Μέσα στον σκοτεινό Μεσαίωνα ένας μυστηριώδης φιλόσοφος ήξερε να ζει και να πεθάνει για τις ιδέες του. Γίνεται ξανά ένας φάρος που οδηγεί όσους αναζητούν την αλήθεια μπρος σ' ένα νέο μεσαίωνα που έρχεται γοργά καταπάνω μας.
Δεν πιστεύουμε ότι τα πανεπιστήμια είναι που κάνουνε τους φιλοσόφους. Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται φιλόσοφοι. Γιατί αν φιλόσοφος είναι αυτός που αναζητεί την αλήθεια, τότε όλοι είμαστε φιλόσοφοι, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Ακόμη και ένα μικρό παιδί, όταν κάνει βασικές ερωτήσεις στους γονείς του, κάνει χωρίς να το ξέρει, φιλοσοφία. Αναζητά την αλήθεια. Αν και δεν έχει βέβαια το φιλοσοφικό λεξιλόγιο. Και αυτό είναι που συνέβη στην ανθρωπότητα όταν μπήκε στον Μεσαίωνα. Αναφερόμαστε στον μεσαίωνα που επηρέασε τις δυτικές χώρες στην κοιλάδα της Μεσογείου.
Δεν είναι ότι με το γκρέμισμα του δυτικού πολιτισμού ο άνθρωπος έπαψε να είναι φιλόσοφος. Όχι, ο άνθρωπος έχασε απλώς το φιλοσοφικό λεξιλόγιο, για να μπορεί να έχει επαφή με την φιλοσοφία. Κάθε Μεσαίωνας, όπως και αυτός στον οποίο αναφερόμαστε, είναι ένας από τόσους που υπήρξαν στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Κάθε Μεσαίωνας χαρακτηρίζεται από μία πρώτη φάση η οποία είναι φάση χάους, όπου λείπουν νοητικές δομές για να μπορούν να εκφράζουν όλα αυτά που υπάρχουν μέσα στον Πολιτισμό και μέσα στον άνθρωπο. Αυτό συνέβη με τον Ελληνικό Πολιτισμό. Πολύ λίγα κομμάτια και αποσπάσματα από τον Πλάτωνα, τον Σενέκα είχαν μείνει απομονωμένα σε ορισμένα μέρη της Ευρώπης.
Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας γκρεμίστηκαν οι διάφορες αξίες θρησκευτικού, πολιτιστικού, ηθικού και πολιτικού χαρακτήρα. Άρχισαν να γίνονται εισβολές από την Ανατολή που διεισδύουν μέσα στα σύνορα και αρχίζουν να διαβρώνουν αυτό τον Δυτικό Πολιτισμό με την πτώση της Ρώμης.
Εξαιτίας ενός παράδοξου της Ιστορίας, οι Δυτικοί άνθρωποι, που βυθίζονται στο σκοτάδι, θα βρουν πολλά στοιχεία του παλιού Πολιτισμού, του Κλασσικού, στους γύρω λαούς, στις γύρω περιοχές του Αραβικού κόσμου που περιτριγυρίζουν την Ευρώπη. Γι' αυτό έχει μεγάλη σημασία κυρίως η πρώτη Σταυροφορία, η οποία θα δημιουργήσει ορισμένα φαινόμενα, όχι μόνο Φιλοσοφικού και Πολιτιστικού χαρακτήρα, αλλά και Εσωτερικού, όπως είναι η δημιουργία του Τάγματος των Ναϊτών και διαφόρων άλλων Ταγμάτων που μετά θα έχουν μεγάλη επίδραση στη Δύση.
Από εκεί ξεκινάει μια διαδικασία μεγάλων αλλαγών, που γίνονται ταυτόχρονα στη Δύση και στην Ανατολή. Αυτή την περίοδο μπορούμε να την τοποθετήσουμε ανάμεσα στον 10ο αιώνα, που αρχίζει αυτή η διαδικασία και τον 15ο αιώνα που πέφτει η Κων/πολη. Μερικοί σύγχρονοι Ιταλοί ιστοριογράφοι, πιστεύουν ότι κατά κάποιο τρόπο αυτός ο Μεσαίωνας δεν είχε καθολική εμβέλεια, γιατί μερικά Τάγματα, κυρίως Ισλαμικά Αραβικού τύπου είχαν κρατήσει μία πολύ υψηλή νοητική και πολιτιστική στάθμη. 'Οπως π.χ. στα πανεπιστήμια της Κόρντοδα, Τολέδο, Σαλαμάγκα και επίσης στο Βυζάντιο, στην Κωνσταντινούπολη, είχε συνεχιστεί κατά κάποιο τρόπο χωρίς διακοπή ο Ελληνορωμαϊκός κόσμος. Όμως αρχίζουν να εμφανίζονται και στους δύο κόσμους, Δυτικό και τον Ανατολικό, μια σειρά αντιφάσεων. Οι αντιφάσεις αυτές εντοπίζονται ανάμεσα στους κλασσικούς νέα φιλοσόφους που αρχίζουν να μεταφράζονται για μελέτη και ανάμεσα στις θρησκείες, κυρίως στην χριστιανική και την ισλαμική. Δημιουργούνται μεγάλα σχίσματα ανάμεσα στις ομάδες τόσο στην Ανατολή όσο και στην Δύση. Είναι πολύ ενδιαφέρον να μελετήσει κανείς, για παράδειγμα την εποχή του Ομάρ Καγιάν, και να παρατηρήσει πως στον πρώτον αυτόν αιώνα που αρχίζει μετά τον 10ο, αρχίζουν και δημιουργούνται διάφορες αιρέσεις στον ισλαμικό κόσμο, που η κάθε μία από αυτές αποσπάται από τον κεντρικό κορμό. Και η έρευνα των κλασσικών συγγραφέων, των κλασσικών φιλοσόφων κάνει να ταρακουνιέται η πίστη αυτών των ισλαμιστών στο κοράνι επειδή δεν μπορούν να την συμβιβάσουν με τις διδασκαλίες των αρχαίων φιλοσόφων. Έτσι εμφανίζονται μεγάλοι άντρες οι οποίοι παίζουν τον ρόλο του «μεντεσέ» που συνδέουν το ένα μέρος με το άλλο, δηλαδή την πίστη με την κλασσική φιλοσοφία, όπως για παράδειγμα ο Αβικένο.
Στα Ρουμπαγιάρ του Oμάρ Καγιάν θα δούμε πως πνέει ένα πνεύμα συμβιβασμού ανάμεσα στα δύο αυτά στοιχεία για την ζωή και για τον θάνατο και με ένα πνεύμα διονυσιακού χαρακτήρα θα λέγαμε, επειδή δίνουν μεγάλη αξία στην φυσική, γήινη ζωή, τη στιγμή που η επίσημη ισλαμική θρησκεία, της αρνιόταν αυτό το χαρακτηριστικό. Επίσης στην Δύση από τον 12ο-13ο αιώνα και μετά δημιουργείται αυτό το φαινόμενο που θα εκδηλωθεί στην αναγέννηση και συγκεκριμένα στο φαινόμενο του Ιταλικού 14ου-15ου κυρίως αιώνα. Η πτώση της Κωνσταντινούπολης θα κόψει τον δρόμο των μπαχαρικών που ένωνε ως τώρα την Ανατολή με την Δύση. Σήμερα, από την δική μας σύγχρονη άποψη, είναι δύσκολο να καταλάβουμε τί σημασία είχαν τότε για τους Ευρωπαίους τα μπαχαρικά. Η κάθε ιστορική στιγμή έχει την δική της αλλοτρίωση.
Εμείς σήμερα δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε ίσως χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα ή χωρίς air condition. Και ακόμη, υποσυνείδητα, πιστέυω ότι είναι απαραίτητο για την ύπαρξη της ζωής το να έχουμε ηλεκτρισμό και διάφορα άλλα ευεργετήματα του τεχνολογικού πολιτισμού. Και όμως η ανθρωπότητα στο παρελθόν έζησε τόσες χιλιετηρίδες χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και χωρίς τα τεχνολογικά ευρήματα. Αυτοί που έκαναν τα θαύματα του Παρθενώνα και άλλων μεγάλων διαφόρων μνημείων δεν είχαν ηλεκτρικό ρεύμα ούτε καν παρόμοια στοιχεία. Και με το ίδιο σκεφτικό, ο άνθρωπος της αναγέννησης πιστεύει, είναι αλλοτριωμένος, ότι χωρίς τα μπαχαρικά της Ανατολής δεν μπορεί να χωνέψει καλά την τροφή του και κυριαρχεί πραγματικός πανικός. Χάρις σ' αυτόν τον πανικό, είναι που γίνεται η ανακάλυψη της Αμερικής. Αν και πράγματι ο Κολόμβος ποτέ δεν ήξερε ότι είχε ανακαλύψει την Αμερική. Αυτό που πραγματικά ήθελε να ανακαλύψει, ήταν άλλη πορεία προς τις Ινδίες για να μπορούν πιο εύκολα να έχουν τα μπαχαρικά. Τα Πορτογαλικά πλοία θα κάνουν το ίδιο για να μπορούν να φτάσουν στην Αραβία.
Θα ήταν χρονοβόρο το να αναλύσουμε όλη αυτή την διαδικασία. Απλώς πρέπει να καταλάβουμε ότι ήταν μια μεγάλη κρίση για την ανθρωπότητα τότε και ήθελαν να την ξεπεράσουν. Αυτή η ανάγκη αλλαγής, τους οδηγεί να αναζητήσουν στα κλασσικά πρότυπα της φιλοσοφίας, νέα στοιχεία για να μπορούν να δημιουργήσουν έναν νέο και καλύτερο κόσμο. Και από κει και η λέξη «αναγέννηση».
'Ολοι θέλουν να αναγεννήσουν τον κλασσικό κόσμο, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Αλλά υπάρχουν ορισμένοι πυρήνες μέσα στην κοινωνία που έχουν σταματήσει να λειτουργούν και κατά κάποιο τρόπο εμποδίζουν το πέρασμα αυτών των νέων ρευμάτων προς αλλαγή. Τότε αρχίζουν να εμφανίζονται πραγματικές συγκρούσεις ανάμεσα σ' αυτούς τους αναγεννησιακούς στοχαστές -φιλοσόφους και στις επίσημες θρησκείες και συγκεκριμένα στη Δύση με τον Χριστιανισμό. Το ίδιο συμβαίνει και στον Ισλαμικό κόσμο. Τίποτα από αυτά όμως δεν είναι απόλυτο. Είναι πράγματα που εξαρτώνται από την ιστορική στιγμή, την πολιτική, από την διακυβέρνηση. Μερικές φορές αυτές οι δυνάμεις, φαινομενικά συγκρουόμενες, θα συμμαχήσουν μεταξύ τους για να αλλάξουν κάποια στιγμή την πορεία του κόσμου.
Στην Δύση η γραμμή του Ακινάτη θα κρυσταλλοποιηθεί με τον ίδιο τον Θωμά τον Ακινάτη που πιστεύει ότι έχει βρει την φόρμουλα για να μπορεί να παντρέψει τον κλασσικό -φιλοσοφικό κόσμο με την μορφή της χριστιανικής θρησκείας. Κι έτσι θα χρησιμοποιηθούν αυτή την εποχή τα έργα του Αριστοτέλη που ήταν τότε τα πιο γνωστά φιλοσοφικά κείμενα. Επίσης θα χρησιμοποιηθεί ο Πλάτωνας, θα βασιλέψει όμως η γραμμή του Αριστοτέλη.
Βρέθηκαν και μερικά αποσπάσματα από Προσωκρατικούς φιλοσόφους που θεωρούνταν χαμένα ως τότε και υπάρχει μια μανία για να βρουν και να πάρουν πίσω, αυτοί οι αναγεννησιακοί στοχαστές, εκείνα τα χαμένα αποσπάσματα των κλασσικών φιλοσόφων. Αυτό, μακρόχρονα θα δημιουργήσει μεγάλα προβλήματα στην Δύση. Ένα από τα προβλήματα αυτά, είναι το σχίσμα στην καθολική εκκλησία με τον Καλβίνο και τους Διαμαρτυρόμενους, η απομάκρυνση της Καθολικής εκκλησίας από την Ορθόδοξη και η δημιουργία δυνατών συγκρούσεων.
Από όλα αυτά τα πρόσωπα που ήταν πρωταγωνιστές της τόσο τρομερής αλλά και ενδιαφέρουσας εκείνης ιστορικής εποχής, διαλέξαμε το πρόσωπο του Τζορντάνο Μπρούνο.ίσως επειδή είναι ο πιο συμβολικός άνθρωπος της εποχής αυτής και ταυτόχρονα ο λιγότερο γνωστός. Ακόμα και σήμερα δεν είμαστε σε θέση να ξέρουμε ποιός ακριβώς ήταν ο Τζορντάνο Μπρούνο, λόγω του ότι ήταν ένας άνθρωπος πολύπλευρος και θυμίζει πολύ εκείνον τον Ομάρ Καγιάν που προηγούμενος ανέφερα. Ενδιαφερόταν για την αστρονομία, τα φυτά, τα ορυκτά, την φιλοσοφία, την τέχνη, την επιστήμη. Ήταν ένας κοσμοπολίτης - φιλόσοφος με τον πλατωνικό τρόπο, με τα κλασσικά πρότυπα.
Δεν πιστεύουμε ότι τα πανεπιστήμια είναι που κάνουνε τους φιλοσόφους. Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται φιλόσοφοι. Γιατί αν φιλόσοφος είναι αυτός που αναζητεί την αλήθεια, τότε όλοι είμαστε φιλόσοφοι, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Ακόμη και ένα μικρό παιδί, όταν κάνει βασικές ερωτήσεις στους γονείς του, κάνει χωρίς να το ξέρει, φιλοσοφία. Αναζητά την αλήθεια. Αν και δεν έχει βέβαια το φιλοσοφικό λεξιλόγιο. Και αυτό είναι που συνέβη στην ανθρωπότητα όταν μπήκε στον Μεσαίωνα. Αναφερόμαστε στον μεσαίωνα που επηρέασε τις δυτικές χώρες στην κοιλάδα της Μεσογείου.
Δεν είναι ότι με το γκρέμισμα του δυτικού πολιτισμού ο άνθρωπος έπαψε να είναι φιλόσοφος. Όχι, ο άνθρωπος έχασε απλώς το φιλοσοφικό λεξιλόγιο, για να μπορεί να έχει επαφή με την φιλοσοφία. Κάθε Μεσαίωνας, όπως και αυτός στον οποίο αναφερόμαστε, είναι ένας από τόσους που υπήρξαν στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Κάθε Μεσαίωνας χαρακτηρίζεται από μία πρώτη φάση η οποία είναι φάση χάους, όπου λείπουν νοητικές δομές για να μπορούν να εκφράζουν όλα αυτά που υπάρχουν μέσα στον Πολιτισμό και μέσα στον άνθρωπο. Αυτό συνέβη με τον Ελληνικό Πολιτισμό. Πολύ λίγα κομμάτια και αποσπάσματα από τον Πλάτωνα, τον Σενέκα είχαν μείνει απομονωμένα σε ορισμένα μέρη της Ευρώπης.
Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας γκρεμίστηκαν οι διάφορες αξίες θρησκευτικού, πολιτιστικού, ηθικού και πολιτικού χαρακτήρα. Άρχισαν να γίνονται εισβολές από την Ανατολή που διεισδύουν μέσα στα σύνορα και αρχίζουν να διαβρώνουν αυτό τον Δυτικό Πολιτισμό με την πτώση της Ρώμης.
Εξαιτίας ενός παράδοξου της Ιστορίας, οι Δυτικοί άνθρωποι, που βυθίζονται στο σκοτάδι, θα βρουν πολλά στοιχεία του παλιού Πολιτισμού, του Κλασσικού, στους γύρω λαούς, στις γύρω περιοχές του Αραβικού κόσμου που περιτριγυρίζουν την Ευρώπη. Γι' αυτό έχει μεγάλη σημασία κυρίως η πρώτη Σταυροφορία, η οποία θα δημιουργήσει ορισμένα φαινόμενα, όχι μόνο Φιλοσοφικού και Πολιτιστικού χαρακτήρα, αλλά και Εσωτερικού, όπως είναι η δημιουργία του Τάγματος των Ναϊτών και διαφόρων άλλων Ταγμάτων που μετά θα έχουν μεγάλη επίδραση στη Δύση.
Από εκεί ξεκινάει μια διαδικασία μεγάλων αλλαγών, που γίνονται ταυτόχρονα στη Δύση και στην Ανατολή. Αυτή την περίοδο μπορούμε να την τοποθετήσουμε ανάμεσα στον 10ο αιώνα, που αρχίζει αυτή η διαδικασία και τον 15ο αιώνα που πέφτει η Κων/πολη. Μερικοί σύγχρονοι Ιταλοί ιστοριογράφοι, πιστεύουν ότι κατά κάποιο τρόπο αυτός ο Μεσαίωνας δεν είχε καθολική εμβέλεια, γιατί μερικά Τάγματα, κυρίως Ισλαμικά Αραβικού τύπου είχαν κρατήσει μία πολύ υψηλή νοητική και πολιτιστική στάθμη. 'Οπως π.χ. στα πανεπιστήμια της Κόρντοδα, Τολέδο, Σαλαμάγκα και επίσης στο Βυζάντιο, στην Κωνσταντινούπολη, είχε συνεχιστεί κατά κάποιο τρόπο χωρίς διακοπή ο Ελληνορωμαϊκός κόσμος. Όμως αρχίζουν να εμφανίζονται και στους δύο κόσμους, Δυτικό και τον Ανατολικό, μια σειρά αντιφάσεων. Οι αντιφάσεις αυτές εντοπίζονται ανάμεσα στους κλασσικούς νέα φιλοσόφους που αρχίζουν να μεταφράζονται για μελέτη και ανάμεσα στις θρησκείες, κυρίως στην χριστιανική και την ισλαμική. Δημιουργούνται μεγάλα σχίσματα ανάμεσα στις ομάδες τόσο στην Ανατολή όσο και στην Δύση. Είναι πολύ ενδιαφέρον να μελετήσει κανείς, για παράδειγμα την εποχή του Ομάρ Καγιάν, και να παρατηρήσει πως στον πρώτον αυτόν αιώνα που αρχίζει μετά τον 10ο, αρχίζουν και δημιουργούνται διάφορες αιρέσεις στον ισλαμικό κόσμο, που η κάθε μία από αυτές αποσπάται από τον κεντρικό κορμό. Και η έρευνα των κλασσικών συγγραφέων, των κλασσικών φιλοσόφων κάνει να ταρακουνιέται η πίστη αυτών των ισλαμιστών στο κοράνι επειδή δεν μπορούν να την συμβιβάσουν με τις διδασκαλίες των αρχαίων φιλοσόφων. Έτσι εμφανίζονται μεγάλοι άντρες οι οποίοι παίζουν τον ρόλο του «μεντεσέ» που συνδέουν το ένα μέρος με το άλλο, δηλαδή την πίστη με την κλασσική φιλοσοφία, όπως για παράδειγμα ο Αβικένο.
Στα Ρουμπαγιάρ του Oμάρ Καγιάν θα δούμε πως πνέει ένα πνεύμα συμβιβασμού ανάμεσα στα δύο αυτά στοιχεία για την ζωή και για τον θάνατο και με ένα πνεύμα διονυσιακού χαρακτήρα θα λέγαμε, επειδή δίνουν μεγάλη αξία στην φυσική, γήινη ζωή, τη στιγμή που η επίσημη ισλαμική θρησκεία, της αρνιόταν αυτό το χαρακτηριστικό. Επίσης στην Δύση από τον 12ο-13ο αιώνα και μετά δημιουργείται αυτό το φαινόμενο που θα εκδηλωθεί στην αναγέννηση και συγκεκριμένα στο φαινόμενο του Ιταλικού 14ου-15ου κυρίως αιώνα. Η πτώση της Κωνσταντινούπολης θα κόψει τον δρόμο των μπαχαρικών που ένωνε ως τώρα την Ανατολή με την Δύση. Σήμερα, από την δική μας σύγχρονη άποψη, είναι δύσκολο να καταλάβουμε τί σημασία είχαν τότε για τους Ευρωπαίους τα μπαχαρικά. Η κάθε ιστορική στιγμή έχει την δική της αλλοτρίωση.
Εμείς σήμερα δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε ίσως χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα ή χωρίς air condition. Και ακόμη, υποσυνείδητα, πιστέυω ότι είναι απαραίτητο για την ύπαρξη της ζωής το να έχουμε ηλεκτρισμό και διάφορα άλλα ευεργετήματα του τεχνολογικού πολιτισμού. Και όμως η ανθρωπότητα στο παρελθόν έζησε τόσες χιλιετηρίδες χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και χωρίς τα τεχνολογικά ευρήματα. Αυτοί που έκαναν τα θαύματα του Παρθενώνα και άλλων μεγάλων διαφόρων μνημείων δεν είχαν ηλεκτρικό ρεύμα ούτε καν παρόμοια στοιχεία. Και με το ίδιο σκεφτικό, ο άνθρωπος της αναγέννησης πιστεύει, είναι αλλοτριωμένος, ότι χωρίς τα μπαχαρικά της Ανατολής δεν μπορεί να χωνέψει καλά την τροφή του και κυριαρχεί πραγματικός πανικός. Χάρις σ' αυτόν τον πανικό, είναι που γίνεται η ανακάλυψη της Αμερικής. Αν και πράγματι ο Κολόμβος ποτέ δεν ήξερε ότι είχε ανακαλύψει την Αμερική. Αυτό που πραγματικά ήθελε να ανακαλύψει, ήταν άλλη πορεία προς τις Ινδίες για να μπορούν πιο εύκολα να έχουν τα μπαχαρικά. Τα Πορτογαλικά πλοία θα κάνουν το ίδιο για να μπορούν να φτάσουν στην Αραβία.
Θα ήταν χρονοβόρο το να αναλύσουμε όλη αυτή την διαδικασία. Απλώς πρέπει να καταλάβουμε ότι ήταν μια μεγάλη κρίση για την ανθρωπότητα τότε και ήθελαν να την ξεπεράσουν. Αυτή η ανάγκη αλλαγής, τους οδηγεί να αναζητήσουν στα κλασσικά πρότυπα της φιλοσοφίας, νέα στοιχεία για να μπορούν να δημιουργήσουν έναν νέο και καλύτερο κόσμο. Και από κει και η λέξη «αναγέννηση».
'Ολοι θέλουν να αναγεννήσουν τον κλασσικό κόσμο, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Αλλά υπάρχουν ορισμένοι πυρήνες μέσα στην κοινωνία που έχουν σταματήσει να λειτουργούν και κατά κάποιο τρόπο εμποδίζουν το πέρασμα αυτών των νέων ρευμάτων προς αλλαγή. Τότε αρχίζουν να εμφανίζονται πραγματικές συγκρούσεις ανάμεσα σ' αυτούς τους αναγεννησιακούς στοχαστές -φιλοσόφους και στις επίσημες θρησκείες και συγκεκριμένα στη Δύση με τον Χριστιανισμό. Το ίδιο συμβαίνει και στον Ισλαμικό κόσμο. Τίποτα από αυτά όμως δεν είναι απόλυτο. Είναι πράγματα που εξαρτώνται από την ιστορική στιγμή, την πολιτική, από την διακυβέρνηση. Μερικές φορές αυτές οι δυνάμεις, φαινομενικά συγκρουόμενες, θα συμμαχήσουν μεταξύ τους για να αλλάξουν κάποια στιγμή την πορεία του κόσμου.
Στην Δύση η γραμμή του Ακινάτη θα κρυσταλλοποιηθεί με τον ίδιο τον Θωμά τον Ακινάτη που πιστεύει ότι έχει βρει την φόρμουλα για να μπορεί να παντρέψει τον κλασσικό -φιλοσοφικό κόσμο με την μορφή της χριστιανικής θρησκείας. Κι έτσι θα χρησιμοποιηθούν αυτή την εποχή τα έργα του Αριστοτέλη που ήταν τότε τα πιο γνωστά φιλοσοφικά κείμενα. Επίσης θα χρησιμοποιηθεί ο Πλάτωνας, θα βασιλέψει όμως η γραμμή του Αριστοτέλη.
Βρέθηκαν και μερικά αποσπάσματα από Προσωκρατικούς φιλοσόφους που θεωρούνταν χαμένα ως τότε και υπάρχει μια μανία για να βρουν και να πάρουν πίσω, αυτοί οι αναγεννησιακοί στοχαστές, εκείνα τα χαμένα αποσπάσματα των κλασσικών φιλοσόφων. Αυτό, μακρόχρονα θα δημιουργήσει μεγάλα προβλήματα στην Δύση. Ένα από τα προβλήματα αυτά, είναι το σχίσμα στην καθολική εκκλησία με τον Καλβίνο και τους Διαμαρτυρόμενους, η απομάκρυνση της Καθολικής εκκλησίας από την Ορθόδοξη και η δημιουργία δυνατών συγκρούσεων.
Από όλα αυτά τα πρόσωπα που ήταν πρωταγωνιστές της τόσο τρομερής αλλά και ενδιαφέρουσας εκείνης ιστορικής εποχής, διαλέξαμε το πρόσωπο του Τζορντάνο Μπρούνο.ίσως επειδή είναι ο πιο συμβολικός άνθρωπος της εποχής αυτής και ταυτόχρονα ο λιγότερο γνωστός. Ακόμα και σήμερα δεν είμαστε σε θέση να ξέρουμε ποιός ακριβώς ήταν ο Τζορντάνο Μπρούνο, λόγω του ότι ήταν ένας άνθρωπος πολύπλευρος και θυμίζει πολύ εκείνον τον Ομάρ Καγιάν που προηγούμενος ανέφερα. Ενδιαφερόταν για την αστρονομία, τα φυτά, τα ορυκτά, την φιλοσοφία, την τέχνη, την επιστήμη. Ήταν ένας κοσμοπολίτης - φιλόσοφος με τον πλατωνικό τρόπο, με τα κλασσικά πρότυπα.
Γεννιέται στην τελευταία φάση αυτού του Δυτικού προβληματισμού, το έτος 1548 σ' ένα χωριό κοντά στην Νάπολη, την Νόλλα. Λένε ότι μπαίνει καλόγερος σαν Δομινικανός, όπως και άλλα πρόσωπα της εποχής του.
Την εποχή εκείνη, οι εκκλησίες και τα μοναστήρια ήταν κάτοχοι μεγάλων βιβλιοθηκών. Όποιος έχει δει μια μεσαιωνική βιβλιοθήκη, καταλαβαίνει τί εννοώ. Τα βιβλία ήταν τοποθετημένα σ' ένα είδος βιβλιοθήκης και ήταν αλυσοδεμένα. Όποιος ήθελε να διαβάσει, να γνωρίσει τα βιβλία δεν μπορούσε να τα αγοράσει, όπως σήμερα. Έπρεπε να πάει στην εκκλησία η στο μοναστήρι όπου βρισκόταν το βιβλίο και να το αντιγράψει με το χέρι για να το μελετήσει, όταν του το επέτρεπαν βέβαια. Ήταν στη διάθεση του βιβλιοθηκάριου το αν μερικά βιβλία δανείζονταν και άλλα αποκρύπτονταν.
Ο Τζορντάνο Μπρούνο μέ πολύ περιορισμένες πηγές γνώσεων βιβλιογραφίας φαινομενικά, ξέρει τέλεια τους κλασσικούς συγγραφείς και αυτό είναι το πρώτο που μας εκπλήσσει στην βιογραφία του. Φανταζόμαστε ακόμα ότι ήρθε σε επαφή με πρωτότυπα ή αντίγραφα που αργότερα χάθηκαν και δεν φτάσανε ως εμάς, γιατί για έναν σημερινό, πλήρως καταρτισμένο φιλόσοφο, θα ήταν πολύ δύσκολο να μιλήσει πάνω από μια ώρα για την Προσωκρατική φιλοσοφία. Κι αυτό συμβαίνει επειδή από τους Προσωκρατικούς μας έχουν μείνει πολύ λίγα και μικρά αποσπάσματα.
Όπως συμβαίνει και με τα κλασσικά θεατρικά έργα από τον Αισχύλο και μετά, υπάρχουν πάρα πολλά έργα που χάθηκαν. Είναι άλλα για τα οποία έχουμε λίγα αποσπάσματα, άλλα για τα οποία έχουμε μερικές διατριβές η αντίγραφα από μεταγενέστερους και γι' αυτό τα γνωρίζουμε. Αναφέρεται ότι ο Τζορντάνο Μπρούνο είχε κάποια δυνατότητα, κάποιες πηγές στην Νάπολη, απ' όπου μπορούσε να αντλήσει πληροφορίες για την κλασσική αρχαία φιλοσοφία που πραγματικά μας εκπλήσσουν ακόμη και σήμερα. Πόσο μάλλον την εποχή εκείνη!
