Να καταλάβουμε την εποχή μας

Ο κόπος που καταβάλλουμε για να καταλάβουμε την εποχή μας, δηλαδή αυτό που συμβαίνει και μας συμβαίνει, γίνεται όλο και περισσότερο μια υποχρέωση, μια πρόκληση που δεν μπορούμε πλέον να αποφύγουμε. Δεν αναφέρομαι σ’ εκείνους που προσπαθούν να ξεπεράσουν αυτή την υποχρέωση με την αδιαφορία ή την αγάπη για την ήσυχη ζωή τους κι ούτε σ’ εκείνους που θα ήθελαν να καταλάβουν, αλλά δεν καταφέρνουν να βγουν απ’ το καβούκι τους και να απελευθερωθούν από τις απολιθωμένες ιδέες τους και τις ανεδαφικές προκαταλήψεις τους.

Αυτό που θα πρέπει να αναζητήσουμε σήμερα είναι το κουράγιο να κοιτάξουμε στα μάτια την πραγματικότητα χωρίς φόβο ή πάθος, με τέτοιο τρόπο ώστε να διαφυλάξουμε την απαραίτητη διαύγεια για να ανακαλύψουμε γιατί τόσες αξίες καταρρέουν κι όλα μας φαίνονται ανώφελα, βάρβαρα, χωρίς ελπίδα.

Ενα πρώτο σημείο που χρειάζεται σκέψη και προσοχή, και σε πολλούς διαφεύγει, είναι η αστραπιαία «επιτάχυνση της ιστορίας». Ολοι γνωρίζουμε πόση διαφορά υπάρχει ανάμεσα στον πραγματικό και τον εγκεφαλικό χρόνο. Ολοι γνωρίζουμε πως ορισμένες μέρες ανούσιας απραγίας, υποχρεωτικής απομόνωσης, φυσικής κατάπτωσης, ίσως μας φαίνονται ατέλειωτες, ενώ οι μέρες γιορτής, διασκέδασης, ευχάριστης ανάγνωσης περνάνε σαν αστραπή.

Ολοι εξάλλου δημιουργούμε εντυπώσεις μόνο επιφανειακά αντιφατικές, όταν ανακαλύπτουμε τη γοργή φυγή των ίδιων ημερών που ζήσαμε σύμφωνα με επαναλαμβανόμενες συνήθειες, σ’ ένα πλήθος από βδομάδες και μέρες άχρωμες, έτσι ώστε να λέμε «πέρυσι» και να μας φαίνεται «χτες».

Ή, αντίθετα, ξαναφέρνοντας στον νου μας ένα σύντομο ταξίδι, τις φευγαλέες διακοπές του καλοκαιριού. Αυτές οι μετρημένες μέρες παρουσιάζονται γεμάτες έντονες εμπειρίες, πυκνές αισθήσεις και αναμνήσεις, που μοιάζει να ανήκουν σ’ έναν χρόνο έντονο κι ατέλειωτο, πλούσιο και ζωτικό.

Στην πραγματικότητα, η ροή των «πληροφοριών» που ο έξω κόσμος αδιάκοπα μας μεταδίδει έχει μια σταθερή συμπεριφορά και η ικανότητα αφομοίωσης απ’ τη μεριά μας είναι της τάξης των 50.000 bit ή μονάδων το δευτερόλεπτο τουλάχιστον. Πολλά από αυτά τα σήματα ή ερεθίσματα βάζουν σε κίνηση αυτόματα αντανακλαστικά και πολλά άλλα περνούν απαρατήρητα λόγω της αυτοάμυνας από τον βομβαρδισμό των άχρηστων επισημάνσεων, που δεν είναι άλλο από την επίλεκτη προσοχή και την άρνηση αποθήκευσης του περιττού μηνύματος.

Στις μέρες μας, η ροή των διαφορετικών, επαναλαμβανόμενων πληροφοριών, συχνά περίεργων ή συγκλονιστικών, αυξήθηκε κατακόρυφα μέσα από τα οπτικο-ακουστικά εργαλεία, από την εξαφάνιση του αναλφαβητισμού, από το ανακάτεμα παλιών κλειστών κοινωνικών ομάδων, από τις πολύμορφες συναντήσεις της φάμπρικας ή της πόλης.

Δυστυχώς, αυτή η πρόοδος πληρώνεται με έναν αποπροσανατολισμό που φτάνει στο ντελίριο ή στην απόγνωση. Ενας κόσμος φτωχός αλλά ισορροπημένος, απομακρυσμένος από τη γνώση αλλά αγκυροβολημένος στις απλές βεβαιότητες, βρίσκεται στη μέση της φουρτουνιασμένης θάλασσας, δίχως στίγμα ούτε πολικό αστέρα.

Εχει στην κατοχή του αναρίθμητες ειδήσεις αλλά κανένα πλαίσιο για να τις εντάξει, κανένα κριτικό βοήθημα για να τις αξιολογήσει, να τις συγκρίνει, να τις εκμεταλλευτεί οργανικά. Κατέχει την πληροφορία, αλλά δεν έχει ακόμη την κουλτούρα, την ικανότητα να σκεφτεί με προοπτική και να κοιτάξει μακριά.

Αποτέλεσμα είναι η συμπίεση της ιστορίας στο λεπτό έλασμα της επικαιρότητας, στις μόδες που αλλάζουν, στην απλοϊκότητα του να πιστεύεις ότι το τελευταίο σύνθημα που ακούστηκε είναι και μια αιώνια αλήθεια.

Δεν θα πρέπει, λοιπόν, να παραξενευόμαστε αν κάποιοι, κάποτε, τραυματισμένοι από τις ίδιες τις ειδήσεις, ανίκανοι να τις εξουσιάσουν, καταρρέοντας, πυροβολούν το πλήθος.