης υπάρχει ή υπήρξε μια απώλεια που δεν επεξεργάστηκε, δεν αφομοιώθηκε και δεν ξεπεράστηκε επαρκώς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα απώλειας είναι η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Πρόκειται για μια περίοδο θλίψης η οποία πρέπει να βιώνεται σαν μια κανονική, φυσιολογική στιγμή. Δηλαδή, μετά από ένα χρονικό διάστημα που το πένθος της απώλειας φέρνει θλίψη και περισυλλογή, το άτομο φυσιολογικά επανέρχεται σταδιακά σε μια ισορροπημένη κατάσταση. Στην περίπτωση που το πένθος διαρκεί και δεν επέρχεται κάποια προσαρμογή, τότε είναι δυνατόν να κάνει την εμφάνισή της κάποια μορφή κατάθλιψης.
Μία ακόμα βασική αιτία που μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη, όπως η ψυχολογική-κοινωνική έρευνα έχει διαπιστώσει, βρίσκεται στις τραυματικές εμπειρίες που δημιουργούνται στα πρώτα χρόνια της ζωής και παραμένουν ανεξίτηλες καθώς καθιστούν τα άτομα που τις βίωσαν πιο επιρρεπή να περιπέσουν σε κατάθλιψη στο μέλλον.
Ακόμα θα πρέπει να υπογραμμίσουμε το ρόλο του άγχους που συνδέεται με τις συνθήκες της σύγχρονης ζωής (ρυθμός, δουλειά, δέσμευση, ανεργία, αναταραχή, αδιέξοδα). Η κοινωνική πίεση και οι απαιτήσεις της πυροδοτούν το άγχος και την κατάθλιψη. Οι άνθρωποι εξαντλούνται από την προσπάθειά τους να συμμορφωθούν με τα ιδεώδη που τους επιβάλλουν οι υψηλές προσδοκίες των κοινωνικών δομών ή της επιβίωσης, καθώς και από το γεγονός ότι δεν υπάρχει ελπίδα ώστε να τους ανακουφίσει έστω και μελλοντικά.
Άλλες αιτίες για κατάθλιψη προέρχονται από το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας, τη σχέση μας μαζί του αλλά και με τους άλλους, και πώς λειτουργούμε σε αυτά μέσω της αυτοεπίκρισης και της αυτολύπησης.
Είναι μια από τις συνήθεις διαστρεβλώσεις της διανοητικής λειτουργίας του σύγχρονου ανθρώπου η αυτοεπίκριση, η τάση απαξίωσης και διαρκούς επίκρισης του εαυτού. Φυσικά, μία τέτοια στάση δεν είναι δύσκολο να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Αυτή η λαθεμένη συνήθεια να εναντιωνόμαστε τόσο για τις πράξεις μας όσο και με το σύνολο του εαυτού μας, είναι ένα είδος αυτοχειρίας. Πολλές φορές ένα τέτοιο λάθος γίνεται όταν κανείς προσπαθεί να αναλύσει τον εαυτό του και να ανακαλύψει τα εσωτερικά του περιεχόμενα και τον τρόπο δράσης του.
Αυτή η διαδικασία, η οποία θα μπορούσε να είναι ιδιαιτέρως ωφέλιμη οδηγώντας μας σε συνειδησιακή ανάπτυξη, καταλήγει πολλές φορές σε μια καταθλιπτική κατάσταση όπου επιτίθεται κανείς στον ίδιο του τον εαυτό και τον αποδομεί δίχως διάκριση. Έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε εδώ πως σε τέτοια παγίδα πέφτουν εύκολα άνθρωποι που είναι υπερόπτες.
