Ομοφιλία και οι «θάλαμοι αντήχησης»

Οι συζητήσεις για την τεχνολογία, την πολιτική, τα νέα μέσα και την άσκηση αποτελεσματικού ελέγχου σε αυτά, αφορούν μεταξύ άλλων στη λειτουργία των αλγορίθμων και τη δημιουργία των «θαλάμων αντήχησης» (eco-chambers). Τι είναι όμως αυτοί; Σύμφωνα με το λεξικό του Cambridge, «eco-chamber» είναι “μια κατάσταση στην οποία οι άνθρωποι ακούν απόψεις ενός μόνο τύπου ή απόψεις που είναι παρόμοιες με τις δικές τους.” Σύμφωνα με τον Sustein, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δίνουν τη δυνατότητα σε άτομα με παρόμοια ιδεολογία να έρθουν σε επαφή και να αλληλοεπιδράσουν.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον προωθείται ο διαμοιρασμός ακραίων απόψεων. Οι παραγωγοί των ειδήσεων δημοσιεύουν «click-baits» και ακραίο ιδεολογικά περιεχόμενο, προκειμένου να τραβούν το ενδιαφέρον των χρηστών και να έχουν περισσότερη ανταπόκριση. Αυτό συμβαίνει υπό τον έλεγχο του περιεχομένου από τους αλγορίθμους του εκάστοτε μέσου/μηχανής αναζήτησης που έχουν ένα δικό τους κρυφό σύστημα λειτουργίας.

H πιο δημοφιλής θεωρία σήμερα είναι ότι λόγω των παραπάνω, η κοινωνία διαχωρίζεται σε διαφορετικά ιδεολογικά μέρη, σε διαφορετικές κομματικές γραμμές, όπου ο συμβιβασμός είναι δύσκολος να επιτευχθεί και καλλιεργείται η δυσπιστία προς τις αλλόπιστες φωνές (μέσα ενημέρωσης, πολίτες, δημόσιοι φορείς). Ωστόσο, δεν υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα, πολλές έρευνες είναι αντιθετικές και πολλά κρίσιμα ερωτήματα παραμένουν ανεξερεύνητα.

Ο Putman, στο βιβλίο του «Bowling Alone», περιγράφει τη σκέψη του πως οι ψηφιακές τεχνολογίες διευκολύνουν την εμφάνιση κοινοτήτων ομοϊδεατών, που απομονώνονται όλο και περισσότερο από οποιαδήποτε πληροφορία που δεν συνάδει με τις απόψεις τους, μια διαδικασία που επιδεινώνεται από αλγόριθμους φιλτραρίσματος της πληροφορίας.

Όσον αφορά το πρώτο ζήτημα, της εμφάνισης ομοϊδεατών ατόμων, έρευνες όπως του Myers and Lamm (1976), έχουν δείξει ότι τα άτομα που είναι μέλη ομοιογενών ομάδων, υιοθετούν πιο ακραίες απόψεις αφού συζητήσουν με τα άλλα μέλη με τα οποία έχουν παρόμοιες απόψεις. Παρ΄ όλα αυτά, πολλές ομοιογενείς ομάδες αποτελούν μια ευκαιρία για τα μέλη που έχουν κοινά ενδιαφέροντα και εμπειρίες να έρθουν σε επαφή και να ενδυναμωθούν ως προσωπικότητες και ως κοινότητες, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση διαφόρων ομάδων μειονοτήτων.

Έρευνες όπως αυτή των Lawrence, Sides, and Farrell (2010) έδειξαν ότι οι αναγνώστες ιστολογίων είναι πιο πιθανό να είναι πολωμένοι ιδεολογικά, καθώς έχουν μια τάση προς ιστολόγια που ταιριάζουν με την πολιτική ιδεολογία τους. Παρόμοιες έρευνες για τα κοινωνικά δίκτυα έχουν καταλήξει σε παρόμοια συμπεράσματα. Ωστόσο, υπάρχει μια μεγάλη πιθανότητα αυτή η πόλωση να είναι έντονη εξαιτίας μιας ομάδας λίγων ατόμων που έχουν πιο ακραίες απόψεις και για αυτό είναι πιο ενεργή από τον μέσο χρήστη στο διαδίκτυο.

Επομένως, είναι αλήθεια ότι τα άτομα έχουν την τάση να γίνονται διαδικτυακά μέλη ομάδων, των οποίων τα μέλη έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά με τα ίδια (ομοφιλία). Σημαίνει όμως άραγε αυτό ότι αποφεύγουν και τις απόψεις ανθρώπων με διαφορετική ιδεολογία;

Οι έρευνες έχουν καταδείξει ότι ενώ οι άνθρωποι αποζητούν την ενίσχυση των απόψεων τους βρίσκοντας ανάλογο περιεχόμενο και άτομα με παρόμοιες απόψεις, δεν σημαίνει ότι αποφεύγουν σκόπιμα τις αντίθετες απόψεις. Μια μεγάλη έρευνα των Flaxman, Goel, and Rao (2016), έδειξε ότι η κατανάλωση ειδήσεων, αν και μπορεί να οδηγήσει στον ιδεολογικό διαχωρισμό του κοινού, σε ατομικό επίπεδο οι άνθρωποι χρησιμοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να έρθουν σε επαφή με περισσότερες απόψεις σε σύγκριση με το αν έκαναν απλή αναζήτηση στις μηχανές αναζήτησης.

Μεγάλη σημασία για την εύρεση συγκεκριμένου περιεχομένου έχουν οι αδύναμοι δεσμοί (weak ties), δηλαδή οι ευρύτεροι φίλοι, οι συνεργάτες και γενικότερα τα πρόσωπα εκείνα που δεν είναι καλοί φίλοι ή στενή οικογένεια του χρήστη. Οι δεσμοί αυτοί φέρνουν συχνά τον ίδιο σε επαφή με διαφορετικές απόψεις που είναι υψηλής σπουδαιότητας για τον ίδιο.

Σημαίνει άραγε αυτό πως οι χρήστες στην πραγματικότητα έρχονται συνεχώς σε επαφή με άλλες απόψεις; Είναι τα eco-chambers πραγματικότητα ή όχι; Δεν υπάρχει ακριβή απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι δεν αποφεύγουν σκόπιμα τις διαφορετικές απόψεις, αλλά οι παράγοντες που καθορίζουν το τι βλέπει ο χρήστης και τι όχι είναι πολύπλοκοι, άλλοτε κοινωνικοί παράγοντες που επηρεάζουν τις επιλογές. Στην πολυπλοκότητα αυτή, έρχονται να προστεθούν οι αλγόριθμοι του εκάστοτε μέσου, ένα ανεξερεύνητο μαύρο κουτί.

Μια εύκολη λύση για να μην πέσετε στην παγίδα των «eco-chambers» είναι να ακολουθήσετε σκόπιμα λογαριασμούς μέσων και ανθρώπων που ανήκουν σε διαφορετική ιδεολογία από εσάς, ώστε να έχετε μια πληρέστερη ενημέρωση και εικόνα για τον κόσμο. Επίσης, να θυμάστε πως είναι πιθανό να έρχεστε πιο συχνά σε επαφή με χρήστες που έχουν συγκεκριμένες ιδεολογίες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επειδή εκείνοι είναι πιο ενεργοί και εκφράζονται πιο έντονα.