Η Αθήνα πνευματική πρωτεύουσα
Τις επιθέσεις εναντίον της παιδευτικής τον προσπάθειας ο Ισοκράτης τις συνδέει στο λόγο του Περὶ ἀντιδόσεως με τις συκοφαντίες των ανταγωνιστών του στον χώρο της φιλοσοφίας αλλά και των δημαγωγών. Οι τελευταίοι παρωθούν τους νέους να ασχολούνται μόνο με άκοπα και ανώφελα έργα (συγκεντρώσεις, διασκεδάσεις κτλ.) και να παραμελούν την ουσιαστική τους μόρφωση. Η παιδεία (μέρος της οποίας είναι και η ρητορική) ήταν όμως αυτή που ανέδειξε την Αθήνα και συνέβαλε στο μεγαλείο της. Αυτός είναι και ο λόγος που η πόλη θαυμάζεται από τους ξένους. Τώρα όμως που η Αθήνα έχει γεμίσει από συκοφάντες και δημαγωγούς η ανάπτυξη της πραγματικής παιδείας είναι αδύνατη. Οι Αθηναίοι ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνούν τη σημασία της για την πόλη. Η υπόμνηση αυτή του Ισοκράτη φαίνεται ότι ήταν ιδιαίτερα επίκαιρη κατά τη χρονική αυτή περίοδο. Η πολιτική υπεράσπιση της παιδείας πρέπει να ήταν στα χρόνια εκείνα ύστερα από την κατάρρευση της Β᾽ Αθηναϊκής Συμμαχίας μάλλον αναγκαία. Οι δημαγωγοί, που είχαν καταστεί από τον Ισοκράτη και τους ομόφρονές του υπεύθυνοι για τη συμφορά που συνέβη στην Αθήνα, πέρασαν στην αντεπίθεση. Η ριζοσπαστικότερη κατεύθυνση της δημοκρατικής παράταξης έπαιρνε όλο και περισσότερο μια εχθρική προς την παιδεία στάση, σε τέτοιο βαθμό, ώστε να είναι ορατή στον καθένα η σύνδεση μόρφωσης και πολιτικής κριτικής.
Περὶ ἀντιδόσεως § 299-305
[299] οἶμαι δ᾽ ὑμᾶς οὐκ ἀγνοεῖν ὅτι τῶν Ἑλλήνων οἱ μὲν δυσκόλως πρὸς ὑμᾶς ἔχουσιν, οἱ δ᾽ ὡς οἷόν τε μάλιστα φιλοῦσι καὶ τὰς ἐλπίδας τῆς σωτηρίας ἐν ὑμῖν ἔχουσιν. ‘καί φασιν οἱ μὲν τοιοῦτοι μόνην εἶναι ταύτην πόλιν, τὰς δ᾽ ἄλλας κώμας, καὶ δικαίως ἂν αὐτὴν ἄστυ τῆς Ἑλλάδος προσαγορεύεσθαι καὶ διὰ τὸ μέγεθος καὶ διὰ τὰς εὐπορίας τὰς ἐνθένδε τοῖς ἄλλοις γιγνομένας καὶ μάλιστα διὰ τὸν τρόπον τῶν ἐνοικούντων· [300] οὐδένας γὰρ εἶναι πραοτέρους οὐδὲ κοινοτέρους, οὐδ᾽ οἷς οἰκειότερον ἄν τις τὸν ἅπαντα βίον συνδιατρίψειεν. οὕτω δὲ μεγάλαις χρῶνται ταῖς ὑπερβολαῖς, ὥστ᾽ οὐδὲ τοῦτ᾽ ὀκνοῦσι λέγειν, ὡς ἥδιον ἂν ὑπ᾽ ἀνδρὸς Ἀθηναίου ζημιωθεῖεν ἢ διὰ τῆς ἑτέρων ὠμότητος εὖ πάθοιεν. Οἱ δὲ ταῦτα μὲν διασύρουσιν, διεξιόντες δὲ τὰς τῶν συκοφαντῶν πικρότητας καὶ κακοπραγίας ὅλης τῆς πόλεως ὡς ἀμίκτου καὶ χαλεπῆς οὔσης κατηγοροῦσιν. [301] ἔστιν οὖν δικαστῶν νοῦν ἐχόντων τοὺς μὲν τῶν τοιούτων λόγων αἰτίους γιγνομένους ἀποκτείνειν ὡς μεγάλην αἰσχύνην τῇ πόλει περιποιοῦντας, τοὺς δὲ τῶν ἐπαίνων τῶν λεγομένων περὶ αὐτῆς μέρος τι συμβαλλομένους τιμᾶν μᾶλλον ἢ τοὺς ἀθλητὰς τοὺς ἐν τοῖς στεφανίταις ἀγῶσιν νικῶντας· [302] πολὺ γὰρ καλλίω δόξαν ἐκείνων κτώμενοι τῇ πόλει τυγχάνουσι καὶ μᾶλλον ἁρμόττουσαν. περὶ μὲν γὰρ τὴν τῶν σωμάτων ἀγωνίαν πολλοὺς τοὺς ἀμφισβητοῦντας ἔχομεν, περὶ δὲ τὴν παιδείαν ἅπαντες ἂν ἡμᾶς πρωτεύειν προκρίνειαν. χρὴ δὲ τοὺς καὶ μικρὰ λογίζεσθαι δυναμένους τοὺς ἐν τοῖς τοιούτοις τῶν ἔργων διαφέροντας, ἐν οἷς ἡ πόλις εὐδοκιμεῖ, τιμῶντας φαίνεσθαι, καὶ μὴ φθονερῶς ἔχειν, μηδ᾽ ἐναντία τοῖς ἄλλοις Ἕλλησιν γιγνώσκειν περὶ αὐτῶν. [303] ὧν ὑμῖν οὐδὲν πώποτ᾽ ἐμέλησεν, ἀλλὰ τοσοῦτον διημαρτήκατε τοῦ συμφέροντος, ὥσθ᾽ ἥδιον ἔχετε, δι᾽ οὓς ἀκούετε κακῶς ἢ δι᾽ οὓς ἐπαινεῖσθε, καὶ δημοτικωτέρους εἶναι νομίζετε τοὺς τοῦ μισεῖσθαι τὴν πόλιν ὑπὸ πολλῶν αἰτίους ὄντας ἢ τοὺς ἅπαντας, οἷς πεπλησιάκασιν, εὖ διακεῖσθαι πρὸς αὐτὴν πεποιηκότας. [304] ἢν οὖν σωφρονῆτε, τῆς μὲν ταραχῆς παύσεσθε ταύτης, οὐχ οὕτω δ᾽ ὥσπερ νῦν οἱ μὲν τραχέως, οἱ δ᾽ ὀλιγώρως διακείσεσθε πρὸς τὴν φιλοσοφίαν, ἀλλ᾽ ὑπολαβόντες κάλλιστον εἶναι καὶ σπουδαιότατον τῶν ἐπιτηδευμάτων τὴν τῆς ψυχῆς ἐπιμέλειαν, προτρέψετε τῶν νεωτέρων τοὺς βίον ἱκανὸν κεκτημένους καὶ σχολὴν ἄγειν δυναμένους ἐπὶ τὴν παιδείαν καὶ τὴν ἄσκησιν τὴν τοιαύτην, [305] καὶ τοὺς μὲν πονεῖν ἐθέλοντας καὶ παρασκευάζειν σφᾶς αὐτοὺς χρησίμους τῇ πόλει περὶ πολλοῦ ποιήσεσθε, τοὺς δὲ καταβεβλημένως ζῶντας καὶ μηδενὸς ἄλλου φροντίζοντας, πλὴν ὅπως ἀσελγῶς ἀπολαύσονται τῶν καταλειφθέντων, τούτους δὲ μισήσετε καὶ προδότας νομιεῖτε καὶ τῆς πόλεως καὶ τῆς τῶν προγόνων δόξης· μόλις γάρ, ἢν οὕτως ὑμᾶς αἴσθωνται πρὸς ἑκατέρους αὐτῶν διακειμένους, ἐθελήσουσιν οἱ νεώτεροι καταφρονήσαντες τῆς ῥᾳθυμίας προσέχειν σφίσιν αὐτοῖς καὶ τῇ φιλοσοφίᾳ τὸν νοῦν.
***
[299] Δεν αγνοείτε πιστεύω ότι άλλοι Έλληνες διάκεινται δυσμενώς απέναντί σας, ενώ άλλοι τρέφουν για σας αισθήματα βαθιάς αφοσίωσης και στηρίζουν επάνω σας τις ελπίδες τους για σωτηρία. Οι τελευταίοι λένε ότι μόνον η Αθήνα είναι πόλη, ενώ οι άλλες κώμες, και ότι θα ήταν δίκαιο να ονομαστεί πρωτεύουσα της Ελλάδας, λόγω και της έκτασής της και των πόρων και της βοήθειας που προσφέρει στους άλλους ανθρώπους, και, κυρίως λόγω του χαρακτήρα των κατοίκων της. [300] Γιατί δεν υπάρχουν πουθενά αλλού άνθρωποι ηπιότεροι, κοινωνικότεροι και καταλληλότεροι για να περάσει κανείς μαζί τους όλη του τη ζωή. Και τόσο υπερβολικοί γίνονται μερικές φορές [οι άνθρωποι αυτοί], ώστε δεν διστάζουν να λένε ότι θα προτιμούσαν να ζημιωθούν από Αθηναίο, παρά να ωφεληθούν από την ωμότητα των άλλων ανθρώπων. Οι άλλοι όμως [οι Έλληνες που διάκεινται δυσμενώς απέναντι στους Αθηναίους], διασύρουν αυτά και, παραθέτοντας τα πικρόχολα σχόλια και τις άδικες κρίσεις των συκοφαντών, κατηγορούν όλη την πόλη αποκαλώντας την ακοινώνητη και σκληρή. [301] Είναι καθήκον των σωφρόνων δικαστών να καταδικάζουν σε θάνατο τους ανθρώπους που γίνονται αιτία να λέγονται τέτοια, γιατί ντροπιάζουν πολύ την πόλη, και να ανταμείβουν εκείνους που συμβάλλουν στον εγκωμιασμό της, τιμώντας τους περισσότερο απ᾽ ό,τι τους αθλητές που νικούν στους αγώνες και τους στεφανώνουν, [302] γιατί προσφέρουν στην πόλη δόξα μεγαλύτερη και αντάξιά της. Αν στους αθλητικούς αγώνες έχουμε πολλούς αντιπάλους, στις παιδαγωγικές μεθόδους όλοι θα μπορούσαν να αναγνωρίσουν ότι κατέχουμε την πρώτη θέση. Επίσης, όποιοι διαθέτουν απλώς λίγη λογική, πρέπει να εκτιμούν τους ανθρώπους που διαπρέπουν στα έργα, τα οποία προσδίδουν τιμή στην πόλη μας και όχι να τους φθονούν και να έχουν γι᾽ αυτούς αντίθετη άποψη απ᾽ ό,τι οι άλλοι Έλληνες. [303] Εσείς όμως, δεν ενδιαφερθήκατε ποτέ για όλα αυτά, αλλά παραβλέψατε τόσο πολύ το συμφέρον σας, ώστε δείχνετε μεγαλύτερη εύνοια για τους ανθρώπους που σας δυσφημούν, παρά για εκείνους που σας επαινούν, και θεωρείτε ότι εκείνοι που επισύρουν εναντίον της πόλης μας το μίσος πολλών ανθρώπων αγαπούν περισσότερο τη δημοκρατία απ᾽ ό,τι εκείνοι που κάνουν όσους συναντούν να τρέφουν φιλικά αισθήματα για την πόλη. [304] Αν λοιπόν είστε συνετοί, θα σταματήσετε αυτήν την αναστάτωση και δεν θα διάκεισθε όπως τώρα, άλλοι μεν εχθρικά προς τη φιλοσοφία και άλλοι με αδιαφορία. Αν πεισθείτε ότι η καλλιέργεια της ψυχής αποτελεί την ωραιότερη και σπουδαιότερη ενασχόληση, θα προτρέψετε τους νέους που διαθέτουν αρκετή περιουσία και τα μέσα να ζουν άνετα, να στραφούν προς αυτές τις σπουδές και ασκήσεις [305] και θα δείξετε τη συμπάθεια σας σε εκείνους που θα θελήσουν να κουραστούν και να γίνουν χρήσιμοι στην πόλη, ενώ εκείνους που ζουν κατά τρόπο χυδαίο, χωρίς να ενδιαφέρονται για τίποτα άλλο, εκτός από το να απολαύσουν κατά τρόπο σκανδαλώδη την περιουσία που έχουν κληρονομήσει, τούτους θα τους μισήσετε και θα τους θεωρήσετε προδότες και της πατρίδας τους και της δόξας των προγόνων. Γιατί βλέποντάς σας οι νέοι να έχετε αυτά τα αισθήματα απέναντι στους μεν και τους δε, θα θελήσουν περιφρονώντας τη ραθυμία να ενδιαφερθούν και για τον εαυτό τους και για τη φιλοσοφία.
Περὶ ἀντιδόσεως § 299-305
[299] οἶμαι δ᾽ ὑμᾶς οὐκ ἀγνοεῖν ὅτι τῶν Ἑλλήνων οἱ μὲν δυσκόλως πρὸς ὑμᾶς ἔχουσιν, οἱ δ᾽ ὡς οἷόν τε μάλιστα φιλοῦσι καὶ τὰς ἐλπίδας τῆς σωτηρίας ἐν ὑμῖν ἔχουσιν. ‘καί φασιν οἱ μὲν τοιοῦτοι μόνην εἶναι ταύτην πόλιν, τὰς δ᾽ ἄλλας κώμας, καὶ δικαίως ἂν αὐτὴν ἄστυ τῆς Ἑλλάδος προσαγορεύεσθαι καὶ διὰ τὸ μέγεθος καὶ διὰ τὰς εὐπορίας τὰς ἐνθένδε τοῖς ἄλλοις γιγνομένας καὶ μάλιστα διὰ τὸν τρόπον τῶν ἐνοικούντων· [300] οὐδένας γὰρ εἶναι πραοτέρους οὐδὲ κοινοτέρους, οὐδ᾽ οἷς οἰκειότερον ἄν τις τὸν ἅπαντα βίον συνδιατρίψειεν. οὕτω δὲ μεγάλαις χρῶνται ταῖς ὑπερβολαῖς, ὥστ᾽ οὐδὲ τοῦτ᾽ ὀκνοῦσι λέγειν, ὡς ἥδιον ἂν ὑπ᾽ ἀνδρὸς Ἀθηναίου ζημιωθεῖεν ἢ διὰ τῆς ἑτέρων ὠμότητος εὖ πάθοιεν. Οἱ δὲ ταῦτα μὲν διασύρουσιν, διεξιόντες δὲ τὰς τῶν συκοφαντῶν πικρότητας καὶ κακοπραγίας ὅλης τῆς πόλεως ὡς ἀμίκτου καὶ χαλεπῆς οὔσης κατηγοροῦσιν. [301] ἔστιν οὖν δικαστῶν νοῦν ἐχόντων τοὺς μὲν τῶν τοιούτων λόγων αἰτίους γιγνομένους ἀποκτείνειν ὡς μεγάλην αἰσχύνην τῇ πόλει περιποιοῦντας, τοὺς δὲ τῶν ἐπαίνων τῶν λεγομένων περὶ αὐτῆς μέρος τι συμβαλλομένους τιμᾶν μᾶλλον ἢ τοὺς ἀθλητὰς τοὺς ἐν τοῖς στεφανίταις ἀγῶσιν νικῶντας· [302] πολὺ γὰρ καλλίω δόξαν ἐκείνων κτώμενοι τῇ πόλει τυγχάνουσι καὶ μᾶλλον ἁρμόττουσαν. περὶ μὲν γὰρ τὴν τῶν σωμάτων ἀγωνίαν πολλοὺς τοὺς ἀμφισβητοῦντας ἔχομεν, περὶ δὲ τὴν παιδείαν ἅπαντες ἂν ἡμᾶς πρωτεύειν προκρίνειαν. χρὴ δὲ τοὺς καὶ μικρὰ λογίζεσθαι δυναμένους τοὺς ἐν τοῖς τοιούτοις τῶν ἔργων διαφέροντας, ἐν οἷς ἡ πόλις εὐδοκιμεῖ, τιμῶντας φαίνεσθαι, καὶ μὴ φθονερῶς ἔχειν, μηδ᾽ ἐναντία τοῖς ἄλλοις Ἕλλησιν γιγνώσκειν περὶ αὐτῶν. [303] ὧν ὑμῖν οὐδὲν πώποτ᾽ ἐμέλησεν, ἀλλὰ τοσοῦτον διημαρτήκατε τοῦ συμφέροντος, ὥσθ᾽ ἥδιον ἔχετε, δι᾽ οὓς ἀκούετε κακῶς ἢ δι᾽ οὓς ἐπαινεῖσθε, καὶ δημοτικωτέρους εἶναι νομίζετε τοὺς τοῦ μισεῖσθαι τὴν πόλιν ὑπὸ πολλῶν αἰτίους ὄντας ἢ τοὺς ἅπαντας, οἷς πεπλησιάκασιν, εὖ διακεῖσθαι πρὸς αὐτὴν πεποιηκότας. [304] ἢν οὖν σωφρονῆτε, τῆς μὲν ταραχῆς παύσεσθε ταύτης, οὐχ οὕτω δ᾽ ὥσπερ νῦν οἱ μὲν τραχέως, οἱ δ᾽ ὀλιγώρως διακείσεσθε πρὸς τὴν φιλοσοφίαν, ἀλλ᾽ ὑπολαβόντες κάλλιστον εἶναι καὶ σπουδαιότατον τῶν ἐπιτηδευμάτων τὴν τῆς ψυχῆς ἐπιμέλειαν, προτρέψετε τῶν νεωτέρων τοὺς βίον ἱκανὸν κεκτημένους καὶ σχολὴν ἄγειν δυναμένους ἐπὶ τὴν παιδείαν καὶ τὴν ἄσκησιν τὴν τοιαύτην, [305] καὶ τοὺς μὲν πονεῖν ἐθέλοντας καὶ παρασκευάζειν σφᾶς αὐτοὺς χρησίμους τῇ πόλει περὶ πολλοῦ ποιήσεσθε, τοὺς δὲ καταβεβλημένως ζῶντας καὶ μηδενὸς ἄλλου φροντίζοντας, πλὴν ὅπως ἀσελγῶς ἀπολαύσονται τῶν καταλειφθέντων, τούτους δὲ μισήσετε καὶ προδότας νομιεῖτε καὶ τῆς πόλεως καὶ τῆς τῶν προγόνων δόξης· μόλις γάρ, ἢν οὕτως ὑμᾶς αἴσθωνται πρὸς ἑκατέρους αὐτῶν διακειμένους, ἐθελήσουσιν οἱ νεώτεροι καταφρονήσαντες τῆς ῥᾳθυμίας προσέχειν σφίσιν αὐτοῖς καὶ τῇ φιλοσοφίᾳ τὸν νοῦν.