Με έναν παρόμοιο τρόπο θα λέγαμε ότι δρουν και τα αισθήματα αυτολύπησης, που μπορούν να λειτουργήσουν το ίδιο συντριπτικά όσο και οι ενοχές. Το να νιώθει κανείς οίκτο για τον εαυτό του, για όσα ανεπανόρθωτα έχουν συμβεί στη ζωή του, είναι μία από τις σοβαρότερες ψευδαισθήσεις που μπορεί να χτίσει κάποιος. Η θυμαπάτη θεμελιώνεται στο γεγονός ότι, χάνεται η διάκριση ανάμεσα σε αυτό που είναι θλιβερό και σε εκείνο που είναι τραγικό και ανεπανόρθωτο. Οι θλιβερές καταστάσεις της ζωής προκαλούν αισθήματα στενοχώριας κι απογοήτευσης, αλλά συχνά χωρίς παρενέργειες και δεν διαρκούν πολύ. Μα όταν κάποιος θεωρεί πως του έτυχε μια καταστροφή ή βιώνει πραγματικά μια καταστροφή, δεν είναι σε θέση να αντιδράσει ήρεμα και ισορροπημένα.
Τα πρόσωπα της κατάθλιψης
Τα πρόσωπα της κατάθλιψης είναι πολλά και γεννούν μια πληθώρα υποθέσεων πράγμα που σημαίνει ότι είναι δύσκολο να διερευνηθεί στο σύνολό της. Μπορούμε, ωστόσο, να παραθέσουμε κάποια θεμελιώδη συμπτώματα που βοηθούν κάποιον να αντιληφθεί την ύπαρξη ή όχι της οποιασδήποτε διαταραχής ταυτότητας. Μερικές φορές, τα συμπτώματα, προβάλλουν αιφνιδιαστικά, χωρίς προφανή λόγο κι αιτία.
Η έκφραση «είμαι σε κατάθλιψη» «πέφτω σε κατάθλιψη» δηλώνει ένα είδος αναπόφευκτης δέσμευσης, μια επιτακτική μεταστροφή, η οποία σηματοδοτεί ένα «πριν» κι ένα «μετά»: τίποτα δεν είναι πια όπως πριν. Βουλιάζει στη θλίψη. Είναι τυλιγμένος στο σκοτάδι και δεν μπορεί να διακρίνει σημεία αναφοράς. Όπου κι αν στραφεί οδηγείται σε αδιέξοδα, ενώ τον διαπερνά η αίσθηση ότι κάτι χάνεται μέσα του.
Ο πόνος είναι τρομερός, είναι αδιευκρίνιστος και φαινομενικά αήττητος, τον αρπάζει στερώντας του την ενέργεια να τον αντιμετωπίσει. Ένα βουνό, το βουνό της ζωής, πέφτει πάνω στους ώμους του, καταπιέζοντάς τον όλο και πιο αμείλικτα, σφίγγοντας το μυαλό, την ανάσα, την καρδιά, το στομάχι. Η λάμψη στη ματιά χάνεται, ο χρόνος βαραίνει στους ώμους του, ενώ η ζωή του ολόκληρη μοιάζει να επιβραδύνεται.
Το γέλιο δεν έρχεται εύκολα, οι δραστηριότητες που συνήθως τον γέμιζαν χαρά, ξαφνικά σταματούν να τον ικανοποιούν. Η μνήμη και η ικανότητα της συγκέντρωσης αδρανεί. Οι επιδόσεις στη δουλειά μειώνονται, σταδιακά επέρχεται απώλεια ζωτικότητας, ένα διαρκές βύθισμα στην αδράνεια και στο απόλυτο τίποτε-κενό, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν αυτοκτονικές τάσεις. Ακολουθεί η απόσυρση από κοινωνικές εκδηλώσεις κι άλλες ψυχαγωγικές δραστηριότητες καθώς χάνεται όλο και περισσότερο η αυτοπεποίθησή του.
Ο άνθρωπος γίνεται απόμακρος κι αποκομμένος από όλα κι όλους, ενώ επικρατεί μια υπερευαισθησία που οδηγεί εύκολα σε κλάματα. Δεν αποκλείονται και φοβερές εκρήξεις θυμού που δεν δικαιολογούνται απ’ οποιαδήποτε αφορμή. Κυριαρχεί η γκρίνια, η ενόχληση και η επιθετικότητα, ενώ το προσωπικό άγχος μεταδίδεται ολόγυρα στο περιβάλλον μολύνοντάς το. Μπορεί ακόμη να εκδηλωθεί πικρία και ζήλεια. Πικρία γιατί η ζωή στράβωσε, για τις χαμένες ευκαιρίες και ζήλεια γιατί οι άλλοι έχουν εύκολη, καλύτερη ζωή και δεν υποφέρουν το ίδιο. Επικρατούν αισθήματα ματαιότητας, ακύρωσης κι έντονου θυμού. Υπάρχει αδυναμία έκφρασης αγάπης, στοργής ή τρυφερότητας, εκδηλώνοντας έναν άκαμπτο με αδυναμία κατανόησης απαιτητικό χαρακτήρα.
Σε όλες αυτές τις εκδηλώσεις ο φόβος διαποτίζει τη ζωή του καταθλιπτικού ατόμου κι υπονομεύει την αυτοπεποίθησή του ακόμα και για την πιο ασήμαντη απόφαση. Άλλοτε ο φόβος εμφανίζεται ωμός και στυγνός, ενώ άλλοτε μεταμφιέζεται σε κάποιου είδους ενοχή. Σε ορισμένες περιπτώσεις δεν αποκλείεται και η εμφάνιση κρίσεων πανικού. Εμφανίζονται ξαφνικά και συνοδεύονται από αίσθημα τρόμου, απώλειας ελέγχου, νοητικό βασανισμό και από τον φόβο του θανάτου.
Ο εσωτερικός μηχανισμός ασθενεί και αδυνατεί να βοηθήσει στην διάκριση ανάμεσα στην εσωτερική κατάσταση και την εξωτερική πραγματικότητα. Μπορεί να υπάρχει κάποιου είδους αντίληψης, του τι πρέπει να γίνει, αλλά χάνεται η δυνατότητα της δράσης προς αυτήν την κατεύθυνση.
Είναι χρήσιμο να θυμόμαστε πως η κατάθλιψη διατηρείται μέσα του από μια αλυσιδωτή αντίδραση που διαρκώς ανακυκλώνεται. Παρότι δεν φταίει που βιώνει αυτή την επαναλαμβανόμενη θλίψη, αρχίζει να νιώθει άσχημα και πριν καλά-καλά το καταλάβει, έχουμε βυθιστεί σε έναν φαύλο κύκλο από τον οποίο είναι δύσκολο να βγει. Πολλές φορές, όσο πιο πολύ προσπαθεί να διώξει το συναίσθημα της κατάθλιψης, τόσο πιο πολύ βυθίζεται σ’ αυτό.
Κατηγορεί τον εαυτό του που νιώθει έτσι και σκέφτεται ότι πρέπει να αισθάνεται διαφορετικά. Αντιδρά λοιπόν στη θλίψη του με τρόπο αυστηρό, ίσως εχθρικό και με αυτό τον τρόπο την διατηρεί. Για αυτό, δεν έχει νόημα να παλεύει με τη θλίψη μέσα του, σαν να ήταν ο χειρότερος εχθρός του. Η αποδοχή και η κατανόηση είναι το πρώτο βήμα προς την απελευθέρωση. Αν ο άνθρωπος μέσω της σύγκρουσης ασθενεί, ίσως το να μιλήσει στον εαυτό του με συμπόνια, κατανόηση κι αγάπη οδηγηθεί σε αρμονία κι ισορροπία και επιτρέψει στο φως να θεραπεύσει την ύπαρξή του.
Θεραπευτικές Προσεγγίσεις
Η αντιμετώπιση της κατάθλιψης στην Δύση γίνεται -λανθασμένα- μέσω φαρμάκων, των αποκαλούμενων αντικαταθλιπτικών, που δεν θεραπεύουν ούτε την ασθένεια ούτε τον ασθενή. Μάλιστα υπάρχουν ορισμένα τεστ προσωπικότητας όπως αποκαλούνται τα οποία βοηθούν τους γιατρούς να καταλάβουν αν κάποιος πάσχει από κατάθλιψη. Ομάδες αυτογνωσίας κι αυτοθεραπείας, ατομικής, ομαδικής μπορούν να επαναφέρουν σε μεγάλο βαθμό έναν καταθλιπτικό και να τον θεραπεύσουν. Μέσα από αυτές τις μεθόδους επιχειρείται η ίαση, μια και η κατάθλιψη, επίσης λανθασμένα, θεωρείται «ψυχική ασθένεια» ενώ δεν έχει καμία σχέση με την ψυχή, γιατί η ψυχή δεν νοσεί ποτέ.
Παρότι τα φάρμακα συμβάλουν στην αποδυνάμωση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων, δεν μπορούν να αλλάξουν τα γεγονότα, τις σκέψεις ή τις συμπεριφορές που είναι προβληματικές ή στενοχωρούν. Η αυτοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει ώστε να αρχίσει η διερεύνηση και η επίλυση καταστάσεων, σκέψεων ή συμπεριφορών που προβληματίζουν, αγχώνουν κι οδηγούν σε αδιέξοδο.
Από την πλευρά της η ψυχοδυναμική θεώρηση (φροϋδικά κι άλλα συναφή ρεύματα) για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης πρεσβεύει ότι το σημαντικό βήμα για την υπέρβασή της, είναι η επιτυχής επίλυση των συγκρούσεων που αναπτύσσονται μέσα στο άτομο -τόσο από αιτίες που σχετίζονται με την παιδική ηλικία, όσο και από εκείνες που απωθούνται στη σημερινή πραγματικότητα- προκειμένου έτσι να ξεπεραστεί η υφιστάμενη καταπίεση και να επιτευχθεί η διανοητική υγεία.
Η θεωρία του Κ. Γκ. Γιουνγκ στρέφεται μάλλον προς μια πιο πνευματική προσέγγιση της κατάθλιψης. Ο ίδιος ο Γιουνγκ κάνει χρήση της ιδέας φωτός-σκοταδιού, παρέχοντας ένα δικό του μοτίβο θεραπείας. «Όταν το σκοτάδι μεγαλώνει και γίνεται πυκνότερο, θα διεισδύσω στο πυκνότερο σημείο του και δεν θα ησυχάσω μέχρι να εμφανιστεί μέσα στον πόνο ένα φως». Με αυτά τα λόγια αναφέρεται στην προσπάθεια κατανόησης της κατάθλιψης και πιο πέρα συνεχίζει: «Θα πάλευα με τον σκοτεινό άγγελο ώσπου να εξαρθρωθεί το ισχίο μου. Γιατί αυτός είναι το φως και το γαλάζιο του ουρανού που το κρατάει από μένα». Αργότερα, πάλι δήλωνε ότι, «δεν αποκτά συνείδηση κάποιος με το να φαντάζεται τα στοιχεία του φωτός, αλλά κάνοντας συνειδητό το σκοτάδι».
Θεωρούσε ότι αυτή η γνωριμία με το σκοτάδι, τις αδυναμίες, την βλακεία, την ανθρώπινη φύση είναι παραδόξως θεραπευτική γιατί απελευθερώνει από το αδύνατο έργο της τελειότητας κι επιτρέπει να βαδίσεις στην καθημερινή δραστηριότητα της ζωής και της αγάπης.
Πέρα όμως από τις κλασσικές “θεραπείες” τα τελευταία χρόνια οι ειδικοί έχουν στρέψει το ενδιαφέρον τους σε κάποιες εναλλακτικές θεραπείες και τεχνικές. Για μια μερίδα εναλλακτικών θεραπευτών η κατάθλιψη δεν γίνεται αποδεκτή με τη στενή έννοια της ασθένειας. Αντιμετωπίζεται σαν ένα στάδιο της ζωής που κάποιες συγκεκριμένες συνθήκες δημιούργησαν κι επομένως είναι μια εμπειρία, η οποία, όσο κι αν είναι επώδυνη στο τέλος θα ξεπεραστεί. Στην πλειοψηφία τους οι εναλλακτικές προτάσεις έχουν να κάνουν με προϊόντα της φύσης, τεχνικές και θεραπείες από την Ανατολή με στόχο τη σχέση υγιούς σώματος, νου και πνεύματος.
Αυτές οι εναλλακτικές θεραπευτικές μπορούν να ανακουφίσουν περισσότερο από την παραδοσιακή Δυτική φαρμακευτική αγωγή. Ήδη, πολλές τέτοιες θεραπευτικές έχουν γίνει αποδεκτές και αποτελούν μέρος της σύγχρονης ιατρικής πρακτικής. Οι εναλλακτικές μέθοδοι που παρέχουν κάποιες μορφές χαλάρωσης κι ανακούφισης από το στρες, μπορούν να έχουν θέση στην θεραπεία, την προαγωγή της γενικής υγείας και της καλής διάθεσης του ασθενή. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ως παραδείγματα τον βελονισμό, την καθοδηγούμενη νοερή απεικόνιση (ή οπτικοποίηση – imagery) την χειροπρακτική, την γιόγκα, την βιοανάδραση (biofeedback) την ομοιοπαθητική, την αρωματοθεραπεία, την θεραπεία με βότανα και το μασάζ με έλαια.
Ο ερευνητής Χιουγκ Μακ Φέρσον (Hugh MacPherson), του πανεπιστημίου του York στη Βρετανία, δήλωσε ότι άνθρωποι που πάσχουν από κατάθλιψη, που έχουν δοκιμάσει διάφορα φάρμακα, και που δεν έχουν ακόμη τη βελτίωση που επιθυμούν, θα πρέπει να δοκιμάσουν τον διαλογισμό, τον βελονισμό ή τη συμβουλευτική που ερευνητικά τους έχουν δώσει καταπληκτικά αποτελέσματα και ποσοστά επιτυχίας.
Ο Έντουαρντ Μπαχ (Edward Bach), παθολόγος-βακτηριολόγος θέλοντας να θεραπεύσει τον ασθενή κι όχι την ασθένεια, ασχολήθηκε με τα ανθοϊάματα θεραπεύοντας συναισθηματικούς και νοητικούς κόμπους που δρουν δυσαρμονικά μέσα στον άνθρωπο. Πίστευε πως όσο υπάρχει αρμονία μεταξύ Διανόησης και Σώματος, βιώνουμε χαρά, ειρήνη, υγεία κι ευτυχία. Όταν πάψει να υφίσταται αυτή η αρμονική σχέση συνεργασίας μεταξύ διανόησης και προσωπικότητας τότε έχουμε δυσαρμονία, ασθένεια και δυστυχία.
Πίστευε πως μπορούμε να ανυψώσουμε τους κραδασμούς μας και να ανοίξουμε τα κανάλια μας για την υποδοχή του Ανώτερου Εαυτού, να πλημμυρίσουμε με φως διώχνοντας την αιτία του κακού. Όπως το φως του Ήλιου διώχνει το σκοτάδι, έτσι και τα ιάματα Μπαχ απομακρύνουν τις αντιστάσεις-άμυνες της προσωπικότητας και μας βοηθούν στο να υπακούμε τις εντολές της Ψυχής. Αλλάζοντας τον λαθεμένο τρόπο σκέψης και δράσης στην ζωή, καλλιεργώντας τις θετικές ιδιότητες που λείπουν από το χαρακτήρα, η ειρήνη και η αρμονία στον νου μπορεί να αποκατασταθεί ώστε η δύναμη και η υγεία να επιστρέψουν ξανά στο σώμα.
Η χρήση του διαλογισμού και της αυτογνωσίας οδηγούν σε σημαντικό επίπεδο βελτίωσης της εστίασης, της διανοητικής κι αιθερικής διαύγειας, της προσοχής και της ηρεμίας αλλά και της ευτυχίας. Σε έρευνα στο Massachusetts General Hospital (Γενικό Νοσοκομείου της Μασσαχουσέτης) εξετάστηκαν ακτινογραφίες εγκεφάλου 16 ατόμων που συμμετείχαν σε σεμινάρια διαλογισμού 8 εβδομάδων, πριν και μετά το σεμινάριο. Τα ευρήματα έδειξαν ότι μετά το σεμινάριο τμήματα του εγκεφάλου που σχετίζονται με την αυτοσυνειδησία και τη συμπόνια «μεγάλωσαν» ενώ συρρικνώθηκαν εκείνα που σχετίζονται με το στρες. Γενικότερα ο διαλογισμός κάνει την ζωή καλύτερη (προσοχή -ο διαλογισμός κι όχι η προσευχή). Αναφέρεται ότι μετά τον διαλογισμό βιώνουμε αισθήματα χαλάρωσης και πληρότητας καθώς και υψηλής ενσυναίσθησης και η έρευνα έδειξε ότι ο εγκέφαλος προγραμματίζεται να αυξάνει τα επίπεδα ευτυχίας.
Ο Στέφεν Χόκινγκ (Stephen Hawking) από την πλευρά του, μετέφερε ένα συγκινητικό μήνυμα σε όσους υποφέρουν από κατάθλιψη, κάνοντας μια σχεδόν ποιητική σύγκριση μεταξύ της κατάθλιψης και μιας μαύρης τρύπας. Ανεξάρτητα από το πόσο σκοτεινά μοιάζουν, μπορεί κανείς να διαφύγει κι από τα δύο. Αναφέρει σε μια διάλεξή του «Το μήνυμα αυτής της διάλεξης είναι ότι οι μαύρες τρύπες δεν είναι τόσο μαύρες όσο φαίνονται. Δεν είναι οι αιώνιες φυλακές που κάποτε νομίζαμε ότι ήταν. Μπορεί κάτι να διαφύγει από μια μαύρη τρύπα κι από την εξωτερική της πλευρά -πιθανώς- και σε ένα άλλο σύμπαν. Οπότε αν κάποιος νιώθει ότι βρίσκεται σε μια μαύρη τρύπα, να μην τα παρατήσει. Πάντα υπάρχει διέξοδος».
Στις αρχαιότερες κοινωνίες, όπου επικρατούσε έντονα η δεισιδαιμονία, καταστάσεις όπως η κατάθλιψη αντιμετωπίζονταν με εξορκισμούς, τελετές κάθαρσης κι αφορισμού, στοχεύοντας με αυτούς τους τρόπους να επηρεάσουν θετικά τον διανοητικό κόσμο του ατόμου στο οποίο εφαρμόζονταν. Παρά το γεγονός ότι σήμερα δύσκολα θα συναντήσουμε τέτοιες μεθόδους θεραπευτικής προσέγγισης, τουλάχιστον στην Δύση, συμβαίνει να χρησιμοποιούνται ευρέως εναλλακτικοί τρόποι δράσης κατά της κατάθλιψης οι οποίες συνδέονται με αρχετυπικές ιδέες που είναι ριζωμένες στο συλλογικό ασυνείδητο της ανθρωπότητας.
Το Ερεβοκτόνο Φως Διαλύει τα Σκοτάδια
Η αρχετυπική ιδέα της αέναης μάχης ανάμεσα στο Φως και το Σκοτάδι χρησιμοποιείται πολύ συχνά για να διεγείρει συνειδησιακά άτομα που βρίσκονται σε φάση κατάθλιψης. Πρόκειται για δύο Κοσμικές Αρχές που επιδρούν βαθύτατα τόσο στις δυτικές όσο και στις ανατολικές φιλοσοφικές παραδόσεις.
Η ώθηση σε δράση υπέρ του Φωτός δημιουργεί κάποιου είδους συνειδησιακής αφύπνισης και βοηθά την ενδυνάμωση του ατόμου, το οποίο μπορεί να θέσει στόχους υψηλότερους, πέρα και πάνω από τον προσωπικό εαυτό, ανοίγοντας δρόμους υπέρβασης του ατομικού σκότους χαράσσοντας την ίδια στιγμή φωτεινά μονοπάτια.
Λέγεται ότι μια τέτοια διαδικασία, η οποία ξεκινά από τα ανώτερα επίπεδα της ύπαρξης ως σπέρμα ανώτερης επίτευξης, ακολουθεί μια πορεία εκδήλωσης προς όλες τις ατομικές όψεις. Δηλαδή, η συμμετοχή στον υπέρτατο σκοπό της ανώτερης ολοκλήρωσης, ανοίγει αυτόματα κανάλια φωτός που διαποτίζουν το νου και τα συναισθήματα, ενώ είναι σε θέση να επηρεάσουν ακόμη και τους νευροδιαβιβαστές στον φυσικό φορέα, επιφέροντας έτσι ένα είδος αναγέννησης κι επαναπροσδιορισμού ολόκληρης της ζωής. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι σαν να διοχετεύεται ένα ρεύμα από την εσωτερική φλόγα του ανθρώπου και να διαπερνά κάθε φορέα του και κάθε κύτταρό του, αναζωογονώντας τον και εξυψώνοντάς τον συνειδησιακά.
Κάτω από το πρίσμα της εσωτερικής εξέλιξης, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η κατάθλιψη είναι συχνά μια πολύτιμη φάση στο εξελικτικό ταξίδι της ζωής ενός ανθρώπου. Είναι μια κρίσιμη συγκυρία κατά την οποία η αναζήτηση των ανώτερων περιεχομένων είναι δυνατόν να οδηγήσει σε επανεκτίμηση των προτεραιοτήτων, των κατευθύνσεων, των σχέσεων, της ίδιας της εικόνας που έχουμε για τον εαυτό μας, των χαρισμάτων, της ενότητας, του σκοπού της ζωής, στο σύνολο των αξιών που εμπεριέχουμε και καλούμαστε να εκφράσουμε.
Μπορούμε κατά κάποιο τρόπο να ισχυριστούμε ότι η διανόηση αναγκάζεται να ταξιδέψει στα βάθη, κατά τα πρότυπα ενός μυθολογικού ταξιδιού, στον Άδη, στον τόπο όπου είναι θαμμένα τα περιεχόμενα του ασυνείδητου, προκειμένου να αποκτήσει γνώση ολόκληρης της ύπαρξης και να επιστρέψει ανακτώντας όλα τα χαμένα της τμήματα με πλήρη επίγνωση.
Με την κατανόηση της κατάθλιψης κάτω από μια τέτοια εσωτερική προοπτική, αποκωδικοποιούμε μια παγκόσμια, μια αρχετυπική ανθρώπινη εμπειρία, που σχετίζεται με την αέναη αναζήτηση και την ολοκλήρωση της ύπαρξης μέσα από την ένωση όλων των στοιχείων που την απαρτίζουν.
Πολλές φορές όνειρα και μύθοι περιέχουν το μοτίβο της αναζήτησης του χαμένου θησαυρού, που θα μπορούσε συμβολικά να σχετίζεται με την διανοητική υγεία, η οποία απαγάγεται, χάνεται ή παγιδεύεται στα βάθη του ασυνειδήτου, που ο ήρωας πρέπει να ανακτήσει προκειμένου να επέλθει η σύνθεση, η ωρίμανση και τέλος η ανοδική ολοκλήρωση.
Ζούμε σε μια εποχή όπου οφείλουμε πλέον να αντιληφθούμε ότι ο πολιτισμός μας δεν έχει ανάγκη από μια ευτυχία που προϋποθέτει την εξάλειψη του πόνου. Υπάρχει ανάγκη να νιώσουμε ότι η ατομική και πολιτισμική εξισορρόπηση είναι συνάρτηση της ενοποίησης των ανθρώπων. Χρειάζεται ολοένα και περισσότεροι ολοκληρωμένοι συνειδητοποιημένοι άνθρωποι να αγκαλιάζονται στο χορό της ζωής και να βιώνουν με πληρότητα τόσο την ανθρώπινη όσο και την αιθερική τους όψη. Με εφόδια την αγάπη, το θάρρος, την συμπαράσταση, την αμοιβαιότητα και τον σεβασμό προς την αξία της ζωής, η ομορφιά της βαδίζεται με αρμονία, ευδαιμονία και χαρά.
Ας θυμόμαστε ότι η αληθινή ευτυχία δεν αποκλείει τη θλίψη, αλλά την αγκαλιάζει, την κατανοεί και την οδηγεί στη σύνθεση της προσωπικής ολοκλήρωσης και της δημιουργικής προσφοράς. Η κατάθλιψη δεν είναι ποτέ το τέλος της ιστορίας. Υπάρχει πάντοτε μια αναγέννηση στο τέλος του ταξιδιού, μα μονάχα για τον ταξιδιώτη πολεμιστή.
