<Περσεφόνη του Ντάντε Γκαμπριέλ Ροσέτι, 1874
Τα φυτά στην αρχαιότητα, τη μυθολογία και την τέχνη
Ρόδι, ένα αρχέτυπο σύμβολο γονιμότητας και αναγέννησης
Η επιλογή μου αυτή σχετίζεται με το θέμα που θα μελετήσουμε, δηλαδή την αρπαγή της Περσεφόνης και αναλύοντας το βαθύτερο νόημα του μύθου αυτού, θα βγάλουμε κάποια συμπεράσματα.
Το ρόδι συνδέεται με το μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης, διότι, όταν ο Άδης άρπαξε την Περσεφόνη, της προσέφερε επτά σπόρους ροδιού για να την κρατήσει κοντά του. Βλέπουμε λοιπόν ότι το ρόδι είχε δυνατό συμβολισμό στα Ελευσίνια Μυστήρια. Μάλιστα οι Δημήτριοι ιερείς φορούσαν στεφάνια από κλαδιά ροδιάς κατά την διάρκεια των Μυστηρίων.
Η Ελληνική Μυθολογία μας δίνει ένα παλαιό μύθο και πιο απλοϊκό για την προέλευση της ροδιάς και τη σχέση της με τον Κάτω Κόσμο.
Ο Ωρίωνας, ένας από τους μεγαλύτερους και λαμπρότερους αστερισμούς, ήταν ένας πελώριος Γίγας, γιός της Γης και ονομαστός για την ομορφιά του. Ήταν καλός κυνηγός και σκότωνε με ένα χάλκινο ρόπαλο τα αγρίμια. Παντρεύτηκε την Σίδη, αλλά αυτή παινεύτηκε ότι είναι πιο όμορφη από την Ήρα και η θεά για να την τιμωρήσει την έστειλε στο Κάτω Κόσμο, όπου τη μεταμόρφωσε σε ροδιά, γιαυτό και το ρόδι συνδέεται με τη μνήμη των νεκρών.
Επανερχόμενοι στο μύθο της Περσεφόνης, επισημαίνουμε ότι ο ΄Αδης έδωσε στην Περσεφόνη επτά σπόρους ροδιού που συμβολίζουν την ενσάρκωση της ψυχής.
Ο συμβολισμός του αριθμού 7 τεκμηριώνεται πρώτα από τους Πυθαγόρειους, οι οποίοι ονομάζουν την επτάδα ως «το κατά νόον φως», δηλαδή όχι το αισθητό φως, αλλά το φως του νου. Έπειτα, από την Πλατωνική Θεολογία, που μας παραδίδει ο Πρόκλος (Ε 11.24-14-17), όπου αναφέρεται ότι κάτω από κάθε θεία νοερή ενάδα υπάρχουν επτά αντίστοιχες μονάδες σε οντικό επίπεδο.
Κατά συνέπεια, οι επτά σπόροι ροδιού που έδωσε ο ΄Αδης στην Περσεφόνη συμβολίζουν την επταδική απορροή της θείας τάξης στον αισθητό κόσμο.
Ως σύμβολο γονιμότητας, το ρόδι συνδέεται με το πρόσωπο της Ήρας, η οποία ήταν παράλληλα και προστάτιδα του γάμου. Στα Κορινθιακά, ο Παυσανίας περιγράφει το άγαλμα της Ήρας ως εξής: «η Θεά καθόταν σε θρόνο από ελεφαντόδοντο και χρυσό. Στο διάδημά της ήταν χαραγμένες οι Χάριτες και οι Ώρες, στο ένα της χέρι κρατάει το σκήπτρο και στο άλλο ένα ρόδι».
Κάποιος άλλος ελληνικός μύθος λέει ότι η πρώτη ροδιά φύτρωσε από το αίμα του Ζαγρέα Διονύσου και σε αυτόν θα αναγνωρίσουμε πάλι το σύμβολο της γονιμότητας και ενσάρκωσης της ψυχής. Σε άλλον δε μύθο θα δούμε ότι στην Κύπρο την πρώτη ροδιά φύτεψε η ίδια τη Θεά του έρωτα, η Αφροδίτη.
Το ρόδι ως σύμβολο της αναγέννησης βρίσκει την έκφρασή του στην Περσεφόνη και τα Ελευσίνια μυστήρια.
Κατά συνέπεια το ρόδι συμβολίζει και είναι άμεσα συνδεδεμένο από τη μια πλευρά με τη γονιμότητα που έχει σχέση με τη γέννηση, την ενσάρκωση της ψυχής, αλλά και από την άλλη πλευρά με την αναγέννηση, δηλαδή μετενσάρκωση, συνεπώς με τη μεταθανάτια πορεία της ψυχής.
Δεν είναι λοιπόν τυχαίο το γεγονός ότι η χρήση του ροδιού με αυτούς τους συμβολισμούς παρέμεινε έως σήμερα στην παράδοσή μας.
«Πολυσπόρια» ή «σπερνά» από την αρχαία Ελλαδα έως σήμερα κατά τη διάρκεια θρησκευτικών τελετών, σε γάμους, βαπτίσια, «κόλλυβα» στους θανάτους, όλα περιέχουν σπόρους ροδιού.
Κατά τα «Θεσμοφόρια», στην αρχαία Ελλάδα, οι γυναίκες έτρωγαν ρόδια για να είναι γόνιμες. Ως σύμβολο ευημερίας και τύχης συνηθίζεται έως και σήμερα να κρεμιέται στην εξώπορτα ή να σπάει την Πρωτοχρονιά στο κατώφλι του σπιτιού.
Η ιστορία της ροδιάς ξεκινά πολύ παλαιά, από τη Μεσοποταμία και θεωρείτο δώρο της θεάς της γονιμότητας Ιστάρ. Από εκεί, η καλλιέργειά της εξαπλώθηκε στη Μεσόγειο και λόγω της ιδιάζουσας μορφής του καρπού της και των ιδιοτήτων του, απετέλεσε αντικείμενο μελέτης όχι μόνο της ιαματικής τέχνης, αλλά και θρησκείας και φιλοσοφίας.
Στην αρχαία Αίγυπτο, έχουν βρεθεί ρόδια μέσα στις σαρκοφάγους μαζί με τους νεκρούς.
Πώς είναι όμως αυτό το ξεχωριστό φυτό ;
H βοτανική ονομασία της ροδιάς είναι Punica granatum – Punica : δηλαδή φέρει το όνομα της αρχαίας Φοινίκης στη βόρειο Aφρική, όπου κάποιοι Pωμαίοι στρατιώτες πρωτοείδαν τη ροδιά κατά τον πρώτο από τους τρεις Φοινικικούς πολέμους, τον 3ο αιώνα π.X. και granatum: που σημαίνει «κοκκώδες».
H ροδιά προσαρμόζεται εύκολα σε διαφορετικά εδάφη και είναι ανθεκτική σε πολύ σκληρές συνθήκες ζέστης, ξηρασίας και έλλειψης φροντίδας, γιαυτό και μπορεί να ζήσει πάνω από 200 χρόνια.
Η καλλιέργεια της ροδιάς ή ροιάς στην αρχαία Ελλάδα είναι παλαιότερη από αυτήν της αμυγδαλιάς και της βερικοκιάς.
Στην Οδύσσεια υπάρχει αναφορά στη ροδιά, λέγεται ότι καλλιεργείτο στους κήπους του βασιλέα Αλκίνοου. Ο Θεόφραστος επίσης την αναφέρει ως ροιά και ρόα.
Ο καρπός της, το ρόδι αποτελείται από τρία βασικά μέρη: τους σπόρους ή «επισπέρμιο», το χυμό και το φλοιό.
Κάθε μέρος έχει το δικό του βοτανολογικό και χημικό χαρακτήρα. Καθένα από αυτά, αλλά ακόμα και ο κορμός, η ρίζα, τα φύλλα και τα άνθη της ροδιάς, περιέχουν ιδιαίτερα και μοναδικά συστατικά ενδιαφέρουσες ιδιότητες, όταν χρησιμοποιείται σαν φάρμακο και για ανθρώπους και για ζώα.
Σαν φαρμακευτικό φυτό ήταν ήδη γνωστό από την αρχαιότητα και η φλούδα της χρησιμοποιείτο στη βυρσοδεψία και στην ιατρική.
Ο καρπός, καθώς έχει μεγάλη διάρκεια ζωής, ήταν χρήσιμος ακόμα και σαν πηγή νερού και τροφής για μακρινά ταξίδια. Από την αρχαιότητα, ο χυμός των σπόρων υποβαλλόταν σε επεξεργασία για τη δημιουργία ανθεκτικών βαφών και μελάνης, ενώ σήμερα ο χυμός χρησιμοποιείται ευρέως τόσο στη φαρμακευτική όσο και στην ποτοποιία.
Το ρόδι είναι πλούσιο σε βιταμίνες C, Α, Ε, σίδηρο, κάλιο και αντιοξειδωτικές φυτοχημικές ουσίες όπως οι πολυφαινόλες. Η συγκέντρωση των ευεργετικών αυτών ουσιών για τον άνθρωπο, είναι 3 φορές μεγαλύτερη από ό,τι στο κόκκινο κρασί και στο πράσινο τσάι. Περιέχει επίσης ψηλές ποσότητες φυτικών ινών, ενώ είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε θερμίδες.
Στον τομέα της τέχνης, όπως είναι φυσικό, το ρόδι δεν άφησε ασυγκίνητους καλλιτέχνες όπως ο Μποτιτσέλι ο οποίος μας έδωσε 2 πίνακες της Μαντόνας με ρόδι, η μια μάλιστα και με το θείο βρέφος, σαφές σύμβολο της ενσάρκωσης του θείου Λόγου
Το σύμβολο της ροδιάς υπάρχει επίσης στο Άσμα Ασμάτων, όπου η συνάντηση των εραστών γίνεται στον οπωρώνα των ροδιών.
Στην νεοελληνική ποίηση θα αναφέρουμε την τρελλή ροδιά του Οδ. Ελύτη για την οποία ο Ανδρέας Καραντώνης γράφει:
"Η τρελή ροδιά είναι το μυστικό ρεύμα της ζωής, που περνάει από τα στοιχεία και από τον άνθρωπο ταυτόχρονα και ανανεώνει και καρπίζει τα πάντα."
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου