Η ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΣΤHN ΕΛΛΗΝΟΠΟΛΗ (ΚΑΡΡΕΣ)

Είναι σήμερα ευρέως αποδεκτό πως υπήρχε υψηλού επιπέδου σχολή Ελληνικής Φιλοσοφίας στις Κάρρες (Ελληνόπολη, Χαρράν), ως αποτέλεσμα της επιλογής αυτής της πόλης ως τελευταίου προορισμού από τουλάχιστον έναν εκ των εξορισθέντων το 529 από τον Ιουστινιανό επτά νεοπλατωνικών φιλοσόφων, του Σιμπλίκιου. Αυτοί οι μετανάστες φιλόσοφοι είχαν πρώτα περάσει μερικά χρόνια υπό την προστασία του Σασσανίδη βασιλέα Χοσρόη, τον οποίον αποκαλούσαν με εκτίμηση, "φιλόσοφο βασιλέα του Πλάτωνα". Ως όρος μιας συνθήκης ειρήνης μεταξύ του Ιουστινιανού και του Χοσρόη, επετράπη στους Έλληνες φιλοσόφους η επιστροφή στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Η άποψη πως πιθανώς επέστρεψαν στην Αθήνα φαίνεται πλέον αβάσιμη. Σήμερα πιστεύεται πως εγκαταστάθηκαν στις Κάρρες, μια πόλη στα σύνορα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας με την Αυτοκρατορία των Σασσανιδών, απ' όπου είχαν την ευχέρεια ν' αποδράσουν και να αναζητήσουν άσυλο ξανά, σε περίπτωση που ενέκυπτε η ανάγκη για κάτι τέτοιο. Οι Κάρρες είχαν παραμείνει μια Εθνική πόλη: ο Ελληνισμός επεβίωνε παράλληλα με την αυτόχθονα μεσοποταμιακή λατρεία, και υπήρχαν επίσης και κάποιοι μανιχαίοι/ζωροαστριστές. Ήταν το ιδανικό μέρος για να ιδρυθεί μια Πλατωνική σχολή. Υπό μίαν έννοια, ήταν σχολή ολόκληρης της Ελληνικής Φιλοσοφίας κι Επιστήμης, αφού αυτοί ήσαν οι τελευταίοι εναπομείναντες διαχειριστές του συνόλου της αρχαίας γνώσης, οι πιο πεπαιδευμένοι άνθρωποι που ζούσαν εκείνη την εποχή..

Η σχολή θα πρέπει να παρέμεινε ανοιχτή μετά το θάνατο των ιδρυτών της καθώς και την ισλαμική κατάκτηση έναν αιώνα μετά. Οι Κάρρες είχαν γίνει πράγματι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον μέρος. Ο πληθυσμός τους δεν εδιώχθη για τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Σύμφωνα με τον Αμπού Γιουσούφ Αμπσάα αλ-Κάντι, ο Χαλίφης της Βαγδάτης αλ-Μαμούν ρώτησε το 830 τους Καρραίους σε ποια από τις προστατευόμενες θρησκείες ανήκουν. Εφόσον δεν ήσαν ούτε μουσουλμάνοι, ούτε χριστιανοί, ούτε ιουδαίοι, ούτε ζωροαστριστές, ο Χαλίφης τους είπε πως ήσαν άπιστοι και πως όφειλαν να αποδεχθούν το Ισλάμ, ή μια από τις άλλες αναγνωρισμένες από το Κοράνιο θρησκείες μέχρι την επιστροφή του από την εκστρατεία του ενάντια στους Βυζαντινούς, ειδάλλως θα τους σκότωνε. Οι Καρραίοι ζήτησαν την συμβολή ενος νομικού, ο οποίος πρότεινε πως θα έβρισκαν την απάντηση που αναζητούσαν στο εδάφιο 59 του 2ου κεφαλαίου του Κορανίου, όπου ανακηρύσσεται πως οι Σαβαίοι είναι ανεκτοί από τους μουσουλμάνους. Δεν ήταν γνωστό τι εννοούσε το ιερό κείμενο με τον όρο "Σαβαίοι", οπότε υιοθέτησαν αυτήν την ονομασία.

Δύο από τους επιφανέστερους μαθηματικούς και αστρονόμους του Αραβικού κόσμου ήσαν Σαβαίοι από τη Χαρράν. Ο Θαβίτ ιμπν Κούρρα και ο αλ-Μπατάνι γεννήθηκαν στη Χαρράν το 826 και γύρω στο 858 αντίστοιχα. Η γνώση του Θαβίτ περί Νεοπλατωνισμού και Ελληνικής Επιστήμης ήταν τόσο ενδελεχής, που μπορεί να εξηγηθεί μόνο αν είχε ανατραφεί με αυτήν. Η ευχέρειά του στην ελληνική γλώσσα ήταν τέτοια, που του επέτρεψε να αναθεωρήσει τις μεταφράσεις του Χουναΐν ιμπν Ισάκ, ο οποίος ήταν γνωστός ως "ο Σεΐχης πάντων των μεταφραστών". Αραβες ιστορικοί όπως ο αλ-Μασουντί γνώριζαν περισσότερα για το Σιμπλίκιο από τους Βυζαντινούς. Ο αλ-Ναντίμ και ο αλ-Κιφτί αναφέρουν τον Σιμπλίκιο ως διάσημο μαθηματικό, μια ιδιότητά του η οποία είτε ήταν άγνωστη στους Βυζαντινούς, ή την είχαν ξεχάσει. Ο αλ-Κιφτί μάλιστα αναφέρει το Σιμπλίκιο ως συγγραφέα Σχολίων στα «Στοιχεία» του Ευκλείδη. Αυτό το χαμένο έργο του Σιμπλίκιου δεν ήταν γνωστό στους Βυζαντινούς. Εκτενή αποσπάσματά του επιβιώνουν σε αραβική μετάφραση που χρησιμοποίησε ο Πέρσης μαθηματικός αλ-Ναϋρίζι για να συγγράψει τα δικά του Σχόλια στα «Στοιχεία», περί το 900. Αυτή είναι μια περίπτωση όπου οι Αραβες έχουν πρόσβαση σε ελληνικά μαθηματικά έργα, των οποίων την ύπαρξη οι Βυζαντινοί αγνοούν.

Οι Βυζαντινοί δε γνώριζαν πως υπήρχαν τα Σχόλια του Σιμπλίκιου στα «Στοιχεία» του Ευκλείδη, αλλά και ελάχιστοι εξ αυτών είχαν μελετήσει τα ίδια τα «Στοιχεία», συγκεκριμένα ο Λέων ο Μαθηματικός, γνωστός και ως Λέων ο Έλλην, και ο ανώνυμος και αινιγματικός διδάσκαλός του, στη νήσο Ανδρο.

Σε μια μάχη ανάμεσα στους Βυζαντινούς και τους ’ραβες, αιχμαλωτίσθηκε ένας μαθητής του Λέοντα. Οι Αραβες λόγιοι εντυπωσιάσθησαν από τη μαθηματική και την αστρονομική του γνώση, αλλά εκείνος τους εξήγησε πως ο δάσκαλός του, ο Λέων ο Μαθηματικός, ήταν κατά πολύ ευφυέστερος. Ο Χαλίφης ενθουσιάστηκε τόσο, που έστειλε ένα γράμμα στο Λέοντα, υποσχόμενός του μιαν άνετη ζωή, εάν μετακόμιζε στην Βαγδάτη, για να ενταχθεί στην ομάδα των εμβριθών του λογίων. Ο Λέων αρνήθηκε την πρόταση, αλλά έστειλε κάποιες απαντήσεις σε τεχνικά ερωτήματα μαθηματικών και αστρονομίας, με τα οποία είχαν κάποιες δυσκολίες.

Ενώ τον 9ο αιώνα το κέντρο της αραβικής παιδείας μεταφερόταν από την Χαρράν στην Βαγδάτη, και διεξήγετο μια επανάσταση στην φιλοσοφία, τα μαθηματικά, την ιατρική, την αστρονομία κτλ, με μεταφράσεις, συλλογές και μελέτη ελληνικών, περσικών, ακόμα και κινεζικών έργων, το ελληνίζειν ήταν επικίνδυνη δουλειά στο Βυζάντιο του 9ου αιώνα (ακόμα και αν γινόταν από τη σχετική ασφάλεια των ιερατικών θέσεων). Ενώ στον Λέοντα τον Μαθηματικό επετράπη να αποκαλεί τον εαυτό του "Λέων ο Έλλην" λόγω της διασημότητάς του, οι κρατούσες δυνάμεις ήσαν καχύποπτες απέναντι στην αφοσίωσή του στην αρχαία γνώση.

Ένας από τους μαθητές του ονόματι Κωνσταντίνος, τον κατηγόρησε ανοικτά πως ήταν "ειδωλολάτρης" σε ένα διασωθέν ελεγειακό ποίημα, και παρά την σε εφάμιλλη ποιητική μορφή απαραίτητη απολογία του Λέοντα, πως δεν ήταν λάτρης του Διός, ο Κωνσταντίνος είχε μάλλον παρατηρήσει σωστά. Μερικές δεκαετίες αργότερα, ένας πλατωνιστής μαθητής του Λέοντα του Μαθηματικού, ο Λέων Χοιροσφάκτης, κατηγορήθηκε με παρόμοιο τρόπο.

Σε προχωρημένη ηλικία, εστάλη ως πρόξενος στη Βαγδάτη το 905, μια θέση η οποία θα πρέπει να του έδωσε την ευκαιρία να έλθει σε επαφή με την αραβική αναγέννηση που συνέβαινε εκεί, μια ευκαιρία την οποίαν ο δάσκαλός του είχε αρνηθεί. Όταν επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, πρέπει να παραπονέθηκε πως οι ’ραβες προόδευαν με πολύ γρήγορους ρυθμούς λόγω της μελέτης της Ελληνικής Φιλοσοφίας κι Επιστήμης, ενώ οι Βυζαντινοί άφηναν τα χειρόγραφά τους να συλλέγουν σκόνη. Ο Καισαρείας Αρέθας, πιθανώς εμπνευσμένος από την ανεπτυγμένη δουλειά των Αράβων, παρήγγειλε εν τέλει να αντιγραφούν τα «Στοιχεία», έτσι ώστε να διασωθεί και να κατανοηθεί το θέμα. Επίσης παρήγγειλε πολλά άλλα ελληνικά έργα, ανάμεσα στα οποία και του Πλάτωνος. Έχει ενδιαφέρον πως καταδικάζει το Λέοντα Χοιροσφάκτη με την κατηγορία του Ελληνισμού, μια κατηγορία διόλου αστήρικτη με βάση το ποιος ήταν ο δάσκαλός του και τι είδους φίλους μπορεί να έκανε στη Βαγδάτη.

Μαζί με τον Αρέθα, και ο Κωνσταντίνος ο Ρόδιος κατηγόρησε κι αυτός για Ελληνισμό το Χοιροσφάκτη, επινοώντας για να τον χαρακτηρίσει ευφάνταστα επίθετα:

"ψευδομυθοσαθροπλασματοπλόκος",
"ελληνοθρησκοχριστοβλασφημοτρόπος" 

και
"ολεθροβιβλοφαλσογραμματοφθόρος".

Τέτοιες κατηγορίες, προερχόμενες από ανθρώπους οι οποίοι και οι ίδιοι ήσαν αφοσιωμένοι στην υψηλή παιδεία και στη μελέτη της αρχαίας γνώσης, κατά τη γνώμη μου αποδεικνύουν μία από τις τρεις ακόλουθες πιθανότητες: είτε οι κατήγοροι ένοιωθαν άβολα κρυμμένοι στις δικές τους Εθνικές «ντουλάπες», ή εφοβούντο μήπως κατηγορηθούν οι ίδιοι πως ήσαν υπερμέτρως αφοσιωμένοι στην Ελληνική Παιδεία (ανησυχώντας πως θα βρίσκονταν σε δύσκολη θέση εάν δεν παρουσιάζονταν δημόσια ενώπιον των ομοίων τους να μισούν τα "ελληνικά ληρήματα"), ή απλώς ζήλευαν τον Λέοντα Χοιροσφάκτη και ένοιωθαν ανεπαρκείς σε σύγκριση με την εμβρίθειά του και την αρετή του ως πολιτικού άνδρα. Όποιος και να ήταν ο λόγος για την κατηγορία (ή αποκάλυψη) του Χοιροσφάκτη, αυτός εξορίστηκε για πέντε χρόνια πριν αθωωθεί από τον επόμενο αυτοκράτορα.

Η διαφορά της στάσης των Αράβων από τη στάση του βυζαντινού κατεστημένου σε σχέση με την ανώτερη παιδεία και τους πλατωνιστές λόγιους τον 9ο αιώνα ήταν τεράστια. Οι Βυζαντινοί είχαν λίγους λαμπρούς άνδρες οι οποίοι "κρύβονταν στη ντουλάπα" και επικοινωνούσαν μεταξύ τους, χρησιμοποιώντας την απόκρυψη και διακριτικές υπόνοιες, ενώ οι ’ραβες αγκάλιαζαν την Ελληνική γνώση ωσάν να ήταν δική τους παράδοση, που, κατά τρόπο μερικό αλλά καθόλου αμελητέο, ήταν.