Όταν οι «πιο δικοί σου άνθρωποι» δεν είναι οι συγγενείς σου

Υπάρχει μια στιγμή στη ζωή πολλών ανθρώπων που, όσο κι αν προσπαθήσουν να την αποφύγουν, τους βρίσκει κάποτε. Είναι η στιγμή που συνειδητοποιούν ότι το συγγενικό πλαίσιο και η οικογένεια που γεννήθηκαν δεν είναι απαραίτητα η οικογένεια που τους στηρίζει, τους βλέπει ή τους αγαπά με τον τρόπο που έχουν πραγματικά ανάγκη.

Μια στιγμή πικρής ενηλικίωσης, καθώς γκρεμίζονται πολιτισμικά στερεότυπα, προσδοκίες δεκαετιών και βαθιά ριζωμένες «υποχρεώσεις» που συχνά δεν εξετάζονται ποτέ.

Η παραδοχή ότι οι δεσμοί αίματος δεν εγγυώνται συναισθηματική ασφάλεια είναι δύσκολη. Γιατί έρχεται σε σύγκρουση με όσα μάθαμε: ότι «η οικογένεια είναι πάνω απ’ όλα», ότι «συγχωρείς γιατί είναι δικοί σου», ότι «έτσι είναι, έτσι κάνουν όλοι».

Κι όμως, στο θεραπευτικό δωμάτιο, αλλά και στην καθημερινότητα πολλών ανθρώπων, η αλήθεια είναι πιο σύνθετη.

Η οικογένεια μπορεί να αγαπά, αλλά μπορεί και να τραυματίζει. Μπορεί να στηρίζει, αλλά μπορεί και να «γυρνά την πλάτη». Η αγάπη χρειάζεται να συνοδεύεται από υγιή όρια, συνέπεια, ασφάλεια, ενσυναίσθηση και συναισθηματική διαθεσιμότητα.

Χωρίς αυτά, μήπως μένουν μόνο ρόλοι και όχι σχέση;

Τα οικογενειακά συστήματα και το βάρος των «ρόλων»

Σύμφωνα με τη Συστημική Προσέγγιση, κάθε οικογένεια λειτουργεί ως ένα ζωντανό σύστημα. Σε αυτό ο καθένας συνηθίζεται να έχει έναν ρόλο: το «καλό παιδί», ο «μεσολαβητής», ο «ενοχικός», η «δυνατή», ο «ευαίσθητος».

Αυτοί οι ρόλοι συχνά διαμορφώνουν την ταυτότητα του παιδιού και πολλές φορές το ακολουθούν και στην ενήλικη ζωή. Όταν όμως οι ρόλοι γίνονται πιο σημαντικοί από το άτομο, η σχέση χάνει την αυθεντικότητά της.

Μια οικογένεια που λειτουργεί κυρίως μέσα από ρόλους, κανόνες και άκαμπτες προσδοκίες, δυσκολεύεται να δει τον άνθρωπο πίσω από το ρόλο.

Δυσκολεύεται να αγκαλιάσει τη διαφορετικότητα, να ακούσει χωρίς κριτική, να δείξει ευαλωτότητα, να ζητήσει συγγνώμη, δηλαδή όλα αυτά που κάνουν μια σχέση ζωντανή και ασφαλή.

Σε αυτές τις οικογένειες, το παιδί μπορεί να μεγαλώσει με αγάπη, αλλά μια αγάπη συχνά υπό όρους όπως:

- «σε αγαπάμε, αρκεί να…»,
- «σε δεχόμαστε, αρκεί να μην…».

Όταν το άτομο απομακρύνεται από το «πρέπει» του συστήματος είτε εξελίσσεται, είτε αυτονομείται, είτε θεραπεύεται, η οικογένεια μπορεί να αντιδράσει με κριτική, απαξίωση ή απόσταση, γιατί διαταράσσεται η ισορροπία που είχαν συνηθίσει.

Όταν οι δεσμοί αίματος δεν επαρκούν

Το γεγονός ότι είμαστε συγγενείς δεν σημαίνει ότι υπάρχει συναισθηματική συμβατότητα.

Δεν σημαίνει ότι υπάρχει κοινός αξιακός κώδικας, κατανόηση των ορίων, ή διάθεση για διάλογο, καθώς και ωριμότητα.

Πολλοί ενήλικες βιώνουν απογοήτευση όταν, παρά την προσπάθειά τους για επαφή, βρίσκουν απέναντί τους:

• έλλειψη ενσυναίσθησης
• σύγκρουση αντί για συζήτηση
• κριτική αντί για στήριξη
• απαξιωτικά σχόλια
• συναισθηματική αδιαφορία
• ανταγωνισμό ή ζήλια
• απαίτηση, αλλά όχι προσφορά

Αυτή η απογοήτευση μπορεί να εξελιχθεί σε βαθύ ψυχικό τραύμα, όταν συνοδεύεται από το μήνυμα: «έτσι είναι η οικογένεια, πρέπει να το δεχτείς».

Όμως δεν είναι ανάγκη να το δεχτείς.

Η αγάπη δεν επιβάλλεται και η σχέση χωρίς σεβασμό ίσως δεν είναι σχέση, αλλά μία ακόμη υποχρέωση.

Κάποια στιγμή στη ζωή, πολλοί άνθρωποι συναντούν άλλους, φίλους, συντρόφους, μέντορες, θεραπευτές, ακόμη και συναδέλφους, που τους προσφέρουν κάτι που δεν πήραν ποτέ από την οικογένεια, όπως απλά τον χώρο να υπάρξουν. Αυτοί είναι οι δεσμοί επιλογής.

Σχέσεις που δεν στηρίζονται σε ρόλους, σε συγγενικό αίμα ή σε υποχρέωση, αλλά σε αυθεντική αναγνώριση.

Αυτή η αγάπη δεν είναι λιγότερο σημαντική και δεν είναι «δευτερεύουσα» επειδή δεν υπάρχει κοινό DNA.

Το πένθος για την οικογένεια που δεν είχαμε

Η συνειδητοποίηση ότι οι συγγενείς σου δεν είναι αυτοί που περίμενες δεν είναι μικρό γεγονός. Είναι μια μορφή πένθους.

Πενθείς:

• την παιδική ανάγκη για άνευ όρων αποδοχή
• την φανταστική εικόνα μιας ζεστής οικογένειας
• την ελπίδα ότι «κάποια στιγμή θα καταλάβουν»
• την προσπάθεια να χωρέσεις κάπου που ποτέ δεν ήταν δικό σου

Το πένθος αυτό είναι υγιές και είναι απαραίτητο. Χωρίς αυτό, το άτομο μένει εγκλωβισμένο σε διαρκή απογοήτευση και ματαίωση.

Όταν κάποιος επιτρέπει στον εαυτό του να πενθήσει, μπορεί επιτέλους να διαλέξει, να βάλει όρια, να φτιάξει νέους δεσμούς, να αναπνεύσει χωρίς να έχει το βάρος της ενοχής.

Τι σημαίνει να «επιλέγεις οικογένεια»

Η δυνατότητα να αναγνωρίσουμε ότι η οικογένεια δεν μπόρεσε -όχι απαραίτητα από κακία, αλλά ίσως από τα δικά της τραύματα και για τους δικούς της λόγους- οδηγεί σε σημαντικές κινήσεις:

1. Επαναπροσδιορισμός των ορίων

• Το άτομο μαθαίνει ότι έχει δικαίωμα:
• να προστατεύει τον εαυτό του
• να περιορίζει την επαφή που το πληγώνει
• να ζητά σεβασμό
• να μην απαντά σε κριτική ή πιεστικές απαιτήσεις

Τα όρια δεν είναι για να φέρουν ρήξη , αλλά για να φέρουν μια εποικοδομητική συνεργασία και έναν τρόπο αυτοφροντίδας.

2. Αναδόμηση της αίσθησης του «ανήκειν»

Το αίσθημα «ανήκω κάπου» είναι περισσότερο συναισθηματικό.
Ανήκουμε εκεί όπου υπάρχουμε αυθεντικά και το να επιλέξουμε ανθρώπους που μας αγαπούν, σημαίνει ότι χτίζουμε ένα νέο, ασφαλές σύστημα- οικογένεια, που μας επιτρέπει να ανθίσουμε.

3. Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης

Όταν κάποιος βρει σχέσεις, μέσα από τις οποίες αισθάνεται πως «τον βλέπουν», σταματά να αμφισβητεί την αξία του και η αγάπη που δέχεται δεν γίνεται ανταμοιβή συμπεριφοράς, αλλά καθρέφτισμα και αντανάκλαση της αλήθειας του.

Δεν χτίζονται οι αληθινές σχέσεις από τύχη, αλλά μέσα από επιλογή.

Δεν είναι προδοσία να προστατεύεις τον εαυτό σου.
Δεν είναι ασέβεια να βάζεις όρια.
Δεν είναι εγωισμός να επιλέγεις ανθρώπους που σε αγαπούν αληθινά, είναι ωριμότητα.

Είναι η στιγμή που λες στον εαυτό σου:

«Αξίζω να αγαπηθώ, όχι επειδή τίθενται θέματα υποχρέωσης, αλλά επειδή είμαι ο εαυτός μου.»

Και τότε, οι άνθρωποι που κάποτε θεωρούσες «ξένους», γίνονται οι πιο αληθινοί δικοί σου άνθρωποι που σε σέβονται και σε αγαπούν όπως είσαι.