***
[299] Δεν αγνοείτε πιστεύω ότι άλλοι Έλληνες διάκεινται δυσμενώς απέναντί σας, ενώ άλλοι τρέφουν για σας αισθήματα βαθιάς αφοσίωσης και στηρίζουν επάνω σας τις ελπίδες τους για σωτηρία. Οι τελευταίοι λένε ότι μόνον η Αθήνα είναι πόλη, ενώ οι άλλες κώμες, και ότι θα ήταν δίκαιο να ονομαστεί πρωτεύουσα της Ελλάδας, λόγω και της έκτασής της και των πόρων και της βοήθειας που προσφέρει στους άλλους ανθρώπους, και, κυρίως λόγω του χαρακτήρα των κατοίκων της. [300] Γιατί δεν υπάρχουν πουθενά αλλού άνθρωποι ηπιότεροι, κοινωνικότεροι και καταλληλότεροι για να περάσει κανείς μαζί τους όλη του τη ζωή. Και τόσο υπερβολικοί γίνονται μερικές φορές [οι άνθρωποι αυτοί], ώστε δεν διστάζουν να λένε ότι θα προτιμούσαν να ζημιωθούν από Αθηναίο, παρά να ωφεληθούν από την ωμότητα των άλλων ανθρώπων. Οι άλλοι όμως [οι Έλληνες που διάκεινται δυσμενώς απέναντι στους Αθηναίους], διασύρουν αυτά και, παραθέτοντας τα πικρόχολα σχόλια και τις άδικες κρίσεις των συκοφαντών, κατηγορούν όλη την πόλη αποκαλώντας την ακοινώνητη και σκληρή. [301] Είναι καθήκον των σωφρόνων δικαστών να καταδικάζουν σε θάνατο τους ανθρώπους που γίνονται αιτία να λέγονται τέτοια, γιατί ντροπιάζουν πολύ την πόλη, και να ανταμείβουν εκείνους που συμβάλλουν στον εγκωμιασμό της, τιμώντας τους περισσότερο απ᾽ ό,τι τους αθλητές που νικούν στους αγώνες και τους στεφανώνουν, [302] γιατί προσφέρουν στην πόλη δόξα μεγαλύτερη και αντάξιά της. Αν στους αθλητικούς αγώνες έχουμε πολλούς αντιπάλους, στις παιδαγωγικές μεθόδους όλοι θα μπορούσαν να αναγνωρίσουν ότι κατέχουμε την πρώτη θέση. Επίσης, όποιοι διαθέτουν απλώς λίγη λογική, πρέπει να εκτιμούν τους ανθρώπους που διαπρέπουν στα έργα, τα οποία προσδίδουν τιμή στην πόλη μας και όχι να τους φθονούν και να έχουν γι᾽ αυτούς αντίθετη άποψη απ᾽ ό,τι οι άλλοι Έλληνες. [303] Εσείς όμως, δεν ενδιαφερθήκατε ποτέ για όλα αυτά, αλλά παραβλέψατε τόσο πολύ το συμφέρον σας, ώστε δείχνετε μεγαλύτερη εύνοια για τους ανθρώπους που σας δυσφημούν, παρά για εκείνους που σας επαινούν, και θεωρείτε ότι εκείνοι που επισύρουν εναντίον της πόλης μας το μίσος πολλών ανθρώπων αγαπούν περισσότερο τη δημοκρατία απ᾽ ό,τι εκείνοι που κάνουν όσους συναντούν να τρέφουν φιλικά αισθήματα για την πόλη. [304] Αν λοιπόν είστε συνετοί, θα σταματήσετε αυτήν την αναστάτωση και δεν θα διάκεισθε όπως τώρα, άλλοι μεν εχθρικά προς τη φιλοσοφία και άλλοι με αδιαφορία. Αν πεισθείτε ότι η καλλιέργεια της ψυχής αποτελεί την ωραιότερη και σπουδαιότερη ενασχόληση, θα προτρέψετε τους νέους που διαθέτουν αρκετή περιουσία και τα μέσα να ζουν άνετα, να στραφούν προς αυτές τις σπουδές και ασκήσεις [305] και θα δείξετε τη συμπάθεια σας σε εκείνους που θα θελήσουν να κουραστούν και να γίνουν χρήσιμοι στην πόλη, ενώ εκείνους που ζουν κατά τρόπο χυδαίο, χωρίς να ενδιαφέρονται για τίποτα άλλο, εκτός από το να απολαύσουν κατά τρόπο σκανδαλώδη την περιουσία που έχουν κληρονομήσει, τούτους θα τους μισήσετε και θα τους θεωρήσετε προδότες και της πατρίδας τους και της δόξας των προγόνων. Γιατί βλέποντάς σας οι νέοι να έχετε αυτά τα αισθήματα απέναντι στους μεν και τους δε, θα θελήσουν περιφρονώντας τη ραθυμία να ενδιαφερθούν και για τον εαυτό τους και για τη φιλοσοφία.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου