Η κλινική εμπειρία και η έρευνα δείχνουν ότι, ενώ οι γυναίκες τείνουν να νιώθουν ντροπή για θέματα που σχετίζονται με την εξωτερική εμφάνιση - και εξαιτίας της νιώθουν αποτυχία στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, οι άνδρες νιώθουν συνήθως ντροπή για θέματα σχετικά με ιην απόδοσή τους στη δουλειά και τη σεξουαλική τους ζωή. Αυτή η διάφορά των δύο φύλων, ακόμα και στις καλύτερες σχέσεις., δημιουργεί συγκρούσεις. Στην καθημερινή ζωή οι άνδρες έχουν πολλές "ευκαιρίες" να νιώσουν ντροπή για την απόδοσή τους. Κάποιος άνδρας έχει μια δουλειά χωρίς μέλλον, κάποιος άλλος ίσως να έχει ένα πολύ επικριτικό αφεντικό, κάποιος τρίτος βγάζει λιγότερα χρήματα απ' τους φίλους του, κι ένας τέταρτος ίσως να υποφέρει από μια κρίση ανεπάρκειας. Και μια δύσκολη μέρα στη δουλειά, μπορεί να προκαλέσει συναισθήματα ντροπής.
Όταν εκείνος γυρίζει σπίτι, μετά από μια δύσκολη μέρα στη δουλειά, και τα παιχνίδια είναι σκορπισμένα σ' όλο το σπίτι, το τραπέζι είναι μισοστρωμένο, η γυναίκα του είχε κι αυτή μια δύσκολη μέρα, όλα αυτά του δίνουν την ευκαιρία να κατακρίνει την απόδοση κάποιου άλλου - και μ' αυτό τον τρόπο να ξεφορτωθεί τη δική του ντροπή. Παρόμοια, ο άνδρας με το επικριτικό αφεντικό, μπορεί να ξεφορτωθεί το δικό του συναίσθημα ντροπής, "προτείνοντάς" στη φίλη του όταν βγουν έξω, να χτενίσει διαφορετικά τα μαλλιά της, ή "ρωτώντας" γιατί δεν φοράει τα σκουλαρίκια που της αγόρασε.
Δυστυχώς, η γυναίκα, σε τέτοιου είδους καταστάσεις, είναι έτοιμη ν' αποδεχτεί την προβολή του άνδρα. Ούτως ή άλλως έχει την τάση να νιώθει ντροπή για την εμφάνισή της, και να νιώθει ότι αποτυγχάνει στις σχέσεις, κάτι που ο άνδρας το αντιλαμβάνεται και το εκμεταλλεύεται. Όμως, αυτή είναι απλά η αρχή του καυγά. Παρόλο που η γυναίκα νιώθει ντροπή και λέει μέσα της, "Ναι, δεν είμαι και τόσο ελκυστική", θυμώνει με τον άνδρα που την έκανε να νιώθει έτσι. Έτσι λοιπόν, είτε αντεπιτίθεται είτε αποτραβιέται και σιωπά.
Είναι φανερό στον άνδρα ότι κάπου έχει κάνει λάθος. Αλλά δεν έχει συνείδηση ότι το κίνητρο της συμπεριφοράς του προέρχεται απ' τη ντροπή που νιώθει για κάτι άλλο - έτσι, το μόνο που κάνει είναι να επιμένει ότι δεν είχε πρόθεση να την επικρίνει. Η γυναίκα δεν τον πιστεύει και νιώθει πικραμένη που εκείνος δεν το παραδέχεται, αποκαλώντας τον αναίσθητο. Ο άνδρας νιώθει απειλημένος και εκδικείται λέγοντας της ότι είναι πολύ ευαίσθητη και αμυντική. Κι έτσι οι συγκρούσεις κλιμακώνονται με επιθέσεις και αντεπιθέσεις, και φράσεις όπως: "Εσύ, πάντα...", "Κάνεις όπως ο/η...", και "Δεν έπρεπε να...", και δημιουργούνται νέες συγκρούσεις. Αλλά η ρίζα αυτών των συγκρούσεων είναι η δυσκολία του άνδρα ν' αντέξει το συναίσθημα της ντροπής και η υπερβολική ικανότητα της γυναίκας να αντέχει τη ντροπή.
Οι γυναίκες δεν είναι αβοήθητα θύματα. Θα ήταν πιο δίκαιο να πούμε όχι σε πολλά ζευγάρια, οι συγκρούσεις βασίζονται σ' αυτή τη δυναμική προβολής, όπου η γυναίκα προβάλλει στον άνδρα τα δικά της συναισθήματα ανεπάρκειας, δίνοντάς του το μήνυμα ότι δεν είναι άξιος.
Για πιο λόγο, οι γυναίκες και οι άνδρες νιώθουν ντροπή για διαφορετικά πράγματα; Είναι ξεκάθαρο ότι οι περισσότερες κουλτούρες ενισχύουν αυτή τη διαφορά, θέτοντας διαφορετικές προσδοκίες για το κάθε φύλο, σε σχέση με την απόδοση, την ελκυστικότητα, τις κοινωνικές σχέσεις. Αλλά γιατί συμβαίνει κάτι τέτοιο; Ενώ μια πλήρης συζήτηση είναι πέρα απ' τη σφαίρα αυτού του βιβλίου, θα ήθελα να αναφερθώ σε μια ενδιαφέρουσα θεωρία, που διηγείται ο ψυχίατρος Μάικλ Λούις, στο βιβλίο του για τη ντροπή. Σύμφωνα μ' αυτή την "κοινωνικοβιολογική" θεωρία, όλα προέρχονται απ' την εξελικτική και επιτακτική ανάγκη της τεκνοποίησης. Αν το συναίσθημα της ντροπής οδηγεί τους άνδρες ν' αποδίδουν καλύτερα, και τις γυναίκες να παραμένουν ελκυστικές, υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να έρθουν σε ερωτική επαφή και να τεκνοποιήσουν.
Είναι πιθανό, πολλές απ' τις παρατηρήσεις μου για τους άνδρες να εξηγούνται σύμφωνα μ' αυτές τις κοινωνικοβιολογικές θεωρίες. Είναι επίσης δυνατόν, αυτές οι θεωρίες να αλλάζουν τώρα, καθώς μιλάμε. Για παράδειγμα, μ' αυτή τη συνεχή ανάπτυξη του ανθρώπινου εγκεφαλικού φλοιού -το μέρος του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για την ανώτερη σκέψη- και μ' αυτές τις συνεχόμενες τεχνολογικές επαναστάσεις, το θεωρείτε απίθανο να μην είναι στο μέλλον τόσο σημαντικές οι διαφορές των δύο φύλων, όπως το μέγεθος και η δύναμη και, τελικά, αυτή η διαδικασία να σβήσει και τις ψυχολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών; Νομίζω ότι μπορεί κάτι τέτοιο να συμβεί, αλλά ίσως χρειαστεί να περάσουν μερικά δισεκατομμύρια χρόνια.
Αλλά ας γυρίσουμε πίσω στο παρόν, κι ας κοιτάξουμε αυτές τις διαφορές μεταξύ των δύο φύλων μέσα απ' το πρίσμα της ανδρικής ευαισθησίας. Αν το θέσουμε απλά, οι άνδρες ντρέπονται όταν νιώθουν αδύναμοι, ευαίσθητοι, ή αναποτελεσματικοί. Όπως είπαμε, προσπαθούν ν' αποφύγουν αυτή την ευαισθησία τους βάζοντας κάποιον άλλο να τη νιώθει, αντί γι αυτούς. Αλλά αυτή η τεχνική τους δεν περιορίζεται μόνο στις διαπροσωπικές σχέσεις. Κάτι παρόμοιο κάνουν και στον εργασιακό τομέα - και πολλές φορές οι συνέπειες είναι καταστροφικές.
Το να αμύνεται κάποιος για ν' αποφύγει τη θέση αδυναμίας (πραγματική, ή όχι), είναι η καρδιά της διαδικασίας που χαρακτηρίζει πολλές παγκόσμιες συγκρούσεις. Νιώθω πιο αδύναμος απ' το γείτονά μου, κι ανησυχώ - γι' αυτό πρέπει να προστατευθώ αγοράζοντας όπλα. Ο γείτονάς μου αρχίζει ν' απειλείται απ' τα όπλα μου, και έχει τώρα ανάγκη να αγοράσει πιο πολλά. Αυτό φυσικά, αποδεικνύει ότι καλά έκανα και ανησυχούσα, κι έτσι, για να μη βρίσκομαι σε αδύναμη και αμυντική θέση, εξασκώ το πλεονέκτημα της πρώτης επίθεσης - και ξεκινάει ο πόλεμος.
Αυτή είναι και η δυναμική των διαζυγίων όταν οι σύζυγοι έχουν αντίθετα συμφέροντα. Συχνά οι δικηγόροι -έχοντας την επιθυμία να προεττατέψουν τα νομικά συμφέροντα του πελάτη τους- προτείνουν κάποιες μονομερείς μανούβρες, όπου η άλλη πλευρά θα πρέπει να ανιαποκριθεί με ευγένεια. Και σ' αυτή την περίπτωση, είναι πιθανό να ξεετπάσει ο πόλεμος.
Αυτή η δυναμική δεν σχετίζεται άμεσα με το συναίσθημα της ντροπής. Αλλά τονίζει την αμυντική πλευρά αυτού του συναισθήματος στους άνδρες. Ενώ η ντροπή είναι από μόνη της ένα επίπονο συναίσθημα, συγχρόνως είναι και μια ασπίδα, μια άμυνα απέναντι στα συναισθήματα της αδυναμίας. Έτσι, λειτουργεί σαν ένα σινιάλο, σαν υπενθύμιση ότι δεν πρέπει να νιώθουμε αδύναμοι. Αν και συχνά φαίνεται σαν προσβολή, είναι ουσιαστικά μια άμυνα.
