Τι συμβαίνει όταν αγνοούμε τα συναισθήματα μας;

Τα συναισθήματα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τις σκέψεις και τη συμπεριφορά μας, ενώ μας παρέχουν πληροφορίες για τον εσωτερικό μας κόσμο (σε συνειδητό και υποσυνείδητο επίπεδο) και το εξωτερικό μας περιβάλλον (εάν το αντιλαμβανόμαστε ως ασφαλές ή απειλητικό).

Δυσλειτουργικές στρατηγικές αντιμετώπισης αρνητικών συναισθημάτων

Πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν ή να προσδιορίσουν ποια συγκεκριμένα συναισθήματα βιώνουν. Είτε νιώθουν άβολα να τα εκφράσουν ή να συζητήσουν για αυτά. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα με συναισθήματα που βιώνονται από το άτομο ως αρνητικά ή επώδυνα (όπως η θλίψη, ο φόβος, η ντροπή, ο θυμός κλπ).

Πολύ συχνά για να αποφύγει κάποιος τη δυσφορία που προκαλούν ορισμένα συναισθήματα, χρησιμοποιεί τρόπους αντιμετώπισης οι οποίοι επιφέρουν ανακούφιση για μικρό χρονικό διάστημα, όταν όμως χρησιμοποιούνται μακροπρόθεσμα δημιουργούν περισσότερη συναισθηματική δυσφορία και διαταραχές του άγχους.

Κάθε άτομο μπορεί να χρησιμοποιεί ένα συνδυασμό από αυτές τις στρατηγικές:

Αποφυγή: Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν αυτό τον τρόπο προσπαθούν να αποφύγουν ή να καταπιέσουν τα συναισθήματά τους. Έτσι μπορεί να αποφεύγουν καταστάσεις, μέρη, δραστηριότητες, κλπ. τα οποία μπορεί να τους δημιουργήσουν άγχος ή άλλα δυσάρεστα συναισθήματα ή σωματικές αισθήσεις που συνδέονται με αυτά.

Αρνητικές ή καταστροφικές σκέψεις: Τα δυσάρεστα συναισθήματα συνδέονται με δυσάρεστες σκέψεις σχετικά με την έκβαση μιας κατάστασης. Αυτό προκαλεί περισσότερη ανησυχία και ακόμα περισσότερες αρνητικές σκέψεις, δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο.

Οι άνθρωποι που σκέπτονται με αυτό τον τρόπο έχουν την ανάγκη να αποκτήσουν κάποιο έλεγχο απέναντι στην αβεβαιότητα μιας κατάστασης και προσπαθούν να προλάβουν κάτι δυσάρεστο με το να σκέπτονται το χειρότερο σενάριο.

Όμως τελικά οι αλλεπάλληλες αρνητικές σκέψεις κλονίζουν τη συγκέντρωσή τους και τους εμποδίζει από το να βρουν πιθανές λύσεις στο πρόβλημά ή να το δουν με άλλες εναλλακτικές οπτικές.

Αρνητικές αξιολογήσεις

Με αυτό τον τρόπο το άτομο πιστεύει ότι μπορεί να ελέγξει τα πράγματα «μαντεύοντας» τι μπορεί να σκέφτονται οι άλλοι ή ποια έκβαση θα έχει μια κατάσταση, εστιάζοντας περισσότερο στα αρνητικά στοιχεία. Υιοθετώντας κάποιος αυτή τη στάση, μπορεί τελικά μέσω αυτού που κάνει (ή δεν κάνει) να «προκαλέσει» τελικά αυτό που φοβάται. Από την άλλη πλευρά αυτό επιβεβαιώνει την πεποίθησή του ότι «τίποτα δεν θα πάει καλά» και να αποθαρρύνει μελλοντικές προσπάθειες βελτίωσης.

«Κρύψιμο» των συναισθημάτων

Πολλοί προσπαθούν να κρύψουν από τους άλλους τα συναισθήματά τους, (ορισμένες φορές και από τον ίδιο τους τον εαυτό), ώστε να μην κριθούν αρνητικά ή βιώσουν έντονη δυσφορία σε περίπτωση που το συναίσθημα βγει στην επιφάνεια. Υιοθετούν για τον εαυτό τους μια εικόνα προς τον έξω κόσμο ότι αισθάνονται πάντα καλά και έτσι τα δυσάρεστα συναισθήματα παραμένουν «αόρατα».

Αυτή η στάση τους μπορεί να συνδέεται με βαθύτερες πεποιθήσεις όπως το ότι είναι αδυναμία να εκφράζει κάποιος τα συναισθήματά του, ή ότι μπορεί να προκληθεί σύγκρουση ή αρνητική κριτική που θα οδηγήσει σε απόρριψη από τους άλλους κλπ.

Συμπεριφορές αποστασιοποίησης

Με αυτή τη στρατηγική το άτομο προσπαθεί πάση θυσία να αποστασιοποιηθεί από το να βιώσει τα συναισθήματά του, υιοθετώντας συμπεριφορές που θα του παρέχουν άμεση ανακούφιση ή απόσπαση της προσοχής τους από τις δυσάρεστες σκέψεις και τη δυσφορία.

Τέτοιες συμπεριφορές μπορεί να αφορούν την κατανάλωση αλκοόλ, το κάπνισμα, τη χρήση ουσιών, το συναισθηματικό φαγητό, το κλείσιμο στον εαυτό και την αποφυγή των συναναστροφών, το να περνούν πολλές ώρες βλέποντας παθητικά τηλεόραση, ιστοσελίδες ή παίζοντας βιντεοπαιχνίδια, το να γίνονται εργασιομανείς παραμελώντας άλλους σημαντικούς τομείς της ζωής τους, κλπ.

Δυσλειτουργική έκφραση του θυμού

Η εξωτερίκευση του θυμού μέσω έντονων ξεσπασμάτων ή παθητικο-επιθετικής συμπεριφοράς μπορεί να καλύπτει άλλα καταπιεσμένα συναισθήματα, όπως η θλίψη, ο φόβος, η απώλεια, η ενοχή, η ντροπή, κλπ.

Σε αυτή την περίπτωση ο θυμός καλύπτει και απομακρύνει από την επίγνωση όλα τα υπόλοιπα συναισθήματα τα οποία μπορεί να είναι πιο οδυνηρά για αυτόν που τα βιώνει ή μπορεί να θεωρεί ότι θα είναι πιο επώδυνο αν οι άλλοι τα αντιληφθούν.

Επιμονή σε δυσλειτουργικούς τρόπους αντιμετώπισης

Το άτομο μπορεί να χρησιμοποιεί ξανά και ξανά τους ίδιους τρόπους αποφυγής και καταπίεσης των συναισθημάτων του, παρόλο που μπορεί κάθε φορά να βλέπει ότι αυτοί οι τρόποι δεν λειτουργούν. Μπορεί να αποφεύγει να δοκιμάσει κάτι διαφορετικό επειδή το αποτέλεσμα της αλλαγής είναι άγνωστο και δημιουργεί περισσότερο άγχος.

Έτσι προτιμά έναν ήδη δοκιμασμένο τρόπο ο οποίος αν και δυσλειτουργικός του είναι οικείος. Επίσης πιθανά αυστηρά κριτήρια που θέτει κάποιος για τον εαυτό του μπορεί να αποτρέπουν από τη δοκιμή νέων συμπεριφορών λόγω του φόβου της αποτυχίας.

Όσο περισσότερο χρησιμοποιούμε τις παραπάνω στρατηγικές, τόσο περισσότερο απομακρυνόμαστε από την επίγνωση των συναισθημάτων μας και έτσι επιβαρύνεται η ψυχική υγεία και το ευ ζην μας.

Μπορεί να υπάρχει η εντύπωση ότι με το να καταπιέζεις ή να αγνοείς τα συναισθήματα σου αυτά θα εξαφανιστούν, όμως στην πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει.

Τα συναισθήματα αποτελούν έμφυτες αντιδράσεις μας και κανονικά η διάρκειά τους από τη στιγμή που εμφανίζονται είναι περιορισμένη.

Όμως όσο παραμένουν καταπιεσμένα και δεν εκφράζονται με λειτουργικό τρόπο, επιμένουν περισσότερο. Δημιουργούν εσωτερική ένταση και τελικά μπορεί να οδηγήσουν σε έντονα σωματικά συμπτώματα και ψυχολογικές δυσκολίες που επηρεάζουν αρνητικά την καθημερινή μας ζωή.

Είναι σημαντικό να εξετάσουμε τις δυσλειτουργικές στρατηγικές αντιμετώπισης που χρησιμοποιούμε και να αποκτήσουμε επίγνωση των συγκεκριμένων συναισθημάτων που προσπαθούμε να αγνοήσουμε.

Όσο περισσότερη επίγνωση και αποδοχή αναπτύσσουμε για τα συναισθήματά μας, τόσο περισσότερο αυτά μπορούν να αποτελέσουν έναν πολύτιμο σύμμαχό μας. Να μας δώσουν μηνύματα σχετικά με τις προσωπικές μας ανάγκες και να τα αξιοποιήσουμε ώστε να ανταπεξέλθουμε με πιο ωφέλιμο τρόπο στις καταστάσεις που μας απασχολούν.