Σχετικά με αυτό το γεγονός, έχουν κατασκευαστεί πολλές θεωρίες και υποθέσεις σχετικά με το ότι υπήρχαν βιβλιοθήκες απόκρυφες σε στοές απόκρυφες και ότι ο Μπρούνο ανήκε σε μυστικές οργανώσεις εσωτερικού χαρακτήρα.
Ο Μπρούνο έχει τον κλασσικό χαρακτήρα των ανθρώπων της Νάπολης , που διατηρείται ακόμη και σήμερα. Είναι πολύ δύσκολο να συγκρατηθούν, από πολιτική άποψη και αμέσως μιλούν, τα λένε «έξω από τα δόντια». Σ' εκείνη την ιστορική εποχή, το να μιλάει και να δρα κανείς ανοικτά, ήταν πάρα πολύ επικίνδυνο. Και ο Τζ. Μπρούνο αρχίζει να μιλά και να γράφει για τα κλασσικά θέματα. Αντλεί από εκείνα τα φιλοσοφικά κλασσικά κείμενα, έννοιες και αντιλήψεις που ήταν εντελώς ξένες προς την χριστιανική θρησκεία. Για παράδειγμα, ισχυρίζεται στα γραπτά του, ότι όλα τα άστρα στον ουρανό και η γη ακόμα είναι σαν ζωντανοί οργανισμοί. Γράφει για την ύπαρξη ευφυΐας σε άστρα του ουρανού και ότι πολλά άστρα μπορεί να κατοικούνται από νοήμονα όντα.
Στον γεωμετρικό τομέα προοδεύει πάρα πολύ και προπορεύεται της εποχής του, ισχυριζόμενος ότι δεν υπάρχει ο τέλειος κύκλος και ότι ο χώρος ο ίδιος είναι καμπυλοειδούς μορφής.
Το άθροισμα όλων αυτών των ιδεών είναι πραγματικά εκρηκτικό για την εποχή που ζούσε. Να έχουμε υπ' όψην ότι δεν ήταν διπλωμάτης και πολιτικός στις εκφράσεις του, αλλά εκφραζόταν με αυθορμητισμό. Έτσι αναγκάζεται να φύγει από την Νάπολη και από τηv Εκκλησία, Σκέφτεται ότι ίσως οι Διαμαρτυρόμενοι, οι καλβινιστές, να είναι πιο ανοιχτοί σε τέτοιες ιδέες. Πηγαίνει στην σημερινή Ελβετία, αλλά βρίσκει ότι είναι τόσο κλειστοί όσο και οι καθολικοί και μόλις που απέφυγε την πυρά. Φεύγει και από κει. Για κάποιο χρονικό διάστημα χάνουμε τα ίχνη του. Μερικοί λένε πως ταξίδευσε στην Ανατολή. Αλλά τί εννοούμε λέγοντας Ανατολή; Ανατολή μπορεί να είναι η Αίγυπτος, η Τουρκία, η Ινδία, n Κίνα. Δεν έχει διευκρινισθεί αυτό. Απλώς για 5-6 χρόνια εξαφανίζεται από την Ευρώπη. Όταν επιστρέφει του προσφέρουν έδρες σε διάφορα πανεπιστήμια της Ευρώπης, στην Πράγα, το Λονδίνο, το Παρίσι κλπ. Αλλά τώρα ο Μπρούνο γίνεται ακόμη πιο επικίνδυνος από πριν διότι στις διάφορες θεωρίες ελληνιστικού τύπου που είχε μάθει τώρα έχει προσθέσει και την παλιά παραδοσιακή μαγεία. Ο ορισμός του για την μαγεία είναι αυτός που θα μπορούσε να δώσει οποιοσδήποτε κλασσικός φιλόσοφος. Λέει ότι n μαγεία δεν είναι τίποτα το υπερφυσικό. Είναι απλώς ένα φαινόμενο που n επιστήμη στην σημερινή της φάση εξέλιξης δεν μπορεί να αναλύσει ούτε να εξηγήσει. Κάτι το οποίο είναι εντελώς ορθολογιστικό. Σήμερα αυτό δεν φοβίζει κανέναν. Δεν τρομάζει κανέναν και γίνονται πολλές μελέτες για παραψυχολογία ή για τις μαγικές - μυητικές τελετές που έχουν οι παραδοσιακοί λαοί στην Αφρική, στην Ωκεανία, στην Ασία και σε άλλα μέρη. Αν π.χ. ένας άνθρωπος μιλάει από ένα μικρόφωνο και n ένταση της φωνής του πολλαπλασιάζεται και μοιάζει σαν γίγαντας, θα θεωρείτο σαν ένα μαγικό φαινόμενο στην αρχαία Σουμερία 5000 χρόνια πριν. Για μας αυτό δεν είναι ούτε θαύμα ούτε μαγεία. Είναι ένα φαινόμενο τεχνολογικό με βάση τον ηλεκτρισμό. Αλλά βέβαια, ακόμη δεν είμαστε σε θέση να ορίσουμε πραγματικά τί είναι ο ηλεκτρισμός. Με τον τρόπο ζωής που κάνουμε όμως, αυτό δεν μας ενδιαφέρει. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να μπορούμε να κάνουμε χρήση των πραγμάτων κι ας μην ξέρουμε τί ακριβώς είναι τα πράγματα.
Δεν ξέρουμε ακριβώς τί είναι το φως. Ο σημερινός άνθρωπος δεν αναρωτιέται τι είναι το φως αλλά για την συμπεριφορά του φωτός. Σήμερα έχουμε τηv αλλοτρίωση των συμπεριφορών. Δεν αναρωτιόμαστε για την ουσία των πραγμάτων. Σε κείνη την εποχή όμως ο Μπρούνο επηρεαζόμενος από τους Προσωκρατικούς και από την κλασσική φιλοσοφία θα αναρωτηθεί για την ουσία και την πραγματικότητα όλων των φαινομένων. Και ακόμα, φαίνεται ότι ήταν κάτοχος του περιεχομένου ορισμένων απόκρυφων, άγνωστων κειμένων από την βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας ή της Περγάμου και ήταν σε θέση να μπορεί να κατασκευάσει ένα είδος υπολογιστή. Θα το παρουσιάσει σαν μια μηχανική συσκευή μνημοτεχνίας. Φαίνεται όμως ότι η απόδοση αυτής της συσκευής βρισκόταν σε άμεση σχέση με την ικανότητα του χειριστή, στο να μπορεί να συγκρατεί ορισμένες έννοιες, να μπορεί να έχει μια ικανότητα μνήμης. Δεν είμαστε βέβαιοι. αν ήταν μια μηχανή, αν και επρόκειτο για τέτοια.
Ο Τζορντάνο Μπρούνο θα μιλήσει για τον άνθρωπο σαν μέρος ενός ζωντανού σύμπαντος, ενός ζωντανού όλου. Γι' αυτό μπορούσε να ενεργοποιήσει αυτό το σύστημα ειδικής μνημοτεχνίας. Μπορεί για παράδειγμα να διαβάσει ένα ολόκληρο βιβλίο μόνο μια φορά και μετά να το θυμάται απ' έξω τέλεια. Σήμερα θα αποδίδαμε αυτό το φαινόμενο σε μια υπερφυσική μνήμη ή σε 'κάποιο ειδικό σύστημα υπολογιστή. Αλλά εκείνη την εποχή το φαινόμενο αυτό το θεώρησαν αμέσως σαν δαιμονική μαγεία. Και ίσως φαίνεται παράλογο ή ψέμα. αλλά αυτό ακριβώς το στοιχείο της συσκευής για την μνημοτεχνία, που ίσως το πήρε από αρχαία Αλεξανδρινά κείμενα, είναι που θα τον οδηγήσει σε ένα φριχτό θάνατο. Ο Μπρούνο θα θεωρήσει ότι δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ικανοί να γνωρίζουν αυτό το σύστημα, αυτό το μυστικό, γιατί μερικοί ίσως το χρησιμοποιούσαν για κακούς σκοπούς. Πρώτα θα έπρεπε να δοκιμαστούν με ειδικές δοκιμασίες, πνευματικές, πριν να μπορούν να φτάσουν στο σημείο να κατέχουν αυτό το σύστημα μνημοτεχνίας.
Όπως μπορούμε να φανταστούμε, στα διάφορα πανεπιστήμια όπου δίδασκε του απαιτούσαν να διδάσκει αυτό το σύστημα, αλλά ο Μπρούνο αρνιόταν. Και τότε αρχίζει μια οδοιπορία που στην πραγματικότητα είναι μια καταδίωξη σε όλη την Ευρώπη, επειδή σε κάθε μέρος απαιτούσαν να διδάξει το σύστημα της μνημοτεχνίας και καθώς δεν δεχόταν αναγκαζόταν να φεύγει συνέχεια. Αντίθετα με τον Γαλιλαίο, δεν θέλει να ζητήσει συγνώμη για τις γνώσεις αυτές, επειδή θεωρεί ότι είναι αλήθειες και ότι δεν είναι αντίθετες αλλά συμβαδίζουν με την θρησκευτική πίστη που μπορεί να έχει ο καθένας. Φτάνει στο σημείο να πει ότι τα ιερά βιβλία της εποχής, όπως η Βίβλος και το Κοράνι του ισλαμισμού δεν μπορούν να παρθούν κατά γράμμα. Είναι βιβλία γραμμένα με συμβολικό τρόπο που απευθύνονται στον λαό και δεν έχουν εντελώς φιλοσοφικό περιεχόμενο, γιατί χρησιμοποιούν παραβολές με· σκοπό να εξηγήσουν τις αλήθειες με κατανοητό τρόπο στον λαό. Βέβαια ο πάπας της εποχής εκείνης, ο Πίος ο 5ος , ήταν αλχημιστής και ασχολιόταν με διάφορες τέχνες τέτοιου είδους. Παρ' όλα αυτά ο Μπρούνο είχε ξεπεράσει κάθε όριο ανοχής.
Όταν πεθαίνει ο Πίος ο 5ος ξεκινάει πραγματικό κυνηγητό για τον Μπρούνο και αρχίζει μια μεγάλη καταδίωξη σε όλη την Ευρώπη. Ανάμεσα στα ταξίδια του θα φτάσει κάποια στιγμή στην Βενετία όπου ένας μαθητής του, τον προδίδει και τον καταγγέλλει στην Ιερά Εξέταση.
Η Ιερά Εξέταση λειτουργούσε περίεργα. Ήταν .πάρα πολύ σκληρή και ωμή αλλά χρειαζόταν κάποιος να κάνει μια επίσημη καταγγελία. Φαινομενικά ήταν πολύ νομοταγής .Αν δεν υπήρχε εθιμοτυπική και νόμιμη καταγγελία δεν μπορούσε να δράσει. Ένας Ενετός ευγενής κάνει τότε την επίσημη καταγγελία. Ο Μπρούνο φιλοξενούνταν στο σπίτι αυτού του ευγενή όταν κάποια στιγμή ήρθαν αξιωματούχοι της Ιεράς Εξέτασης και τον συνέλαβαν.
Οδηγείται στις φυλακές Πιόμπι στην Ρώμη με σκοπό να αρνηθεί τα λεγόμενά του και να ζητήσει συγνώμη για τις απόψεις του. Σύμφωνα με μερικές εκδοχές οι Πιόμπι ήταν στο ψηλό μέρος του ανακτόρου της Ιεράς Εξέτασης γιατί εκεί είναι το μολύβι στα ταβάνια. Τώρα η πιο αποδεκτή εκδοχή είναι ότι ήταν φυλακές υπόγειες και γι' αυτό ονομάστηκαν έτσι.
Αυτές οι υποβρύχιες φυλακές, ήταν φτιαγμένες με τέτοιο τρόπο ώστε όταν τα κύματα της θάλασσας χτυπούσαν πάνω στο ταβάνι να προκαλούν μεγάλη αντήχηση και μεγάλη δόνηση, που μπορεί να τρελάνει σε λίγο καιρό οποιονδήποτε άνθρωπο. Οι πόρτες δεν άνοιγαν, αλλά από κάτω είχαν μια εγκοπή απλά για να μπορεί να περάσει η τροφή. Δεν είχαν παράθυρα αφού ήταν κάτω 'από την θάλασσα. Το μόνο που ακουγόταν ήταν ο συνεχόμενος θόρυβος των κυμάτων της θάλασσας. Ο συνεχής θόρυβος και n υγρασία, δίνουν μια τρομερή αίσθηση πίεσης και αιχμαλωσίας.
Ο Μπρούνο κάθισε επτά χρόνια σ' αυτή την φυλακή. Έχασε την ομιλία του και μετατράπηκε σ' ένα είδος κτήνους με μακριά μαλλιά και νύχια, επειδή κανένας ποτέ δεν τον είχε επισκεφθεί και περιποιηθεί. Το σχέδιο της Ιεράς Εξέτασης ήταν να τον παρουσιάσει στη Ρώμη στο δικαστήριο σαν ένα είδος τρελού ή κτήνους που βέβαια δεν μπορούσε να μιλήσει και να εκφραστεί.
Σύμφωνα με μάρτυρες, όταν βγήκε από την φυλακή στην Βενετία ήταν πραγματικά ένας υπάνθρωπος που ούτε καν μπορούσε να κρατηθεί όρθιος και δεν μπορούσε να αρθρώσει λέξη. Αλλά τότε n Ι. Εξέταση έκανε ένα λάθος. Του έδωσε περιθώριο οκτώ μέρες για να παρουσιαστεί στο δικαστήριο στη Ρώμη και να γίνει n ανάκριση. Η πνευματική δύναμη του Τζορντάνο Μπρούνο ήταν τόσο μεγάλη που σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα απέκτησε πάλι ανθρώπινο παρουσιαστικό. Ξαναβρήκε την ομιλία του και είπε στο δικαστήριο «εσείς τρέμετε περισσότερο που με δικάζετε παρά εγώ που ακούω.» Αυτή η αντίδρασε θεωρήθηκε σαν ένα είδος σατανικής πράξης και καταδικάστηκε να καεί στην πυρά ζωντανός. Στις 17 Φεβρουαρίου του έτους 1600, ανάμεσα στις γιορτές που γίνονταν για τον διορισμό του καινούριου Πάπα, ο Τζ. Μπρούνο θα καεί στην πυρά ζωντανός στο «Κόμπο ντι φιόρυ στη Ρώμη, μαζί με πολλά από τα βιβλία του. Το Κάμπιο ντι Φιόρι είναι μια πλατεία που πουλάνε λουλούδια τις Κυριακές. Αφού τον κάψανε ζωντανό, το βράδυ σκόρπισαν τις στάχτες του στις τέσσερις κατευθύνσεις του ανέμου. Ο μηχανισμός εκφοβισμού ήταν πολύ δυνατός. Το όνομα του Μπρούνο δεν αναφέρεται σχεδόν πουθενά στα επόμενα 100-150 χρόνια. Πράγματι είναι τον περασμένο αιώνα, την εποχή του Γαριβάλδη, με την αναγέννηση του Ιταλικού εθνικισμού, που το πρόσωπο του Τζ. Μπρούνο θα ξαναεμφανιστεί σαν μάρτυρας της ελεύθερης σκέψης και του πνεύματος.
Στο μέρος που πέθανε σήμερα υψώνετε ένα μεγάλο μπρούτζινο άγαλμα. Υπήρξε ένας πολύ μυστηριώδης άνθρωπος που θα ήταν πολύ δύσκολο να τον ορίσουμε με λίγα λόγια, αλλά είχε κάτι που στους Ακροπολιτανούς φιλοσόφους είναι πολύ συμπαθητικό: Ήξερε να ζει και να πεθαίνει για τις ιδέες του. Δεν υποχώρησε μπροστά στο φόβο, ούτε των βασανιστηρίων ούτε του θανάτου. Χάρη στους διαλόγους του, μερικές φορές περίπλοκους όπως το δείπνο των σταχτών, αντιλαμβανόμαστε αυτή την βαθιά γνώση που είχε για τον αρχαίο κόσμο και κυρίως για τους Έλληνες φιλοσόφους. Γι' αυτό του αποδίδουμε ένα συμβολικό φόρο τιμής, σαν φιλόσοφο και σαν άνθρωπο.
Μπορεί κάποια μέρα, που ίσως δεν είναι πολύ μακρινή, να υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που θα μοιάζουν με τον Τζορντάνο Μπρούνο, που θα ζήσουν και θα πεθάνουν για τις ιδέες τους. Θα καταλάβουν ότι n Φιλοσοφία δεν είναι μια απλή ύλη σε ένα πανεπιστήμιο αλλά είναι μια στάση, ένας τρόπος ζωής, έτσι όπως ακριβώς το είχαν αντιλήφθη οι μεγάλοι κλασσικοί συγγραφείς. Ο Σωκράτης, για παράδειγμα, ενώ θα μπορούσε να. διαφύγει στην Αλεξάνδρεια προτίμησε να πάρει το κώνειο. Ο Τζ. Μπρούνο ενώ θα μπορούσε να είχε μείνει στην Ανατολή η σε κάποιο ασφαλές μέρος, προτίμησε να συνεχίσει, να διαδώσει τις ιδέες του και να κατευθυνθεί προς τον θάνατο. Υπάρχει μια μυστηριώδης ένωση ανάμεσα σ' αυτούς τους ανθρώπους που βάζουν τις ιδέες τους μπρος στον θάνατο. Και αυτό το μυστήριο αναπόφευκτα μας έλκει.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου